«دنیای‌‌‌‌‌‌اقتصاد» گذشته، امروز و آینده کشف فلزات را بررسی کرد
احیای اکتشافات معدنی از باند سبز
در سال2020 که کرونا بسیاری از سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران را از صنعت اکتشاف فراری داد، شاخص قیمت فلزات روندی کاملا صعودی به خود گرفت. روندی که به‌نظر می‌رسد در 2021 در نتیجه رشد سرمایهگذاری در اکتشافات معدنی، مسیر ثبات را در پیش گرفته است. تحلیلگران جهانی معتقدند رشد سرمایهگذاری در اکتشاف برخلاف پیش‌‌‌‌‌‌بینی‌‌‌‌‌‌ها بوده و رشدی سریع‌تر از انتظار را تجربه کرده که این موضوع با رونق دوباره بخش معدن در جهان در سال2021 بی‌‌‌‌‌‌ارتباط نیست. براین مبنا، برآوردهای اولیه در ابتدای سال2022 این است که سال2021 حد سرمایهگذاری اکتشاف ورای 9میلیارد دلار است. این عدد البته همچنان با نرخ سرمایهگذاری کم‌‌‌‌‌‌سابقه 8/ 9میلیارد دلاری در سال2019 فاصله دارد، اما با لحاظ وضعیتی که بر برخی شاخص‌‌‌‌‌‌های موثر در محاسبه نرخ سرمایهگذاری در 6ماهه دوم 2021 گذشته احتمال نزدیک‌شدن رقم سرمایهگذاری اکتشاف به سطح 10میلیارد دلار کمی سخت است. در این زمینه توزیع گسترده واکسن در جهان و کاهش فشار ناشی از جنگ تجاری آمریکا و چین موجب شده تا تمایل به سرمایهگذاری در اکتشاف افزایش یابد.
بررسی آینده اکتشاف در سال‌‌جاری(2022) از وضعیت امروز بازار فلزات و میزان فراز و فرود قیمت‌ها مشخص است. با اینکه اندکی تعدیل در بهای کلیه فلزات ایجاد شده، اما بهای فلزات در ابتدای2021 بسیار بیشتر از ابتدای2019 بود که در نتیجه استرس‌‌‌‌‌‌هایی است که جامعه جهانی ناشی از تنش‌‌‌‌‌‌های ژئوپلیتیک و نیز پاندمی تحمل میکند. از آنجا که چشم‌‌‌‌‌‌انداز پیشروی بسیاری از صنایع به کشف هرچه بیشتر فلزات حیاتی نظیر لیتیوم، کبالت و مس وابسته است، آگاهی از موفقیت اکتشافات معدنی تاثیر عمیقی بر جهت‌‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌‌های سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران صنعتی و نیز قیمت فلزات در بازارهای جهانی دارد. در عین حال، به‌کارگیری شیوه‌‌‌‌‌‌های جدید در اکتشاف‌های معدنی موجب شده تا شانس یافتن فلزاتی مهم نظیر وانادیوم که می‌توانند جایگزین لیتیوم شوند، بالا برود. بر این مبنا، پیش‌‌‌‌‌‌بینی اولیه این است که در سال2022 میزان سرمایهگذاری در اکتشاف به ورای 10میلیارد دلار برسد که در 8سال‌‌اخیر بی‌‌‌‌‌‌سابقه بوده است. پیشتر و در دهه نخست قرن21 مقادیر بیشتری از سرمایه به سمت اکتشاف حرکت می‌‌‌‌‌‌کرد، با این حال در دهه دوم قرن حاضر این عدد گاهی به نصف و حتی یک‌سوم کاهش یافت.
طی سالیان اخیر و از ابتدای قرن21، کمترین میزان سرمایهگذاری در اکتشافات معدنی در جهان به سال‌‌های2016 برمی‌گردد.
از سال2000 تا 2006 نیز نرخ‌ها چندان بالا نبود، با این‌حال در نتیجه خیزش گسترده چین و هند، سرمایهگذاری در کشف و تولید مواد معدنی شدت گرفت و در سال2012 تا 10برابر سال2002 افزایش یافت. بالاترین رقم سرمایهگذاری طی سالیان اخیر در همین سال2012 به میزان 5/ 20میلیارد دلار بوده که نقطه اوج اکتشاف طی 25سال‌‌اخیر بوده است. براین مبنا احتمال اینکه اقتصاد جهان طی سال2022 شاهد جهشی این‌چنینی در زمینه سرمایهگذاری در اکتشاف باشد بسیار کمرنگ است، اما امکان افزایش سرمایهگذاری کاملا وجود دارد.
کشف رازهای اکتشاف در 2022
اکتشاف جوهر وجودی بخش معدن است و استخراج نشانه نتیجه‌‌‌‌‌‌بخش بودن آن است. نتایج یک گزارش جهانی نشان می‌دهد که سالانه در جهان حجم اکتشافات معدنی دو عامل مالیات‌‌‌‌‌‌ستانی از معادن و نحوه نظارت و تنظیم بخش معدن توسط دولت در میزان اکتشافات معدنی در کشورهای مختلف جهان اثرگذار است. برمبنای برآورد موسسه فریزر در سال2020، هرچه سطح دریافت مالیات و ابزارهای مشابه سیاستگذاری عمومی بر اکتشافات معدنی بیشتر باشد و میزان مداخله دولت در بخش معدن گسترده‌‌‌‌‌‌تر و نظارت‌‌‌‌‌‌ها عمیق‌‌‌‌‌‌تر باشد، سطح اکتشافات کمتر و انگیزه سرمایهگذاری در اکتشاف کمتر خواهد شد. این برآورد که برمبنای پرسش از 2200 معدنکار بزرگ در سرتاسر جهان به‌دست آمده، به‌خوبی رابطه میان مداخلات دولت و رشد سطح اکتشافات را نشان می‌دهد. این برآورد که مدت‌‌‌‌‌‌هاست توسط موسسه فریزر با عنوان شاخص جذابیت سرمایهگذاری (Investment Attractiveness Index) تهیه و منتشر می‌شود، عقیده دارد جذابیت سرمایهگذاری در اکتشاف معدنی رابطه مستقیمی با هر دو مساله فضای کسب‌وکار معدنی و سیاست‌های دولت دارد. این شاخص که مناطق را بر اساس جذابیت زمین‌‌‌‌‌‌شناسی رتبه‌‌‌‌‌‌بندی میکند، برمبنای درک سیاست دولت و اثرات سیاست‌ها بر نگرش معدنکاران نسبت به سرمایهگذاری اکتشافی تهیه می‌شود، در حالی‌که اندازه‌‌‌‌‌‌گیری جذابیت این حوزه براساس مسائلی نظیر سطح طاقت‌فرسا بودن مقررات، سطوح مالیات، کیفیت زیرساخت و موارد مشابه به‌دست می‌‌‌‌‌‌آید، ادراک سیاست دولت نیز بخش دیگری است که مورد پرسش قرار می‌گیرد. یکی از واقعیت‌‌‌‌‌‌های حوزه اکتشاف معدن و سرمایهگذاری در اکتشاف، پتانسیل حقوقی است که حاکم بر مالکیت معدنی است. در گزارش سال2020 پاسخ‌دهندگان به‌طور مداوم نشان می‌دهند که تقریبا 40درصد از تصمیم سرمایهگذاری آنها توسط عوامل سیاسی تعیین می‌شود.
اکتشافات در سال‌‌کرونا
تنها نقطه‌‌‌‌‌‌ای از حوزه وسیع اکتشاف که در سال2020 کماکان با رشد سرمایهگذاری روبه‌رو بود، بخش طلا بود که سالانه نیمی از کل سرمایهگذاری جهانی را به خود اختصاص می‌دهد. فلزات محبوب دیگری نظیر مس، لیتیوم یا کبالت اما شرایط مناسبی نداشتند و با سقوط سرمایهگذاری اکتشاف روبه‌رو شدند. در این سال اکتشاف معدن (Minesiteexploration) با سهمی 41درصدی از کل سرمایهگذاری اکتشاف وزن بیشتری نسبت به انواع دیگر اکتشاف داشت، هرچند افتی 147میلیون دلاری را مشاهده کرد و برای دومین سال متوالی، حجم آن کاهش یافت. البته سقوط عمده در دو بخش اکتشافات مردمی و معادنی که به مراحل پایانی خود نزدیک شده و باید احیا شوند صورت‌گرفت که به ترتیب با 19 و 10درصد کاهش، به میزان چشمگیری کم شدند. از یک نمای دیگر نیز، سهم بازیگران سرمایهگذاری قابل بحث بوده است. شرکت‌های بزرگ استخراج‌‌‌‌‌‌کننده (Majorminers) با 4/ 4میلیارد دلار هزینه در بخش اکتشاف بر این حوزه تسلط داشتند، پس از این شرکت‌ها، صنایع نوپا و اکتشاف‌‌‌‌‌‌کنندگان تازه (juniors) با 54/ 2میلیارد دلار سهم بزرگی در این بخش داشتند و سپس شرکت‌های متوسط (intermediates) با 05/ 1میلیارد دلار در رده بعدی قرار داشتند. دولت‌ها هم با نیم‌میلیارد دلار سرمایهگذاری در رده چهارم سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران این حوزه در سال2020 قرارگرفتند. رشد سطح تامین‌مالی معادن به حدود 8/ 5میلیارد دلار در سال2020 از نکات جالبی است که از سال2011 به این‌سو تجربه نشده بود.
10 کشور برنده و بازنده در اکتشاف
سال کرونا برای بسیاری از کشورها سال‌‌سختی بود. ابهام در فضای جهانی و سقوط تولید جهان باعث شد تا میل به سرمایهگذاری در اکتشاف در سال2020 در برخی کشورها به‌شدت کمرنگ شود. شیلی، پرو، استرالیا، آرژانتین و چین از جمله کشورهایی بودند که در سال2020 به دلیل شیوع یکباره بیماری کرونا حجم عظیمی از منابع خود را از بازار اکتشاف خارج کردند. گزارش S&P نشان می‌دهد برخی کشورها تا 200میلیون دلار در میزان سرمایهگذاری خود طی سال2020 در بخش اکتشاف نسبت به سال2019 کاهش دادند. از آن‌سو این روسیه، ساحل‌عاج، ماداگاسکار، فنلاند و قزاقستان بودند که با افزایش ملموس در میزان سرمایهگذاری در بخش اکتشاف، به نسبت سال2019 هزینه بیشتری برای اکتشاف انجام دادند. این تغییر در پاسخ به فشاری بود که از ناحیه پاندمی به بخش معدن به‌ویژه حوزه اکتشاف وارد شد.
گزارشی از موسسه تحقیقاتی دیلیوت نشان می‌دهد نمی‌توان به قطعیت از آینده سبز معدن گفت، اما توانایی مدیریتی شرکت‌های بزرگ در حوزه اکتشاف، استخراج و استحصال مواد معدنی و تولیدات فلزات نقشی تعیین‌‌‌‌‌‌کننده در روند پیش‌‌‌‌‌‌رو دارد. مهم‌ترین اتفاق ظهور تکنولوژی‌‌‌‌‌‌های جدیدی است که چالش‌های اکتشاف را به‌صورت سنتی کاهش داده و به شکلی هوشمند با استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و یادگیری ماشینی امکا‌‌‌‌‌‌ن‌‌‌‌‌‌های جدیدی پیشروی بخش معدن گشوده است. به‌جز حتمی‌بودن ضرورت استفاده از ابزارهای جدید، یک چیز حتمی است؛ اینکه دنیای پیش‌‌‌‌‌‌رو به‌شدت کسب‌‌‌‌‌‌وکارها را تغییر خواهد داد و در این زمینه بازنگری در مدل کسب‌‌‌‌‌‌وکارها و نوع تحلیل آینده اهمیت دارد. اینکه استراتژی اکتشاف با روندهای جهانی نظیر آنچه در اجلاس COP26 مصوب شد، گره‌بخورد، مهم‌ترین مساله‌‌‌‌‌‌‌ای است که کسب‌‌‌‌‌‌وکارها باید به آن توجه کنند تا اکتشاف مواد معدنی موردنیاز دنیای جدید هم فرصت زندگی پایدار و هم امکان کسب درآمد بالا را در اختیار فعالان معدنی و کل مردم جهان قرار دهد. از آنجا که پیش‌‌‌‌‌‌بینی جهان نیاز به یک حجم 5/ 4تریلیون دلاری از مواد جدید معدنی برای ساخت دنیای سبز و پایدار است، بازسازی ساختار اکتشاف و تولید مواد و فلزات ضروری‌‌‌‌‌‌ترین راهبرد پیشروی شرکت‌های معدنی است.
بزرگان اکتشاف در 2021
سهم بازار سه شرکت استرالیایی ریو تینتو، بی‌‌‌‌‌‌اچ‌‌‌‌‌‌پی و فورتسکو از بخش معدن جهان روی هم رفته بیش از 360میلیارد دلار است. این سه شرکت به ترتیب با 179، 132 و 51میلیارد دلار سهم بازار عمدتا روی فلزاتی نظیر آهن، آلومینیوم و مس متمرکز شده و بازار سنگ خام این فلزات را در دست دارند. کانادا نیز با چهار شرکت ویتون، فرانکو - نوادا، نوترین و باریک در بازار فلزات و سنگ دست‌بالا را دارد. مجموع ارزش بازار این چهار شرکت کانادایی روی هم رفته بالغ بر 119میلیارد دلار است. عمده فعالیت این شرکت‌ها حول محور اکتشاف و استخراج فلزاتی همچون آلومینیوم، پالادیوم، نقره، کبالت و طلا قرار دارد. گروه برزیلی واله با بیش از 112میلیارد دلار ارزش بازار یکی از غول‌‌‌‌‌‌های جهانی در این زمینه است که روی فلزاتی همچون آهن و نیکل متمرکز است. شرکت سوئیسی گلن‌‌‌‌‌‌کور با ارزش بازاری معادل 55میلیارد دلار در رده بعدی قرار دارد. کار عمده این شرکت روی چهار فلز نیکل، روی، کبالت و مس است.
شرکت‌های آمریکایی نیوموند گلد کورپوریشن، فری‌‌‌‌‌‌پورت مک‌‌‌‌‌‌موران و ساوزرن‌کوپر نیز با تمرکز بر اکتشاف و استخراج فلزاتی همچون مس، طلا و آلومینیوم بازاری به ارزش حدودا 150میلیارد دلار دارند. چینی‌‌‌‌‌‌ها با دو شرکت زی-جین و گان‌‌‌‌‌‌فنگ لیتیوم بازار فلزاتی همچون کبالت، لیتیوم و آلومینیوم را در دست داشته و بازاری به ارزش بالغ بر 62میلیارد دلار دارند. روس‌‌‌‌‌‌ها نیز با دو ابرشرکت پولیوس و نونیکل بر فلزاتی همچون آلومینیوم، نیکل و پالادیوم متمرکز بوده و بازاری به ارزش 81میلیارد دلار را تصاحب کرده‌‌‌‌‌‌اند. انگلستان هم با سرمایهگذاری و استحصال موادی متنوع اعم از مس، آلومینیوم، کبالت و آهن، بازاری به ارزش 71میلیارد دلار را تصاحب کرده‌‌‌‌‌‌اند.
عربستان‌سعودی نیز به‌عنوان یکی از معدود بازیگران خاورمیانه‌‌‌‌‌‌ای این بخش به لطف اکتشافات عظیمی که در حوزه آلومینیوم کرده است، بازاری به ارزش 18میلیارد دلار را با شرکت المعادن دارد.
از آنجا که جهان در سال2021 شاهد رشد 25درصدی تقاضا برای فلز لیتیوم بود، سهم بازار شرکت‌ها و کشورهای تولیدکننده این ماده بسیار بالا رفت. موضوعی که نشان از ترند اصلی بازار در سالیان آتی به سمت تولید مواد موردنیاز برای توسعه اقتصاد سبز در جهان دارد.
مواد جدید در تیررس سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران
گزارشی که اتحادیه اروپا در سال2019 منتشر کرد حاوی اطلاعات جالبی درباره چشم‌‌‌‌‌‌اندازهای اقتصادی بخش معدن و اثر آن روی کل اقتصاد قاره‌سبز است. با اینکه تهیه مواد خام راهبردی یکی از مسائل حیاتی اتحادیه برای تداوم روند توسعه اقتصادی در این قاره است، اما به‌نظر می‌رسد نام چند ماده در این بین بیشتر به چشم می‌‌‌‌‌‌آید. این اتحادیه تاکید کرده دو ماده فسفات و وانادیوم برای حیات اقتصادی اتحادیه در افق2050 راهبردی هستند. این مهم به دلیل طرح موضوع پایداری و اثر آن بر کل جهان است و اتحادیه اروپا به‌عنوان پرچمدار اقتصاد سبز راهبردهایی جدی در این زمینه دارد که استفاده از فلزاتی نظیر وانادیوم را ضروری می‌‌‌‌‌‌سازد. جالب اینکه اکتشافات اخیر در اتحادیه اروپا نشان می‌دهد کشور نروژ یکی از بزرگ‌ترین ذخایر این فلز را در خود دارد و معدن نورج قلب این ماده در کل اروپاست. فعلا در کل اتحادیه این روسیه است که به تامین بخش عمده نیاز به وانادیوم می‌‌‌‌‌‌پردازد. روسیه صادرکننده 60درصد از کل نیاز اروپا به فلز وانادیوم است. قزاقستان نیز با سهمی 77درصدی در صادرات فلز فسفر همین وضعیت را داراست.
در اختیار داشتن منابع عظیم این دو ماده کمک میکند تا اروپا به دریچه نوآوری‌‌‌‌‌‌های نوظهوری تبدیل شود که فسفر و وانادیوم در کانون تولید انبوه آنها هستند. کاربرد فسفات در بخش‌های گسترده‌‌‌‌‌‌ای از اقتصاد اثبات شده و وانادیوم هم در تولید و تامین انرژی‌‌‌‌‌‌های سبز کاربردهای عمده‌‌‌‌‌‌ای دارد. وانادیوم که فلزی چکش‌‌‌‌‌‌خوار، مقاوم در برابر خوردگی و انعطاف‌‌‌‌‌‌پذیر است، از محصولات جانبی سنگ‌آهن به‌شمار می‌‌‌‌‌‌رود.
در دو دهه اخیر این فلز پیوسته از تیررس صنعت خودرو دور مانده است ولی امروز این فلز می‌تواند به دلیل سبکی بسیار و خواص انعطاف‌‌‌‌‌‌پذیری و استحکام ذاتی به شکل گسترده در بین خودروسازان رواج یابد. موضوعی که گفته شده تا سال2025 به‌شدت در بین خودروسازان رواج پیدا کرده و تا 85درصد محصولات را دربرمی‌گیرد. البته جالب‌‌‌‌‌‌ترین کاربرد وانادیوم در بخش ذخیره انرژی است. شواهد علمی بسیاری هست که نشان می‌دهد این فلز توانایی بالایی در ذخیره انرژی تجدیدپذیر دارد. باتری‌‌‌‌‌‌های غیرقابل اشتعال و جمع‌‌‌‌‌‌وجور وانادیوم با عنوان جریان ریدوکس (redox flow) چرخه عمر طولانی‌‌‌‌‌‌تری دارند. در این فقره، صحبت از دهه‌‌‌‌‌‌ها است و نه فقط سال‌‌ها چراکه این نوع از باتری را می‌توان هزاران‌بار مجددا شارژ کرد بدون اینکه تاثیری بر ارزش آنها داشته باشد. براین مبنا می‌توان اعلام کرد وانادیوم در خط مقدم ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی انرژی قرار دارد. کارشناسان پیش‌‌‌‌‌‌بینی می‌کنند که ممکن است به‌زودی این فلز جایگزین لیتیوم به‌عنوان مهم‌ترین ماده موردنیاز ساخت باتری شود. با افزایش سرعت تحقیقات در مورد چگونگی کاهش اندازه باتری‌‌‌‌‌‌های وانادیوم، این ماده معدنی می‌تواند محصولی حیاتی برای توسعه هرچه بیشتر صنعت خودرو و تداوم انقلاب خودروهای الکتریکی باشد.
