فرانچایز؛ راهی برای رشد تولید ناخالص داخلی

سید مهرداد سیادت‌نسب کارشناس مسائل اقتصادی با توجه به گسترش فعالیت کسب‌وکارها، شرکت‌ها به دنبال آن هستند تا از روش‌های متنوع و مختلف برای افزایش سهم خود در بازار استفاده کنند. یکی از این روش‌ها فرانچایز است‌. با توجه به تاثیر فرانچایز بر توسعه کسب‌و‌کارها و نقش آن در ایجاد اشتغال، ارزش افزوده، رونق کسب‌و‌کار، کاهش هزینه‌های تبلیغات و برندسازی، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، بهبود کیفیت ارائه خدمات، استانداردسازی فرآیندها و رضایت مصرف‌کنندگان، شاهد تاثیرگذاری بیشتر این نوع کسب‌و‌کارها در سطح بازار و فضای اقتصادی کشورها هستیم. اهمیت این نوع کسب‌و‌کارها و تاثیرات گسترده آنها بر سایر بخش‌های بالادستی و پایین‌دستی اقتصادی به اندازه‌ای است که امروزه از آن تحت عنوان صنعت فرانچایز نام برده می‌شود.

با توجه به مباحث گفته شده برخی  از کشور‌ها مانند آفریقای جنوبی با اتکا به این موضوع توانسته تولید ناخالص خود را توسعه دهد آفریقای جنوبی با جمعیتی بیش از 57 میلیون نفر و حدودا 350 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی و زیرساخت‌های توسعه‌یافته و تنوع تولیدات در صنایع، معادن و کشاورزی، در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان به عنوان پیشرفته‌ترین و صنعتی‌ترین اقتصاد قاره آفریقا، جزو اقتصادهای بزرگ و یک بازار نوظهور محسوب می‌شود. این کشور عضو گروه 20G  به عنوان 20 اقتصاد برتر جهان و همچنین عضو گروه اقتصادهای نوظهور بریکس (BRICS) شامل کشورهای برزیل، هند، روسیه، چین و آفریقای جنوبی است و به‌ عنوان یک ‌هاب تجاری و مرکز صادرات مجدد و دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا، دارای اقتصادی بسیار رقابتی است.

 فرانچایز در آفریقای جنوبی

در آفریقای جنوبی فرانچایز جزو کسب‌و‌کارهای موفق و با رشد بالا محسوب می‌شود که در سال‌های گذشته رشد آن از متوسط رشد سایر بخش‌های اقتصادی بالاتر بوده است و یک صنعت استانداردسازی شده و حرفه‌ای تلقی می‌شود. بر اساس آمارهای منتشره از سوی (Franchise Association Of South Africa)  انجمن فرانچایز آفریقای جنوبی، تعداد  845 فرانچایز دهنده و 40 هزار فرانچایز گیرنده در آفریقای جنوبی وجود دارد و کسب‌وکارهای فرانچایزی مجموعا 343 هزار اشتغال در این کشور ایجاد کرده است. بر اساس آمارهای مذکور گردش مالی این صنعت در سال 2018 حدود 721 میلیارد رند معادل 50 میلیارد دلار بوده و سهم 7/ 15درصدی در تولید ناخالص داخلی این کشور داشته که از این مقدار 25 درصد آن مربوط به بخش فست فود و رستوران بوده و پس از آن آموزش، خودرو و قطعات، سلامت و ورزش و بخش خرده‌فروشی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. نکته حائز اهمیت این است که بر اساس ارزیابی (World Franchise Council)  شورای جهانی فرانچایز از نظر سهم صنعت فرانچایز در تولید ناخالص داخلی، آفریقای جنوبی در رتبه دوم دنیا بعد از فرانسه، قرار دارد و کشورهای استرالیا، نیوزیلند و هلند در رتبه‌های بعدی قرار دارند که نشان‌دهنده اهمیت کسب‌و‌کارهای فرانچایزی از یک طرف و نقش مهم آن در اقتصاد آفریقای‌جنوبی از طرف دیگر است.

ضمنا بر اساس یک مطالعه انجام شده توسط انجمن فرانچایز آفریقای‌جنوبی از هر 8 کسب‌وکار فرانچایزی در آفریقای جنوبی، یکی از آنها بین‌المللی و بقیه داخلی بوده‌اند که حاکی از فرهنگ‌سازی، بومی‌سازی و توسعه این گونه کسب‌و‌کارها در بازار آفریقای‌جنوبی است. همچنین از هر 5 کسب‌و‌کار فعال در این حوزه 2 تا از آنها بیش از 10 سال در این بخش فعال بوده‌اند که نشان‌دهنده سودآوری و ثبات کسب‌و‌کارها در این بخش است. از طرف دیگر 79 درصد افرادی که در این کسب‌وکارها فعالیت دارند بیش از یک کسب‌وکار فرانچایزی داشته‌اند و اکثریت آنها با برند مشابه بوده است و در مجموع این مطالعه نشان داده که 90درصد افرادی که در این بخش فعالند از کسب‌وکار خود رضایت دارند.

 سیاست آفریقای‌جنوبی در رابطه با فرانچایز از سال 1994 به بعد کشور آفریقای‌جنوبی با اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی و اصلاحات تجاری، نظام اقتصادی کهنه خود از جمله سیاست جایگزینی واردات، تعرفه‌های بالا، دخالت زیاد دولت در امور اقتصادی، پرداخت یارانه و اقدامات ضد رقابتی را کنار گذاشته و در جهتی حرکت می‌کند که نقش خود را در امور اقتصادی و تصدی‌گری کاهش دهد. بنابراین سیاست حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را با انواع مشوق‌ها در پیش گرفته است. از جمله این مشوق‌ها، حذف یا کاهش عوارض واردات، حذف عوارض باز دارنده برای سرمایه‌گذاران و سهامداران غیرساکن، حذف محدودیت‌های انتقال ارز، رفتار مشابه با سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، پرداخت تسهیلات به سرمایه‌گذاران خارجی، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت از توسعه صنایع کوچک و متوسط را می‌توان برشمرد.

با توجه به اینکه اقتصاد آفریقای جنوبی مبتنی بر تعهد به اقتصاد بازار آزاد، خصوصی‌سازی و بازار باز بوده و در تعامل با اقتصادهای جهانی فضای رقابتی بر آن حاکم است، سیاست آفریقای‌جنوبی استفاده از تجربیات فرانچایز بین‌المللی در بازار این کشور، به منظور فرهنگ‌سازی، بومی‌سازی و ترویج و توسعه این گونه کسب‌وکارها و استفاده از مزایای آن در بازار داخلی و بین‌المللی است و در همین راستا هیچ‌گونه محدودیتی برای فعالیت برند‌های بین‌المللی در این حوزه وجود ندارد و با توجه به اینکه کسب‌وکارهای فرانچایزی دارای مزیت بوده، سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها مناسب و مورد توجه بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی است. البته آفریقای جنوبی برای حمایت از تولید داخلی و افزایش اشتغال فرانچایزهای بین‌المللی را ملزم به تامین مواد اولیه و خدمات موردنیاز خود از بازار آفریقای جنوبی کرده است.

در نتیجه امروزه شاهد هستیم برخی از برندهای فرانچایزی بومی‌سازی شده در بازار آفریقای جنوبی مانند ناندوز (Nando’s) که در سال 1987 در ژوهانسبورگ به ثبت رسیده، هم اکنون بیش از هزار  شعبه در 35 کشور دنیا دارد و این برندها نه تنها در بازار این کشور و کشورهای همسایه و منطقه جنوب آفریقا رشد کرده‌اند، بلکه بعضی از آنها در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و حتی بعضی از کشورهای اروپایی نیز حضور موفقی دارند.

با توجه به اینکه کسب‌وکارهای فرانچایزی در ایران نوپا بوده و به دلیل برخی چالش‌ها و موانع سیاسی و اقتصادی بین‌المللی و منطقه‌ای و بعضا قوانین دست‌و‌پا‌گیر داخلی و از همه مهم‌تر نبود زیرساخت حقوقی و قانونی در این حوزه نتوانسته‌اند همپای سایر کشورها رشد کنند و با توجه به تجربه موفق سایر کشورها در این حوزه و نقش این گونه کسب‌وکارها در آینده بازار و مزایای مختلف بر‌شمرده شده، به نظر می‌رسد باید با استفاده از تجربه موفق سایر کشورها تلاش شود ضمن فرهنگ‌سازی و بومی‌سازی و معرفی و ترویج این گونه کسب‌وکارها، زیرساخت‌های حقوقی و قانونی لازم نیز برای توسعه فعالیت این گونه کسب‌وکارها فراهم شود.

توجه به مزیت کسب‌وکارهای فرانچایزی در آفریقای جنوبی از آن رو اهمیت دارد که در آستانه یک تحول بزرگ در این مسیر قرار دارد و برای اینکه بخش خصوصی بتواند در دل دولت‌ها رشد و توسعه یابد، باید به این صنعت بها داده و تا حد ممکن برای بخش خصوصی گره‌گشا باشد.