تنظیم و مهار تنش شغلی در محیط کار

علاوه‌بر اثر تنش شغلی بر سلامتی و تاثیر آن بر عملکرد، امروزه مقرراتی از طرف دولت‌ها یا انجمن‌های حامی کارکنان برای جلوگیری از تنش یا کاهش آن در محیط کار اعمال می‌شود. دولت‌ها و سازمان‌های نظارتی با ارزیابی وضع موجود و وضع قوانین و مقررات خاص، سازمان‌ها را برای جلوگیری از ایجاد تنش منفی در افراد به رعایت اصول خاصی وادار می‌کنند و در صورت رعایت نکردن این اصول، آنها را ملزم می‌کنند که پاسخگوی شرایط به‌وجود آمده باشند.

واکنش‌های اجتماعی - اجتماعی به تنش

در موارد بروز تنش، سیستم‌های زیستی، روانی و اجتماعی کاملا به‌هم‌بافته عمل می‌کنند. برای ارائه تصویری کامل‌تر از تعامل متقابل میان این سیستم‌ها، در ادامه برخی پژوهش‌ها تاثیر تنش بر سیستم‌های شناختی، عاطفی و اجتماعی را بررسی کرده‌اند.

تاثیر تنش بر شناخت

بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان احتمالا به چنین تنشی دچار شده‌اند. مثلا زمانی که در حال گذراندن امتحان پرتنشی مانند کنکور هستند، ممکن است پرسشی را بد بفهمند یا موضوعی را که شب پیش از امتحان به‌خوبی مطالعه کرده‌اند، به یاد نیاورند. بسیار سخت است که فکر کنیم پاسخ پرسشی را می‌دانیم ولی پس از پایان امتحان آن را به یاد بیاوریم و در لحظه‌ای که به آن نیاز داریم به ذهن‌مان نیاید. این ناسازگاری ناشی از تاثیر تنش بر حافظه و تمرکز است.تنش می‌تواند فعالیت‌های ذهنی را اغلب با منحرف کردن توجه مختل کند؛ مثلا سروصدا می‌توان تنش‌زا باشد. کسانی که در محیط‌های بسیار پرسروصدا مثل نزدیک بزرگراه یا راه‌آهن زندگی می‌کنند به این گونه اختلالات ذهنی مبتلا هستند. سروصدای دائم چگونه بر فعالیت‌های شناختی افراد تاثیر می‌گذارد؟ بسیاری از مردم می‌توانند با تمرکز بر مسائل دیگر با این تنش‌ها کنار بیایند. براساس نظر شلدون و کوهن، روان‌شناس، کودکانی که سعی می‌کنند به این طریق با سروصدا کنار بیایند، ممکن است دچار نقص شناختی تعمیم‌یافته شوند؛ یعنی ندانند که به چه صداهایی توجه کنند و به چه صداهایی اهمیتی ندهند.

تاثیر تنش بر احساسات

معمولا احساسات گوناگونی با تنش همراه می‌شود و مردم از آنها برای ارزیابی خود در برابر رویدادها و موقعیت‌ها استفاده می‌کنند. فرآیندهای ارزیابی ذهنی می‌توانند بر تحمل تنش و احساسات تاثیر بگذارند. ترس واکنشی احساسی است که شامل ناراحتی روانی و برانگیختگی جسمی به هنگام احساس تهدید می‌شود. روانشناسان، ترس‌هایی را که هر روز آدمیان به آنها دچار می‌شوند، به دو دسته تقسیم می‌کنند: اول هراس‌های بیمارگونه و اضطراب که ترس‌های غیرمنطقی و شدیدی هستند که با وقایع یا موقعیت‌های ویژه ارتباط مستقیم دارند. مثلا بعضی از مردم از بودن در مکان‌های تاریک هراس دارند. اضطراب، یک احساس مبهم تشویش و ناراحتی است که به‌صورت انتظار قریب‌الوقوع رویدادی شوم که اغلب شامل تهدید نامشخص یا نامطمئنی می‌شود، نمود پیدا می‌کند؛ یعنی ممکن است برای فرد موقعیتی که موجب اضطراب می شود یا سرنوشت محتومی که انتظارش را می‌کشد، مشخص نباشد. بیمارانی که در انتظار جراحی یا جواب آزمایش هستند معمولا دچار اضطراب شدید می‌شوند. دوم، در مواقعی ممکن است اضطراب بر اثر احساس بی‌ارزشی یا احتمال از دست رفتن عزت نفس خود یا دیگران ایجاد شود.

تاثیر تنش بر رفتارهای اجتماعی

تنش موجب تغییر رفتارهای مردم در مقابل یکدیگر می‌شود. در برخی موقعیت‌های تنش‌زا، مانند بروز زمین‌لرزه یا سانحه قطار بسیاری از مردم برای نجات جان افراد به یکدیگر کمک می‌کنند؛ شاید چون هدف مشترکی دارند که مستلزم همکاری است. در دیگر موقعیت‌های تنش‌زا، افراد ممکن است در برابر دیگران خشن‌تر و بی‌رحم‌تر عمل کنند.اگر تنش با عصبانیت توام باشد، اغلب رفتارهای اجتماعی منفی افزایش پیدا می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده است عصبانیت ناشی از تنش باعث افزایش خشونت می‌شود و پس از پایان گرفتن رخداد تنش‌زا، تاثیرهای منفی ادامه پیدا می‌کنند. افزایش رفتارهای خشونت‌آمیز، پیامدهای منفی نیز دارد. بدرفتاری با کودکان، مشکل اجتماعی عمده‌ای است که تهدیدی جدی برای سلامت و رشد جسمی و روانی کودک به‌شمار می‌رود.به این ترتیب می‌توان گفت اثرات تنش بسیار گسترده‌ است و تعامل میان سیستم‌های اجتماعی، روانی و زیستی را دربرمی‌گیرد. حتی اگر تنش پایان یابد، تاثیر آن ممکن است برای مدت‌ها ادامه داشته باشد. بعضی از مردم بیش از دیگران دچار تنش می‌شوند.

تنش و عملکرد شغلی

سطوحی از تنش ممکن است به بهتر شدن عملکرد شغلی کمک کند. وقتی تنش وجود ندارد چالش‌های شغلی وجود نخواهد داشت، کسالت و ناتوانی افزایش یافته و روی عملکرد اثر منفی می‌گذارد. چنانچه تنش افزایش پیدا کند، عملکرد به سمت بهبود می‌رود و کارکنان آمادگی ذهنی و روانی بالایی برای رویارویی با چالش‌ها پیدا می‌کنند.برخی تنش‌ها مفیدند و کارکنان را برای رسیدن به احساس موفقیت و رضایت شغلی فعال می‌کنند. حال اگر مقدار تنش از سطح بهینه فراتر رود تقاضاهای زیاد از حد از کارکنان افزایش می یابد و سطح عملکرد افت می‌کند. در این نقطه توان هماهنگی کارکنان از بین رفته، تصمیم‌گیری برای آنها مشکل شده و رفتارهای نامتعادلی را بروز می‌دهند. همچنین اگر تنش از حد معینی بیشتر شود، عملکرد بدتر شده و کارکنان با درهم‌شکستگی ذهنی و فیزیکی روبه‌رو می‌شوند.

منبع: کتاب تنش، تنش شغلی و شیوه‌های مدیریت آن

انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی