در گفت‌وگو با رئیس «ساتبا» تحلیل شد
سرعت تغییر مسیر در تولید انرژی
در این میان استفاده از منابع انرژی‌های تجدیدپذیر مانند بادی، آبی و خورشیدی پاسخی به حل این مشکلات خواهد بود. از سوی دیگر، مدل بهینه تولید انرژی، همچنین تعریف نقشه جامع تولید انرژی همواره یکی از مسائل بحث‌برانگیز بین خبرگان و نخبگان حوزه انرژی بوده است. اینکه هر کشوری از کدام منابع انرژی و به چه‌میزان استفاده کند تا بیشترین بازده ممکن را داشته باشد، از نکات قابل توجه است. حال این سوال مطرح است که ایران تاکنون در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر چه گام‌هایی برداشته است؟ ایران با داشتن منابع سرشار نفت و گاز قابلیت دسترسی به انرژی ارزان را دارد، اما مشکلات زیست‌محیطی که مصرف این منابع برای کشور ایجاد می‌کند، بسیار زیاد است. از سوی دیگر هزینه بالای دسترسی به منابع انرژی‌های پاک، همچنین محدودیت‌های مکانی و تکنولوژیک، امکان استفاده از این منابع را محدود کرده است. «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) آخرین تحولات تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران را مورد بررسی قرار داده است. به‌گفته سیدمحمد صادق‌زاده مسیر بهره‌گیری از انرژی‌های نو در کشور باز شده و بازار نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در ایران برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی رو‌به توسعه است.
گرم شدن کره‌زمین و تغییرات اقلیمی طی سال‌های گذشته باعث شده زندگی تمام ساکنان زمین تحت تاثیر قرار گیرد. در همین راستا، سال ۲۰۱۵ کنفرانس تغییرات آب و هوایی از سوی سازمان ملل متحد در پاریس برگزار شد که هدف آن رسیدن به یک توافق‌نامه جهانی برای مقابله با این تغییرات بود. حال این سوال مطرح است که ایران به‌عنوان یکی از ۱۹۵ عضو کنفرانس پاریس، چه تعهداتی را به‌ویژه در زمینه استفاده از انرژی‌های پاک پذیرفته است؟
البته دستگاه متولی این موضوع، سازمان حفاظت از محیط‌زیست بوده و طبیعی است که اطلاعات دقیق درباره تعهدات ایران درخصوص استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، در اختیار این سازمان است. با این حال براساس اطلاعاتی که منتشر شده باید گفت، ایران به هیچ‌عنوان در موافقت‌نامه پاریس تعهدی در مورد تغییر اقلیم ندارد و در واقع مشارکت در این کنفرانس کاملا به‌صورت داوطلبانه بوده است. این در حالی است که در سند مربوط به موافقت‌نامه پاریس، برای کشورهایی نظیر ایران اصطلاح «والن تری کانتری بیوشن» به‌کار برده شده که به‌معنای مشارکت داوطلبانه است نه تعهد اجباری. کشورهای عضو پیوست کنفرانس پاریس، براساس تعهدی که دارند، در این موافقت‌نامه تحت عنوان «کامید منت» شناسایی می‌شوند و از آنان به‌عنوان یک کنوانسیون نام برده می‌شود. در این لیست نام کشورهای توسعه‌یافته‌ای همچون آمریکا، ژاپن و کشورهای صنعتی اروپایی به‌چشم می‌خورد. این کشورها به‌دلیل اینکه مدت زمان طولانی است در پروسه توسعه صنعتی قرار گرفته‌اند و آلاینده‌های زیست‌محیطی فراوانی تولید می‌کنند در موافقت‌نامه پاریس، مشمول تعهد اجباری شده‌اند. اما کشوری مانند ایران نه در پروتکل «کیوتو» و نه در موافقت‌نامه پاریس، هیچ‌گونه تعهد بین‌المللی اجباری نداده و آنچه در این توافقات ذکر شده، مشارکت داوطلبانه بوده است. آنچه ایران در موافقت‌نامه پاریس پذیرفته است، مشارکت داوطلبانه در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. البته مشارکت داوطلبانه در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای براساس روند موجود و به‌صورت غیرمشروط ۴ درصد و به‌صورت طبیعی و مشروط ۸ درصد تعیین شده است. حال اگر بخواهیم در این اقدام خیرخواهانه جهانی به‌صورت داوطلبانه مشارکت داشته باشیم، باید به این موارد عمل کنیم.
باتوجه به شرایط اقلیمی ایران، به‌نظر شما در بین انرژی‌های بادی و خورشیدی کدام نوع انرژی تجدیدپذیر از لحاظ صرفه اقتصادی مناسب‌تر است؟ و آیا در حال حاضر زیرساخت‌های استفاده از این انرژی‌ها در کشور فراهم شده است؟
امروزه انرژی بادی و خورشیدی در رقابت با یکدیگر، دوشادوش هم حرکت می‌کنند و بیشترین سهم را در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران و جهان به‌خود اختصاص داده‌اند. تقریبا می‌توان گفت ایران از مجموع ۱۰۰ درصد سطح توسعه این انرژی‌ها که تا پایان برنامه ششم توسعه نیز ادامه خواهد داشت، توانسته ۴۵ درصد انرژی‌های بادی، ۴۵ درصد انرژی خورشیدی و ۱۰ درصد هم در سایر منابع تجدیدپذیر، توسعه‌یافتگی در بخش انرژی‌های پاک را گسترش دهد. در این میان توسعه انرژی‌های بادی و خورشیدی در کشور نیز به دلایلی خاص مورد توجه قرار گرفته است. یکی از دلایل روند فعلی این است که نیروگاه‌های بادی در کاهش هزینه‌ها نقش قابل‌توجهی دارند و درآن سو هزینه سرمایه‌گذاری نیروگاه خورشیدی از نیروگاه بادی نیز کمتر شده است. اما به‌جهت اینکه ضریب تولید نیروگاه‌های بادی بیشتر از نیروگاه‌های خورشیدی است، به‌طور کلی می‌توان گفت باتوجه به شرایط اقلیمی ایران، هزینه تولید انرژی هر دو نوع نیروگاه‌ها با یکدیگر برابری می‌کند. این در حالی است که در برخی کشورها مانند آلمان که تابش نور خورشید بسیار کمتر از ایران است، نیروگاه‌های بادی صرفه اقتصادی بیشتری دارند. از سال گذشته که روند خرید تضمینی برق تجدیدپذیر و پاک در وزارت نیرو آغاز شد، بخش‌خصوصی و شرکت‌های فعال بسیاری در طرح‌های انرژی تجدیدپذیر مشارکت کردند و با نسبتی برابر با ساخت نیروگاه‌های بادی، نیروگاه‌های خورشیدی نیز توسط این شرکت‌ها تاسیس شد. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد از مجموع ۵ هزار مگاوات تعهدی که وزارت نیرو در نظر گرفته است، حدود ۲ هزار مگاوات نیروگاه‌های بادی و ۲ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی احداث خواهد شد.
باتوجه به اینکه بازار نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در ایران رو‌به توسعه است و ورود به این بازار می‌تواند در درازمدت آینده خوبی را برای سرمایه‌گذاران تضمین کند، برنامه شما برای تولید این نوع انرژی‌ها در کشور چیست؟ در حال حاضر چند مگاوات انرژی پاک در ایران تولید می‌شود؟
براساس آمارهای منتشر شده، تاکنون ۴۵۰ مگاوات از نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک که عمدتا بادی و خورشیدی هستند به بهره‌برداری کامل رسیده‌اند. همچنین حدود ۷۰۰ مگاوات دیگر در مراحل احداث قرار دارد که برخی از آنها پیشرفت جدی نیز داشته‌اند که امیدواریم تا پایان سال‌جاری و نهایتا تابستان سال ۹۷ به‌مدار تولید بپیوندند. راهبرد ما درخصوص تولید و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک مطابق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، تولید ۵ هزار مگاوات در طول پنج سال برنامه ششم توسعه است. البته تحقق این چشم‌انداز، منوط به برطرف شدن اختلافی است که سازمان برنامه و بودجه با وزارت نیرو بر سر تفسیر از قانون دارد. موضوع این است که بین وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه، تفسیر متفاوتی از منابع مالی که برای خرید هزینه برق از سوی مجلس تصویب شده، وجود دارد. سازمان برنامه و بودجه معتقد است منابع حاصل از عوارض برق، بودجه عمومی دولت است و به‌همین دلیل این سازمان حق دارد به‌غیر از تولید انرژی برق تجدیدپذیر و برق روستایی که در قانون تصریح شده، برای هزینه‌های جاری نیز از این منابع استفاده کند. اما در مقابل وزارت نیرو مطابق با قانون بر این باور است که نباید ریالی از منابع عوارض برق در جایی به‌غیر از تولید انرژی برق تجدیدپذیر و برق روستایی هزینه شود.
یکی از مشکلات موجود در رابطه با انرژی‌های تجدیدپذیر، بهای تمام شده و هزینه‌های بالای این نوع انرژی‌ها است. به‌طورکلی این هزینه‌ها چگونه تامین خواهد شد و آیا تسهیلات ویژه‌ای برای تامین هزینه‌های تجدیدپذیرها از سوی متولیان ذی‌ربط در نظر گرفته شده است؟
برآوردها نشان می‌دهد نه‌تنها انرژی‌های تجدیدپذیر گران‌تر از انرژی‌های فسیلی نیستند؛ بلکه امروزه در جهان انرژی‌های پاک ارزان‌تر از انرژی‌های فسیلی هستند. دلیل این استدلال این است که نرخ رشد نیروگاه‌های تجدیدپذیری مانند نیروگاه‌های خورشیدی در جهان، ۴۰ درصد در سال تخمین زده می‌شود. این در حالی است که در دنیا نیروگاه‌هایی مانند سیکل ترکیبی و سایر نیروگاه‌های فسیلی، کمتر از ۲ درصد در سال رشد را تجربه می‌کنند. علت این موضوع تنها به‌خاصیت پاک بودن این نوع انرژی‌ها بازنمی‌گردد، بلکه اقتصادی بودن این نیروگاه‌ها دلیل افزایش نیروگاه‌های تجدیدپذیر در سطح دنیا به شمار می‌رود. اما خطای راهبردی که ما در ایران انجام می‌دهیم، ارائه سوخت به نیروگاه‌های فسیلی با یارانه ۱۰۰ درصدی است. بنابراین قیمت یارانه انرژی فسیلی را با قیمت واقعی برق تجدیدپذیر مقایسه می‌کنیم و به این نتیجه می‌رسیم که تولید انرژی فسیلی هزینه کمتری در پی خواهد داشت. این در حالی است که این برآیند به‌طور کلی نادرست ارزیابی می‌شود. البته به‌دلیل اینکه ایران در مراحل نخست توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر قرار دارد مانند تمام دنیا برای ترغیب و تشویق، تا حدودی قیمت‌ها را بالاتر اعلام کرده‌ایم. البته این تشویق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، به‌مرور زمان و پس از شکل‌گیری بازار، حذف خواهد شد. در روزهای نخست فعالیت در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، کار را با قیمت ۱۰ سنت بر کیلووات ساعت آغاز کردیم و حال با گذشت حدود ۱۵ ماه، قیمت‌ها به حدود ۶ تا ۷ سنت بر کیلووات ساعت کاهش پیدا کرده است. پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده به قیمت ۳ تا ۴ سنت بر کیلووات ساعت دست یابیم.
فرآیند سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی برای مشارکت و احداث نیروگاه‌های پاک و تجدیدپذیر در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درمورد حضور بخش‌خصوصی در این حوزه‌ها باید به این نکته توجه داشت که سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری مطمئن و امنی خواهد بود. پایه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، براساس توسعه با کمک بخش‌خصوصی بنا نهاده شده است. دولت از ۲ سال گذشته تاکنون هیچ پروژه جدیدی را در این زمینه آغاز نکرده و نمی‌کند. در این میان تنها ورود دولت در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، تضمین خرید برق آنها است. آمارها نشان می‌دهد که از ۲ سال پیش تاکنون، توسعه انرژی‌های پاک در کشور با سرمایه‌گذاری مستقیم بخش‌خصوصی همراه بوده است.
ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بخش انرژی‌های تجدیدپذیر کشور را چگونه تحلیل می‌کنید؟ آیا تاکنون سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها اقدامی کرده‌اند؟
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تاکنون ۵ نیروگاه خورشیدی بزرگ در استان همدان، یک نیروگاه ۲۰ مگاواتی در استان کرمان با سرمایه‌گذاری مستقیم آلمانی‌ها و یک نیروگاه ۱۰ مگاواتی در استان اصفهان با سرمایه‌گذاری یونانی‌ها به بهره‌برداری رسیده است. البته سرمایه‌گذاران داخلی نیز در این حوزه فعالیت دارند؛ برای نمونه «نیروگاه نور یزد» که چندی پیش با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری افتتاح شد با سرمایه‌گذاری داخلی بانک صنعت و معدن انجام شده است. با این حال درمجموع می‌توان گفت تمام نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر خصوصی هستند که ۷۰ درصد از آنها با استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی و ۳۰ درصد با استفاده از سرمایه‌گذاری داخلی احداث شده‌اند. آمارها نشان می‌دهد تاکنون حدود ۱۵ هزار شغل از طریق بخش‌های تجدیدپذیر ایجاد شده است و طبق پیش‌بینی‌ها امیدواریم که این میزان اشتغال، تا پایان برنامه ششم توسعه به ۲۰۰ هزار نفر نیز افزایش یابد.
باتوجه به گرفتاری‌های مالی دولت، چشم‌انداز انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اساسا هیچ‌گونه هزینه‌ای را تاکنون در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر به دولت تحمیل نکرده و نخواهیم کرد. سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در زمینه تولید و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، همواره از طریق بخش‌خصوصی انجام می‌شود. این در حالی است که حتی صورت حساب خرید برق این نیروگاه‌ها نیز توسط مردم پرداخت می‌شود. همچنین به‌موجب قانون مبلغی که برابر ۸ درصد صورت‌حساب برق مصرفی از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود، بخشی از آن مربوط به انرژی تجدیدپذیر و بخش دیگر نیز مربوط به توسعه برق روستایی است؛ بنابراین صورت‌حساب تولید برق نیروگاه‌های خصوصی را از پولی که مستقیما از مردم دریافت می‌شود، پرداخت می‌کنیم.
ارسال نظر