درس آموزی از توفان

احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران وقوع حوادث و سوانح طبیعی گر چه همواره با تلفات و خسارات مواجه است و با تمامی پیشرفت‌های امروزه بشری کماکان تهدیدی برای انسان‌ها به شمار می‌آید اما از آنجا که هر حادثه در نوع خود از درس‌آموزی و تجربه‌ای نو برخوردار است برای آمادگی هر چه بیشتر جوامع در برابر سوانح و حوادث آینده از وجوه مثبت نیز برخوردار است. در واقع هر حادثه‌ای همواره درسی برای بشر داشته است که به‌کار بستن آن بر تجربه انسان‌ها و جوامع افزوده و تکرار و شدت حوادث آینده با آموختن شیوه‌های اقدام و رفتار صحیح کاهش یافته است.

این نکته را می‌توان به تمامی حوادث و سوانح چه از نوع طبیعی و چه از نوع انسان ساز تعمیم داد. در خصوص توفان اخیر تهران نیز واقعیت آن است که در کنار پیامدهای تلخ این حادثه باید از درس‌های کسب شده این حادثه بهره گرفت و راه را بر تکرار حوادث مشابه تا حد توان محدود و مسدود ساخت.

کالبد شکافی این حادثه و یافتن ریشه‌های کمبودها و کاستی‌ها خود امری ارزشمند است چه آنکه از این طریق می‌توان شاخص‌های آمادگی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی و نیز آمادگی شهروندان را ارتقا بخشید. یکی از درس‌آموزی‌های حادثه اخیر آن است که حوادث طبیعی را نباید محدود و منحصر به پدیده زلزله دانست. گر چه زلزله از میان ۳۳ مخاطره تهدیدکننده قابل وقوع در کشور و پایتخت، عمده‌ترین مخاطره به شمار می‌آید و رخ دادن آن به لحاظ حجم تلفات و خسارات قابل مقایسه با سوانح دیگر نیست. اما نباید از سوانح و حوادث دیگر از جمله توفان و سیل غافل ماند. گرچه سوانح و حوادث طبیعی نادر رخ می‌دهند و معمولا وقوع آنها در بازه‌های زمانی با دوره‌های بازگشت طولانی برخوردار است اما در عین حال آنی بودن و ناگهانی بودن حوادث و عنصر غافلگیری نباید از نظر دورنگه‌داشته شود کما آنکه در حوادثی مانند سیل، توفان، زلزله و یخبندان همیشه به نادر بودن حادثه و طولانی بودن دوره‌های بازگشت آن اشاره می‌شود.

بنابراین امروزه در چشم‌اندازهای توسعه شهری، به ایجاد ساختارهای نوین در حوزه‌های پیشگیری، آمادگی و مقابله در برابر تمامی سوانح و حوادث مورد توجه است.

گزارش منتشر شده اخیر از سوی کمیسیون تخصصی بررسی توفان تهران نشان می‌دهد که در صورت برخوردار بودن سازمان هواشناسی کشور از تجهیزات و امکانات پیشرفته و به روز دنیا و نیز پرسنل متخصص می‌توان تغییرات جوی از جمله توفان‌های محلی و سریع را پیش‌بینی و همچنین نظام‌های تخمین سریع خسارت و هشدار را مستقر کرد و تا حد زیادی از میزان غافلگیری در برابر سوانح جوی کاست.

با این نگاه تجارب گوناگون جوامع در برابر سوانح و حوادث ارزشمند است و از همین رو است که طی دهه‌های اخیر همکاری‌های بین‌المللی در این حوزه شکل گرفته و تقویت شده است.

مثال ساده، سوانح هوایی است. هر سانحه هوایی به دقت مورد بررسی و واکاوی قرار می‌گیرد تا علت حادثه کشف شده و بر اساس آن نقاط ضعف در صنعت هواپیماسازی، مدیریت فرودگاهی و آموزش مهارت‌های خلبانی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکته دیگر توجه به موضوع تاب‌آوری شهرها در برابر حوادث وسوانح است. تاب آوری شهرها مفهومی عمیق، چند جانبه و فراگیر است که به میزان اجرای طرح‌های پیشگیری، آمادگی و مقابله در برابر سوانح و حوادث باز می‌گردد. تاب آوری شهرها نظر به جامعه اعم از مردم، نهادهای دولتی، نهادهای عمومی و نهادهای غیر دولتی دارد. از یکسو نظر به فرهنگ ایمنی و آموختن واقعیت زندگی با طبیعت و پذیرش قوانین آن دارد و از طرف دیگر ساختارهای مدیریت شهری و توان ایستادگی آنها در برابر سوانح را مورد توجه قرار می‌دهد. دفتر اسکان بشر سازمان ملل متحد تاب‌آوری شهری را به معنای توانایی هر نوع نظام و ساختار شهری برای ایستادگی، مقاومت و بازتوانی سریع در سوانح، بحران‌ها و خطرات محتمل می‌داند. در عین حال امروزه، مباحث پیشگیری و کاهش خطرپذیری در سوانح مورد توجه است. به میزانی که طرح‌های پیشگیری و آمادگی اجرا شود از یکسو میزان ریسک و مخاطره کاهش می‌یابد و از سوی دیگر برای ریسک باقی مانده آمادگی لازم فراهم می‌شود. به این ترتیب درس آموزی از سانحه توفان اخیر تهران آن است که به تجهیزات، امکانات و پرسنل متخصص مورد نیاز سازمان هواشناسی متناسب با دانش روز جهانی توجه شود، نظام هشدار سریع و اطلاع‌رسانی در رسانه‌های جمعی به‌خصوص صدا و سیما و هشدارهای پیامکی تقویت شود و در عین حال نگاه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران به حوادث محدود به زلزله نباشد.