گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: فروش قیمت نفت در سطوح پایین کشورهای عضو اوپک را در تنگنا قرار داده است، به‌طوری‌که مجموع حساب جاری کشورهای عضو این سازمان را در سال ۲۰۱۵ بعد از ۱۷ سال منفی کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بخش اعظمی از کاهش تراز حساب جاری اوپک از سوی عربستان رخ داده است.

بررسی آماری آخرین بولتن سالانه دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) نشان می‌دهد که حساب جاری کل کشورهای عضو اوپک در سال ۲۰۱۵ به منفی ۹۹ میلیارد دلار رسیده است که کمترین سطح از سال ۱۹۹۸ بوده است. بین ۱۳ عضو اوپک در سال ۲۰۱۵ (تعداد اعضای اوپک در سال جاری به ۱۵ کشور رسیده است) تنها چهار کشور ایران، کویت، امارات و قطر حساب جاری مثبت داشته‌اند و ۹ عضو دیگر این سازمان همگی دارای حساب جاری منفی بوده‌اند. مهم‌ترین عامل منفی شدن حساب جاری کشورها را می‌توان در کاهش درآمدهای نفتی کشورها جست‌وجو کرد. در واقع از سویی کشورهای عضو اوپک که اقتصاد نفتی دارند در سال ۲۰۱۵ در پی افت قیمت نفت با کاهش درآمدهای نفتی مواجه شدند و از سویی سطح واردات این کشورها همچنان در سطح بالایی باقی مانده است. کنار هم قرار گرفتن این دو فاکتور حساب جاری غالب کشورهای عضو این سازمان را منفی کرد و مجموع حساب جاری کشورهای عضو اوپک را به قعر تاریخی خود فرستاد.

درآمدهای نفتی در کف 10 ساله

قیمت نفت از میانه‌های سال ۲۰۱۴ شروع به کاهش کرد و تا اوایل سال جاری ادامه یافت. به‌طوری‌که قیمت‌ها از حدود ۱۱۰ دلار در هر بشکه به کمتر از ۳۰ دلار در فوریه ۲۰۱۶ رسید. به همین ترتیب متوسط سالانه قیمت نفت نیز کاهش یافت. متوسط سالانه قیمت سبد نفتی اوپک در سال ۲۰۱۴ حدود ۳/ ۹۶ دلار بر بشکه بود که در سال ۲۰۱۵ با افت ۴۹ درصدی مواجه شد و به ۵/ ۴۹ دلار بر بشکه رسید. افت شدید قیمت نفت در حالی رخ داد که اقتصاد کشورهای عضو اوپک به‌شدت به نفت وابسته است و افت قیمت نفت کاهش شدید درآمدهای این کشورها را به دنبال داشته است.

آمار بولتن سالانه دبیرخانه اوپک نشان می‌دهد که میزان درآمدهای نفتی کشورهای عضو در این سازمان در مجموع بیش از ۴۶ درصد افت کرده است. بر اساس این آمار، میزان درآمدهای نفتی(از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی، صادرات گاز، صادرات ال‌ان‌جی و...) کشورهای عضو اوپک ۲/ ۵۱۸ میلیارد دلار بوده که نسبت به مقدار ۲/ ۹۵۶ میلیارد دلاری سال ۲۰۱۴ حدود ۴۳۸ میلیارد دلار کاهش یافته است. در واقع، درآمدهای نفتی کشورهای عضو اوپک در سال ۲۰۱۵ در جهت معکوس به رکورد جدیدی دست یافته و به کمترین سطح ظرف ۱۰ سال اخیر رسیده است.

بین کشورهای عضو اوپک، عربستان با کسب ۱۵۸ میلیارد دلار بیشترین درآمد نفتی را داشته که بیش از ۳۰ درصد درآمدهای نفتی اوپک شامل می‌شود. بررسی این آمار نشان می‌دهد در حالی که درآمد نفتی کشورهای عضو افت ۴۶ درصدی را به ثبت رسانده‌اند، درآمد نفتی عربستان با افت کمتری مواجه شده است. درآمد نفتی این کشور در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال پیش از آن ۴۴ درصد کاهش یافته است. دلیل این موضوع را می‌توان در افزایش تولید و صادرات نفت این کشور در سال ۲۰۱۵ یافت. عربستان سال قبل برای جبران کسری درآمدهای نفتی خود و همچنین برای افزایش سهم خود در بازار نفت در رقابت با دیگر کشورهای تولید‌کننده درصد به تولید نفت خود افزود.

درآمدهای نفتی ایران اما با افت بیشتری مواجه شده است. ایران در سال ۲۰۱۴ از محل فروش نفت و دیگر مواد سوختی ۶۵/ ۵۳ میلیارد دلار در ۳/ ۲۷ میلیارد دلار رسیده که نشان از افت حدود ۴۹ درصدی درآمدهای نفتی دارد. در واقع آمار هم نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران در دو سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تغییری نداشته است و درآمدهای نفتی کشور همسو با افت قیمت نفت کاهش داشته است. ایران در این سال‌ها به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانست صادرات نفت خود را افزایش دهد و بر اساس توافق موقت ژنو صادرات نفت خود را در سطح یک میلیون بشکه در روز نگه داشته بود.

هرچند در بولتن سالانه اوپک برآوردی از درآمدهای نفتی در سال جاری ارائه نشده است اما افت مجدد درآمدهای نفتی این کشورها در سال جاری میلادی دور از ذهن نیست. در واقع متوسط قیمت نفت در ۶ ماه اول نشان می‌دهد متوسط قیمت‌ها در سال جاری میلادی نسبت به سال ۲۰۱۵ کاهش یافته است. از همین رو اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارشی که به تازگی منتشر کرده افت ۱۵ درصدی درآمدهای نفتی کشورهای عضو اوپک در سال ۲۰۱۶ را پیش‌بینی کرده است. در این بین کشورهای عضو اوپک تلاش کردند که با افزایش صادرات مقداری از این کاهش درآمدهای نفتی را جبران کنند. از همین رو صادرات نفت این کشورها در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال پیش از آن ۷/ ۱ درصد رشد کرد و از ۶/ ۲۳ میلیون بشکه در روز به ۲/ ۲۳ میلیون بشکه رسید. متوسط تولید روزانه نفت خام کشورهای عضو اوپک در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۶۸/ ۳۰ میلیون بشکه بوده که در سال ۲۰۱۵ به ۳۱/ ۳۲ میلیون بشکه در روز رسیده است.

بار فشار اقتصادی کشورهای عضو

حال در آخرین گزارش سالانه دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت اعلام شده که مجموع حساب جاری کشورهای عضو این سازمان برای اولین بار از سال ۱۹۹۸ تا‌کنون منفی شده است. بر اساس این آمار مقدار حساب جاری مجموع کشورهای عضو اوپک به منفی ۶/ ۹۹ میلیون دلار رسیده است. علاوه بر اینکه این رقم برای اولین بار طی ۱۸ سال منفی شده، همچنین کمترین سطح از ابتدای سال ۱۹۹۰ را نیز به خود اختصاص داده است. این درحالی است که در سال ۲۰۱۴ حساب جاری اعضای این سازمان در مجموع به ۱/ ۲۳۸ میلیارد دلار بالغ می‌شد. اولین بار اوپک در سال ۱۹۹۸ یعنی زمانی که قیمت نفت به دلیل بحران اقتصادی کشورهای شرق آسیا و رقابت نفتی کشورهای عضو به حدود ۱۰ دلار رسیده بود، با حساب جاری منفی مواجه شده بود.

شاخص حساب جاری کشورها تحت تاثیر ارزش کالاهای صادراتی و وارداتی آن کشور است. بر همین اساس در حالی که با افت قیمت نفت درآمدهای نفتی کشورهای عضو اوپک به شدت کاهش یافته اما ارزش کالاهای وارداتی آنها تغییر محسوسی نداشته است. آمار بولتن اوپک نشان می‌دهد ارزش واردات کشورهای عضو اوپک در سال ۲۰۱۵ به ۹۷۰ میلیارد دلار رسیده که تنها ۳۰ میلیارد دلار نسبت به سال پیش از آن کاهش داشته است. در واقع بخش قابل توجهی از اقلام وارداتی این کشورها به کالاهای ضروری از جمله واردات مواد غذایی اختصاص می‌یابد. این موضوع کاهش واردات را دشوار می‌کند زیرا در کوتاه‌مدت نمی‎توان تغییر چندانی در سطح ارزش واردات ایجاد کرد.

بین کشورهای عضو اوپک تنها چهار کشور ایران، کویت، قطر و امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۵ دارای تراز حساب جاری مثبت هستند. هرچند حساب جاری ایران نیز در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال پیش از آن کاهش یافته و از ۸۹/ ۱۵ میلیارد دلار به ۴/ ۱ میلیارد دلار رسیده اما همچنان مثبت مانده است. به نظر می‌رسد قطر با استفاده از درآمدهای حاصل از صادرات گاز و ال‌ان‌جی توانسته میزان سطح حساب جاری خود را بالا نگه دارد. امارات و کویت نیز دو کشور عربی هستند که اولی با ۲/ ۴ میلیون و دومی با ۵۸/ ۹ میلیون نفر جمعیت بسیار کمی دارند. از همین رو ارزش درآمدهای وارداتی آنها همواره نسبت به دیگر کشورهای عضو اوپک و همچنین نسبت به درآمدهای صادراتی این کشورها در سطح کمتری است. در این بین تنها ایران را می‌توان به‌عنوان کشوری مطرح کرد که چندان تحت تاثیر کاهش درآمدهای نفتی خود قرار نگرفته است. در واقع کشورمان در سال‌های اخیر توانسته به‌طور قابل توجهی از وابستگی خود به درآمدهای نفتی بکاهد و سطح صادرات غیر‌نفتی خود را بالا ببرد. این موضوع به کمک کشورمان آمده و حساب جاری ایران در سال ۲۰۱۵ مثبت شده است.

در عین حال توجه به حساب جاری عربستان به‌عنوان یکی از رقبای منطقه‌ای ایران قابل توجه است. حساب جاری این کشور در سال ۲۰۱۵ افت شدیدی را تجربه کرده و منفی شده است. تراز حساب جاری این کشور با بیش از ۱۱۸ میلیارد دلار کاهش از ۹۱/ ۷۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴، سال پیش به منفی ۳/ ۴۱‌میلیون دلار رسید. این کشور بیشترین کاهش این شاخص اقتصادی را بین کشورهای عضو اوپک داشته و مهم‌ترین‌ عامل منفی شدن حساب جاری اوپک محسوب می‌شود.

تغییر علامت جریان ارزی سعودی‌ها

تغییر علامت جریان ارزی سعودی‌ها