ارزیابی روند اکتشافات و چالشهای پیش‌رو
چهارمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران و فناوری‌‌‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار، ۱۶ تا ۱۸ اسفندماه برگزار شد. در این همایش مدیر اکتشافات و توسعه ذخایر معدنی شرکت ملی صنایع مس ایران در میزگردی با عنوان «از پهنه‌‌‌های اکتشافی تا معدن» (مروری بر روند اکتشافات و چالشهای فرارو)، ابتدا به بیان افتخاراتی از عملکرد تیم جوان اکتشافات مس پرداخت و گفت: حفر عمیق‌‌‌ترین گمانه اکتشافی برای اولین‌بار در تاریخ اکتشافات مس کشور با عمق ۱۴۰۰متر در معدن سرچشمه اتفاق افتاد و کماکان در عمق ۱۴۰۰متری هم ماده‌معدنی وجود دارد و سعی می‌‌‌کنیم تا اعماق پایین‌‌‌تر هم وضعیت را بسنجیم.
متوکل در خصوص افزایش پراکندگی محدودههای بررسی شرکت ملی صنایع مس ایران در تمام کشور گفت: ۳۴محدوده امیدبخش به وسعت بیش از ۱۵۰۰کیلومترمربع ثبت شده است، ۹پروانه اکتشاف در استان کرمان اخذ شد و هشت‌پروانه اکتشاف دیگر در کمیسیون ماده بیستم داریم که امیدواریم صادر شود. همچنین برای مطالعه روی ۱۴محدوده با نهادها و سازمان‌های دولتی تفاهم‌‌‌نامه داریم که هفت‌محدوده در آذربایجان‌‌‌شرقی و هفت‌محدوده در استان کرمان قرار دارد، تفاهم‌‌‌نامه مجددی نیز با نهادها و سازمان‌های دولتی برای پنج محدوده در استان آذربایجان‌غربی و پس از آن برای ۱۰محدوده در استان خراسان‌رضوی داریم. متوکل در ادامه با ارائه آمار مربوط به فعالیت‌‌‌های سطحی از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ که نشانگر تحقق رشد ۱۸۰درصدی بود، گفت: با مقایسه آمار مربوط به دو سال ۱۳۹۳ و ۱۴۰۰ تقریبا فقط در حوزه مطالعات ژئوفیزیک شرکت رشد ۴۰۰درصدی اتفاق افتاده است. او افزود: اتفاق خوبی که رخ داد این است که موفق شدیم در مدت چهار سال سه کلاس ذخیره مس را از ۵/ ۸ میلیارد تن به بیش از ۱۷میلیارد تن افزایش دهیم.
متوکل در توضیح جزئیات این افزایش تصریح کرد: در سال‌جاری نسبت به سال گذشته ۴۰درصد افزایش ذخایر را داشتیم و در حال حاضر ۱۷میلیارد تن با درنظرگرفتن آستانه عیار ۱۵/ ۰درصد مس و ۱۷میلیارد تن با عیار متوسط ۱۴/ ۰درصد مس ذخایر فعلی شرکت ملی صنایع مس ایران است که امیدواریم با برنامه مدون و منسجمی که داریم این رکورد را در پایان سال ۱۴۰۱ بتوانیم مجددا جابه‌جا کنیم. وی در خصوص سرفصل برنامه‌‌‌های شرکت ملی صنایع مس در سال ۱۴۰۱ گفت: برای عملیات حفاری اکتشافی و مطالعات زمین‌شناسی بیش از ۱۰۰هزار هکتار برنامه‌‌‌ریزی کرده‌‌‌ایم. همچنین برداشت بیش از ۳۹هزار نمونه، پیش‌بینی و برای بیش از صد‌هزار نقطه ژئوفیزیک برنامه‌‌‌ریزی شده است. سایر برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌ها نیز در پی این موارد انجام خواهد شد. مدیر اکتشافات و توسعه ذخایر معدنی شرکت ملی صنایع مس در ادامه با اشاره به چرخه عمر معدن اظهار کرد: فرآیند اکتشاف از پهنه اکتشافی تا مرحله معرفی کانسار، در بهترین شرایط پنج‌سال و در حالتی که به طور واقعی در کشور اتفاق می‌‌‌افتد، ۱۰سال طول خواهد کشید. او در ادامه گفت: بر اساس آمار تعداد شرکت‌هایی که در جهان اکتشاف انجام می‌دهند، به طور متوسط ۵/ ۲شرکت در هر سال اکتشاف موفق داشته‌‌‌اند و سال‌هایی که برای صورت پذیرفتن این اکتشافات موفق زمان می‌‌‌برد، از دهه۶۰ تا ابتدای دهه ۹۰ میلادی تقریبا متوسط حدود ۵/ ۷سال بوده و بعد از آن از دهه ۹۰ میلادی تاکنون این زمان به متوسط ۱۲سال افزایش پیدا کرده است.
او با بیان آمارهایی از وضعیت جهان بیان کرد: بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ پیک بزرگی از هزینهکرد اکتشافی در دنیا رخ داده و پس از آن افولی در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ اتفاق افتاده است. بر اساس آمارها پیش‌بینی می‌شود با شیب ملایمی تا سال ۲۰۲۵ میزان هزینهکرد اکتشافی در جهان رو به افزایش باشد و به عبارت دیگر حدود ۳۲درصد افزایش در هزینهکرد اکتشافات جهان اتفاق خواهد افتاد. متوکل ادامه داد: نرخ سرمایه‌گذاری اکتشافی طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ تقریبا بیش از دوبرابر افزایش داشته؛ اما نرخ کانسارهای کشف‌شده از این دوبرابر افزایش تبعیت نکرده است. این موضوع نشان‌‌‌دهنده این است که میزان عایدات در اکتشافات نسبت به هزینهکرد طی سال‌ها کاهش پیدا کرده است. هزینه واحد اکتشافات (هزینه‌‌‌ای که برای اکتشاف یک‌کانسار شامل تمام مراحل از پی‌جویی و شناسایی تا حفاری و در نهایت معرفی کانسار می‌شود) تقریبا سه‌برابر افزایش پیدا کرده است. همچنین متوسط هزینه برای هر ذخیره مس کشف‌شده به ازای هر یک کانسار مسی که در دست بهره‌برداری است، به تقریبا ۱۵۴میلیون دلار رسیده است. این رقم در کشورهای حاشیه اقیانوس آرام به طرز چشمگیری بالاتر و حدود ۲۸۲میلیون دلار است.
او در ادامه توضیح داد: نرخ تبدیل کانسارهای کشف‌شده به معدن نیز بسیار کاهش پیدا کرده است. در بحث فلزات اساسی (نیکل، مس، سرب و روی) در دهه ۷۰میلادی تقریبا ۵۰درصد کانسارهای کشف‌شده به بهره‌برداری می‌‌‌رسیدند؛ ولی در ابتدای دهه اول قرن۲۱ این رقم به زیر ۴۰درصد رسیده و در دوره ۱۰سال اخیر این رقم به ۶درصد کاهش پیدا کرده است. او در ادامه برای توضیح دلیل این روند گفت: به مرور نرخ تبدیل کانسارهای کشف‌شده به معدن کاهش پیدا کرده که عمده‌ترین دلیل آن هزینه‌‌‌های استخراج و متدهای استخراج است؛ چرا که اکثر کانسارهای کشف‌شده از سال ۲۰۰۰ به بعد در اعماق ۵۰۰متر و حتی پایین‌‌‌تر بوده‌اند. علاوه بر این، در جهان متوسط کانسارهای کشف‌شده از عیار کمتری برخوردارند. متوکل در ادامه لازمه رشد روند اکتشافات براساس عمق را روش‌های نوین دانست و گفت: در حال حاضر باید به دنبال کانسارهای عمیق‌‌‌تر باشیم که کشف این کانسارها نیازمند روش‌های دیگر است.
تجربه کشورهای موفق در اکتشاف مس
متوکل در ادامه درباره اقدامات مهم کشورهای موفق دنیا در زمینه اکتشاف اظهار کرد: در کشورهایی مانند کانادا و استرالیا عمده روند اکتشافات مربوط به تحقیق و توسعه و دانش نوین بوده و ۱۶درصد هزینه اکتشاف جهان را کانادا هزینه کرده است. این کشور تولید مداوم و انتشار داده‌‌‌های پایه و در دسترس بودن این اطلاعات برای عموم را در دستور کار خود دارد. موضوع مهم دیگر در خصوص این کشور نوآوری و حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط و ایجاد فرصت فعالیت برای آنهاست.او ادامه داد: بر اساس داده‌‌‌های تشکل‌های معدنی در کانادا بیش از ۳هزار ارائه‌دهنده خدمات و تجهیزات دانش اکتشافی در این کشور وجود دارد. از طرفی در استرالیا سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلان در بحث اکتشافات وجود دارد و روش‌های ژئوفیزیک هوابرد را در مقیاس‌‌‌های بزرگ اجرا کرده‌‌‌اند. این کشور برنامه‌‌‌ای اکتشافی تعریف کرده است که براساس آن داده‌‌‌های پایه را با روش‌های نوین تولید می‌کند و در اختیار قرار می‌دهد و سالانه چند میلیون متر حفاری اکتشافی انجام می‌دهد.
مدیر اکتشافات و توسعه ذخایر معدنی شرکت ملی صنایع مس در ادامه با بیان فواید ژئوفیزیک هوابرد، بیان کرد: به نظر من، در حال‌حاضر برای کشور ما این روش خیلی حیاتی است. او با بیان اینکه از هر ۱۰هزار محدوده امیدبخشی که در مراحل شناسایی و پی جویی پیدا شده‌‌‌اند، فقط یکی به معدن تبدیل می‌شود، گفت: این موضوع زنگ خطری است که برای توسعه صنایع معدنی کشور و لازم است وقت و هزینه بیشتری روی اکتشافات صرف شود. اکتشافات موفق دارای سه‌مولفه اصلی داده‌‌‌های باکیفیت، تیم قوی و کارآمد و دانش فنی است.
در ادامه عضو هیات علمی دانشگاه کلاوستهال آلمان در یک سخنرانی با موضوع «پویایی و هوشمندسازی اکتشافات؛ ضامن توسعه پایدار» به بیان کمرنگ‌شدن عنصر نوآوری و پویایی و توجه به توسعه در صنایع ایران پرداخت. سید‌جمال کیوانیان، در بخشی از سخنانش در خصوص پیش‌بینی قیمت مس گفت: بر اساس مدل‌‌‌ها پیک متوسط قیمت پیش‌بینی‌شده برای مس قرار است بین سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۳۲ رخ دهد. او در ادامه افزود: لازم است اطلاعات به دست آمده در حین انجام کار مستندسازی شود و اعتبار آنها تایید و نگهداری شود. به نظر من ارزش اطلاعات و داده‌‌‌های به دست آمده از یک معدن از خود آن معدن ارزش بیشتری دارد. کیوانیان استفاده از روش‌های جدید، به‌روز کردن دستورالعمل‌‌‌ها، آزادی تیم فنی و استفاده از ظرفیت دانشگاهی کشور را برای توسعه فعالیت‌‌‌های معادن مس پیشنهاد داد.
عضو هیات علمی دانشگاه بریتیش‌کلمبیای کانادا هم در سخنرانی‌ای با موضوع «ژئومتالورژی و نقش آن در افزایش بهره‌‌‌وری معادن مس» به بیان مفهوم، تعریف و کاربردهای ژئومتالورژی در مراحل مختلف معدنکاری مس پرداخت. بابک آل‌طه برای توضیح مفهوم ژئومتالورژی با بیان اینکه عملیات معدنی مانند زنجیره تامین است، گفت: در متالورژی با رویکردی یکپارچه به زنجیره تامین ماده معدنی و با هدف افزایش سوددهی و کارآیی در سیستم معدنکاری، بر سنگ تمرکز می‌شود. وی با بیان اینکه تجربه شرکت‌های بزرگ جهانی نشان داده که شکست در معادن و لطمه دیدن فعالیت‌‌‌های معدنی حاصل نبود شناخت صحیح از سنگ معدن است، توضیح داد: در متالورژی مجموعه‌‌‌ای از اطلاعات زمین‌شناسی، معدنکاری، متالورژیکی، اقتصادی و زیست‌محیطی با هدف افزایش (NPV (NetProfit Value و کاهش ریسک‌‌‌های تکنیکی و فرآیندی ارائه می‌شود. عضو هیات علمی دانشگاه بریتیش‌کلمبیای کانادا پس از بیان کاربردهای مهم ژئومتالورژی دریافت اطلاعات عددی از سنگ برای استفاده در مدل‌سازی، ساخت بلوک برای مدل‌‌‌ها، تعریف دامنه‌‌‌های مختلف در معدن برای اهداف خاص و مشخص شدن تمامی جزئیات سنگ را بسیار ارزشمند دانست. آل‌طه، دامنه کارآیی اطلاعات به دست آمده از ژئومتالورژی سنگ را از ابتدای مراحل تا مرحله فروش اعلام کرد و گفت: بر اساس مدل‌سازی‌‌‌های انجام‌شده در محدودههای مختلف معدن می‌توان میزان سود عمل حفاری را محاسبه کرد و طبق آن بهره‌‌‌وری در معدنکاری افزایش چشمگیری خواهد داشت. او در ادامه با بیان تجربه‌‌‌های موفق جهان در استفاده از ژئومتالورژی، گفت: در موارد بسیاری به عنوان مثال در آمریکا، کنگو و شیلی استفاده از متالورژی باعث افزایش NPV و کاهش هزینه‌‌‌های سرمایه‌گذاری و بهبود ذخیره‌‌‌های منابع شده است.
