برنامه توسعه شهرک‌های کشاورزی
از جمله مزیت‌های تولید در شهرک‌های کشاورزی هزینه کمتر، بهره‌وری بالای ۱۰ برابری در مصرف آب، افزایش اشتغال‌زایی گسترده و فراگیر و تولید محصولات صادرات محور است. در قانون برنامه پنجم توسعه در بخش توسعه روستایی تشکیل شرکت شهرک‌های کشاورزی تکلیف شده است. شهرک‌های کشاورزی ۷ سال پیش با مجوز مجلس شکل گرفت و تامین امنیت غذایی، افزایش بهره‌وری در تولید، مصرف آب و اراضی، توسعه صادرات و ایجاد اشتغال از اهداف تشکیل شهرک‌های کشاورزی است. یکی دیگر از برنامه‌های شرکت شهرک‌های کشاورزی ایجاد زنجیره تولید کشاورزی در مجتمع‌ها و شهرک‌های گلخانه‌ای، دامی یا شیلاتی با فناوری نو است و عمدتا تولید در شهرک‌های کشاورزی با توجه به رسالت این شهرک‌ها بیشتر توسط افراد متخصص در حوزه کشاورزی انجام می‌پذیرد. مشاور مدیر عامل شرکت شهرک‌های کشاورزی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» وظیفه شرکت را به‌عنوان یک شرکت توسعه‌ای و با وظایف حاکمیتی ساماندهی، توسعه و اداره شهرک‌های کشاورزی، کمک به ایجاد زیرساخت‌ها، واگذاری عرصه‌های در اختیار برای توسعه سرمایه‌گذاری در بخش، انتقال دانش و فناوری نوین وکمک به بازاریابی عنوان کرد.
به گفته یونس اصغری «در چند سال اخیر ظرفیت‌های خوبی از حیث شناسایی عرصه‌ها و کارهای مطالعاتی، واگذاری و اجرای طرح‌های تولیدی در شهرک‌ها انجام گرفته است و این مهم به‌عنوان یک سیاست اصولی و راهبردی برای کمک به رونق اقتصادی کشور به‌سرعت ادامه خواهد داشت.
به اعتقاد کارشناسان حوزه کشاورزی به‌رغم نوپا بودن شرکت شهرک‌های کشاورزی طی سال‌های اخیر اقدامات قابل توجهی در این حوزه شکل‌گرفته، این اقدامات شامل چه مواردی است؟
شرکت شهرک‌های کشاورزی شرکتی نوپا است و می‌توان گفت ۹۵درصد واگذاری شهرک‌ها در دو سال اخیر بوده است. البته واگذاری فرآیندی زمان‌بر است، اما در دو سال اخیر از مجموع پروژه‌هایی که به بهره‌برداری رسیده بیش از ۲۷۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی تولید شده است. همچنین این شرکت طی چند سال اخیر موفق شده مطالعات استعدادیابی و آمایش کل پهنه کشور را به اتمام برساند و بر اساس آن ۲۷۳ هزار هکتار از عرصه‌های ملی و مستثنیات کشور را که مستعد ایجاد شهرک‌های کشاورزی است شناسایی و درواقع در این بخش از مطالعات، اولویت‌های اول در استان‌های مختلف برای ایجاد شهرک‌های کشاورزی شناسایی شده و سطحی در حدود ۵۰هزار هزار هکتار از این عرصه مطالعه و آماده اجرای فرآیند زیرساخت و واگذاری به سرمایه‌گذار است. تعداد شهرک‌های کشاورزی در دست اقدام و ظرفیت‌های در اختیار حدود ۳۵۸ شهرک، با سطح حدود ۴۷ هزار هکتار (اراضی ملی و مستثنیات) است و با اینکه بیش از ۹۰درصد اراضی این شهرک‌ها طی دو سال و نیم اخیر در اختیار این شرکت قرار گرفته، اما به دلایلی ازجمله عدم امکان تامین انرژی موردنیاز، وجود مشکلات اجتماعی و مستندسازی و عدم تامین آب مکفی و فاکتورهای دیگر بخش عمده‌ای از آنها تا این مقطع قابلیت واگذاری و احیا ندارد که نیازمند حضور جدی و مساعدت و همراهی دستگاه‌های فرابخشی مخصوصا وزارتخانه‌های نیرو و نفت است.
به‌طورکلی تولید در شهرک‌های کشاورزی چه مزایایی دارد؟
مزیت‌های کشت در گلخانه‌های شهرک‌های کشاورزی به دلیل قابلیت کشت زمینی و هیدروپونیکی است. چون در گلخانه هم کشت زمینی داریم و اگر خاک عرصه مرغوب نباشد، کشت هیدروپونیک جایگزین می‌شود. هیدروپونیک یکی از روش‌های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کمترین نیاز به آب (با استفاده از محلول مغذی) است. در ایران، ده‌ها گلخانه به این روش راه‌اندازی شده و هزاران نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مشغول به کار هستند. با این روش، در هر نقطه‌ای از ایران می‌توان هر محصول کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک، برداشت کرد. با این روش، می‌توان اشتغال‌زایی خوبی داشت و از هر مکانی برای تولید محصولات کشاورزی که نیاز روزافزون جمعیت ایران است، بهره برد. به‌این‌ترتیب درکشت گلخانه‌ای مصرف آب یک‌دهم مصرف در اراضی فضای باز است. در واقع بهره‌وری آب در گلخانه ۱۰ برابر فضای باز است. همچنین درکشت گلخانه‌ای در هر هکتار ۱۵ تا ۲۰ نفر اشتغال‌زایی دارد. در شهرک‌ها همچنین توجه به زنجیره ارزش و احداث صنایع تبدیلی تکمیلی و بسته‌بندی از دیگر اولویت‌ها بوده و به این ترتیب ارزش‌افزوده تولید در شهرک‌ها بیشتر از اراضی دیگر است. از طرف دیگر بیشتر محصول تولیدی در گلخانه‌ها صادراتی است و کیفیت بالایی دارد. در واقع تولید در شهرک‌های کشاورزی صادرات‌محور است. عمده تولیدات در واحدهای گلخانه ای شهرک‌ها شامل صیفی، سبزی و گل و گیاه است که بیشتر آن صادر می‌شود. ضمن اینکه با تجمیع خدمات مورد نیاز واحدهای تولیدی هزینه تولید کاهش و سرمایه‌گذاری انجام شده در یک بازه زمانی بسیار کوتاه به نتیجه می‌رسد و امکان انجام کشاورزی قراردادی و اجرای الگوی کشت مناسب و بهینه فراهم می‌شود.
شرکت شهرک‌های کشاورزی در کدام یک از زیربخش‌های کشاورزی فعالیت دارد و کدام‌یک از استان‌ها در این زمینه پیشرو هستند؟
در شرایط کنونی شرکت شهرک‌های کشاورزی در سه محور اصلی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای، شهرک‌های دام و طیور و شهرک‌های آبزی‌پروری که در آنها به زنجیره ارزش نیز توجه ویژه‌ای خواهد شد، فعالیت دارد که همه این فعالیت‌ها در تامین امنیت غذایی، تنظیم بازار محصولات کشاورزی و توسعه صادرات موثر هستند.
در حوزه دام و طیور بزرگ‌ترین سایت تولید زنجیره‌ای تخم‌مرغ در شهرک کشاورزی استان گلستان ساخته شده که در میان کشورهای منطقه هم بی‌نظیر است و این مجموعه چیزی حدود ۱۰درصد کل نیاز کشور را تولید می‌کند. در حوزه شهرک‌های آبزی‌پروری، استان‌های هرمزگان، گلستان و بوشهر در صدر قرار دارند و در حوزه تولیدات گلخانه‌ای شهرک گلخانه‌ای ۱۶۰۰ هکتاری در منطقه مغان استان اردبیل رتبه اول را دارد. در استان سیستان و بلوچستان هم در حال ساخت گلخانه‌های متعدد هستیم. استان‌های تهران و کرمانشاه هم در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. همچنین برای توسعه تولید آبزیان از جمله پرورش میگو و تولید ماهی در دریا اراضی حاشیه سواحل جنوب و شمال کشور (خلیج‌فارس و دریای خزر) با همکاری استان‌های گلستان، بوشهر، هرمزگان، خوزستان و سیستان و بلوچستان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و این شرکت بیش از ۳۰ هزار هکتار از اراضی سواحل مذکور را برای ایجاد شهرک‌های شیلاتی در اختیار گرفته و اقدامات مربوط به مطالعات طراحی و نظام بهره‌برداری در مدت‌زمان کوتاهی از طریق مهندسان مشاور دارای صلاحیت به انجام رسید. ضمن اینکه در تعدادی از استان‌ها سایت‌هایی نیز برای پرورش دام و طیور کارسازی و تعدادی از آنها نیز پس از واگذاری وارد چرخه تولید شده‌اند. البته به‌زودی در استان هرمزگان عملیات احداث شهرک پرورش میگو ۸۸۰۰ هکتاری در منطقه بندر لنگه را آغاز خواهیم کرد که این شهرک معادل ۸۵درصد کل سطح پرورش میگو کشور است و می‌تواند در اشتغال‌زایی و رفع محرومیت و توسعه صادرات بسیار اثرگذار باشد.
به گفته کارشناسان حوزه کشت و صنعت، مهم‌ترین مانع در توسعه شهرک‌های کشاورزی، تامین زیرساخت‌های آب، برق و گاز است نگاه شما به این مقوله چیست؟
توسعه شهرک‌ها در تحقق جهش و رونق تولید، افزایش بهره‌وری منابع آب‌وخاک، ایجاد اشتغال پایدار، رشد و توسعه صادرات و ارزآوری و حفاظت از اراضی مؤثر است. بنابراین کمک به رفع موانع قانونی برای تسهیل در پرداخت تسهیلات، کمک به کاهش هزینه‌های تولید، کوتاه کردن فرآیند صدور مجوزها، تامین انرژی موردنیاز تا داخل شهرک‌ها توسط دستگاه‌های خدمات‌رسان، کمک به تامین آب و تامین منابع اعتباری برای توسعه گسترده شهرک‌ها از ضروریات است و چون محصول تولیدی در این شهرک‌ها بیشتر صادراتی است، بنابراین در شرایط اقتصادی کنونی، افزایش تولید در شهرک‌های کشاورزی برای کمک به امنیت غذایی و ارز آوری بسیار با اهمیت است و می‌تواند در افزایش نرخ رشد اقتصادی کلان کشور و بهبود شاخص‌های اقتصادی موثر باشد. بر اساس قانون، تامین خدمات زیرساختی در شهرک‌های کشاورزی بر عهده نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط است. اگر کسی بخواهد واحد منفرد گلخانه را احداث کند، هزینه‌های آن بسیار بیشتر از احداث واحدها در شهرک‌ها است. در خارج از شهرک برای هر خط تولید باید مجوز آب، برق و گاز جدا گرفت، اما در شهرک‌ها یک مجوز برای کل پروژه‌ها است بنابراین هزینه‌های تامین خدمات در شهرک‌ها کمتر است. بنابراین عدم تخصیص آب در بسیاری از مناطق به‌رغم بالا بودن بهره‌وری بسیار بالای آب در شهرک‌های کشاورزی و همچنین ضعف زیرساخت تامین انرژی مورد نیاز شهرک‌ها در خیلی از استان‌ها از مهم‌ترین موانع توسعه گسترده شهرک‌های کشاورزی هستند. درخواست ما از وزارتخانه‌های نیرو و نفت تامین آب و برق و گاز مورد نیاز شهرک‌ها به‌استناد ماده ۸۱ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت الحاق (۲) است.
اقدامات شرکت در حوزه صدور مجوزها و ایجاد زیر ساخت شهرک‌ها و نیز توسعه شهرک‌های بزرگ مقیاس چیست؟
اقدامات این شرکت در حوزه کمک به ایجاد زیرساخت‌ها در سطح شامل ۲۳هزار هکتار و صدور مجوزها شامل پروانه‌های موافقت اصولی، پروانه تاسیس و پروانه بهره‌برداری جمعا به تعداد ۶۸۶ مورد و در سطح حدود ۴۴ هزار هکتار آن‌هم در یک بازه زمانی بسیار کوتاه و بدون اخذ وجه از متقاضیان بوده است.
ضمن اینکه کارسازی تعداد زیادی شهرک‌های بزرگ‌مقیاس ازجمله شهرک شیلاتی ۶۴۰۰ هکتاری گمیشان در استان گلستان، شهرک شیلاتی ۳۴۰۰ هکتاری رودشور در استان بوشهر، شهرک گلخانه ۴۸۰ هکتاری گندمیان قصرشیرین در استان کرمانشاه، شهرک گلخانه ۴۸۰ هکتاری زیردان در استان سیستان و بلوچستان، شهرک ۳۵۰ هکتاری زنجیره تخم‌مرغ در استان گلستان، شهرک گلخانه‌ای ۱۶۰۰ هکتاری در منطقه مغان استان اردبیل، شهرک دامپروری ۱۱۴ هکتاری در استان آذربایجان‌شرقی، شهرک ۴۵۰هکتاری پرورش میگو در هندیجان استان خوزستان و بسیاری پروژه‌های دیگر، بدون احتساب شهرک‌های کوچک و متوسط که در دیگر استان‌های کشور، صورت پذیرفته است.
آینده شهرک‌های کشاورزی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به محدودیت منابع پایه و لزوم حفظ این منابع ارزشمند و با توجه به تجارب کشورهای توسعه یافته در این زمینه ما نیز باید به سمت تولید علمی و فنی و بدون اثرگذاری پارامترهای اقلیمی حرکت کنیم که این امر مستلزم توسعه شهرک‌های کشاورزی است؛ زیرا علاوه بر صیانت از منابع پایه موجبات جهش تولید، ایجاد ارزش افزوده محصولات کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه، کاهش قابل توجه ضایعات و افزایش اشتغال مولد را فراهم می‌کند. در همین راستا با اقدامات صورت‌گرفته میزان تولید در واحدهای دارای پروانه بهره‌برداری در شهرک‌های کشاورزی منهای تولیدات کشت و صنعت‌های زیرمجموعه (مثل کشت و صنعت‌های مغان، پارس و سفید رود) تا این مقطع حدود ۲۲۰ هزارتن است که امید داریم این میزان در سال آینده به حدود۶۰۰ هزار تن برسد.
