تاج محل را با گل رس تمیز می‌کنند

نیلوفر قدیری

تاج محل یکی از زیباترین شاهکارهای معماری و مرکز جذب توریست در جهان است. این ساختمان زیبا اکنون چند سالی است که به خاطر زرد شدن بدنه و گنبد مرمرین آن در کانون توجه و تحقیق کارشناسان معماری جهان قرار گرفته و این کارشناسان مدت‌ها است در جستجوی ماده‌ای برای سفید کردن بدنه زیبای این ساختمان بوده‌اند. به تازگی مقامات هندی اعلام کردند که این ماده که نوعی گل سفید کننده است پیدا شده و اکنون می‌توان امیدوار بود بدنه بیرونی و مرمرین این ساختمان دوباره سفید شود.

بدنه این ساختمان متعلق به قرن ۱۷ که شاه جهان از پادشاهان عصر مغول به عنوان بنای یادبود همسرش ساخته‌است، به دلیل آلودگی هوا رو به تیرگی و زردی گذاشته است. پارلمان هند چندی پیش شنونده گزارش گروهی از کارشناسان بود که توصیه کردند برای تمیز کردن این ساختمان آن را با گل خاک رس بپوشانند تا آلودگی‌هایش پاک شود. احیای این ساختمان بیش از ۲۳۰ هزار دلار هزینه خواهد داشت. عملیات پاک کردن ساختمان با خاک رس باید با نهایت احتیاط صورت بگیرد تا تزئینات ساختمان آسیبی نبیند. به همین دلیل هزینه این کار بسیار سنگین خواهد بود. در گزارش کارشناسان تاکید شده که گل اندود کردن ساختمان تنها برای یک بار کافی نیست و برای ادامه حفظ سفیدی ساختمان باید هر چند وقت یک بار این کار به طور کامل صورت گیرد.

لایه زردرنگی که بر بدنه ساختمان تاج محل نقش بسته و رنگ آن را تغییر داده بیشتر از لایه‌های آلوده هوا تشکیل شده. ده سال پیش دیوان عالی کشور هند، حکم تعطیلی صدها تاسیسات تولید کننده دود و اگزوز در نزدیکی این ساختمان را صادر کرد. اکنون وسایل نقلیه از دو کیلومتری ساختمان تاج محل متوقف می‌شوند و اجازه نزدیک شدن به ساختمان را ندارند. بسیاری از سه میلیون بازدیدکننده‌ای که سالانه به تاج محل می‌روند با کالسکه و اتوبوس‌های برقی و باتری در محل جا به جا می‌شوند.در طرح پاکسازی و تمیز کردن ساختمان قرار است بعد از آنکه گل رس به بدنه ساختمان زده شد چند ساعت در معرض نور خورشید قرار بگیرد تا خشک شود و بعد از بدنه ساختمان شسته شود. به این ترتیب لایه‌های آلودگی و رنگ تیره هم به همراه گل رس از بدنه ساختمان کنده می‌شود. این روند بیش از دو ماه طول خواهد کشید. در نظرسنجی‌هایی که هر چند وقت یک بار درباره عجایب معماری جهان انجام می‌شود، همیشه نام تاج‌محل در فهرست پیشنهادی مردم تکرار می‌شود.

تاج محل در شهر آگرای هند واقع شده و کار ساخت آن از سال ۱۶۳۲ بلافاصله بعد از مرگ ممتاز محل همسر شاه جهان شروع شد و ۱۶ سال طول کشید. می‌گویند شاه جهان که بسیار به همسر خود علاقمند بوده نمی‌خواسته همسرش در زیر خاک دفن شود به همین دلیل او را در مقبره‌ای برآمده از زمین جای داد. درباره معمار این ساختمان روایات زیادی وجود دارد اما آنچه مشخص است اینکه گروهی از طراحان معماری مسوولیت این کار را برعهده داشته‌اند. این ساختمان بهترین و شاخص‌ترین الگوی معماری مغول‌ها است و در آن نمونه‌هایی از معماری فارسی، ترکی، هندی و اسلامی دیده می‌شود. گنبد مرمرین این ساختمان شاخص‌ترین وجه آن است، اما تاج محل از ساختمان‌های پیچ در پیچی تشکیل شده که زیبایی و ابهت این ساختمان در همین مجموعه‌ها است.

ساختمان تاج محل در باغی با وسعت ۳۰۰ در ۳۰۰ متر واقع شده که در چهار بخش با گل‌آرایی خاص خود زیبایی خاصی به مجموعه با شکوه این ساختمان داده‌است. این باغ به خاطر تقسیم‌بندی‌اش به چهارباغ معروف است. در بخش‌های مختلف باغ، منابع آب به شکل حوضچه و آبشار بخش ویژه‌ای از تزئینات و زیبایی باغ هستند. دکوراسیون و تزئینات بیرونی ساختمان تاج محل بسیار منحصر به فرد است. این تزئینات بیرونی از خوشنویسی، اشکال هندسی و نقاشی گل و گیاه تشکیل شده است. خوشنویسی‌ها مربوط به آیات قرآنی است و توسط «امانت خان» از خوشنویسان فارسی دوران مغول پدید آمده است. اشکال هندسی در مناره‌ها، دروازه ورودی، مسجد و تا حدی هم در سطح گنبد به کار رفته است. نقاشی گل و گیاه هم در دیوارها به کار رفته است. مصالح به کار رفته در ساختمان این مجموعه از سراسر هند و آسیا با فیل به سمت محل احداث آن حمل می‌شد. برای این کار ۱۰۰۰ فیل به کار گرفته شده است. درباره هزینه‌های ساخت این مجموعه‌ تخمین‌های مختلفی وجود دارد و بعضی می‌گویند با توجه تعداد کارگر مشغول به کار در آن و مصالح ساختمانی و تجهیزات، تخمین هزینه این کار غیر ممکن است.

در اواخر قرن ۱۹ بخش‌هایی از ساختمان تاج‌محل به دلیل قدمت زیاد فرو ریخت. در آن زمان حاکمان انگلیسی مشغول بازسازی این ساختمان شدند تا از نابودی بیشتر آن جلوگیری کنند. در جریان بازسازی این ساختمان باغ اطراف آن شکل انگلیسی به خود گرفت.