مدیر عامل «تولید و مدیریت نیروگاه زاگرس کوثر» مطرح کرد
روند طولانی مجوزها ضربه مهلکی بر توسعه تجدید پذیرها
ایران اما با وجود جغرافیای گسترده، ظرفیت منحصر به فرد برای بهره‌مندی از انرژی خورشیدی و توان فنی و مهندسی نصب این دست از نیروگاه‌ها هنوز نتوانسته سهم قابل قبولی از سبد انرژی را به تجدیدپذیرها اختصاص دهد.
در همین راستا مدیرعامل شرکت «تولید و مدیریت نیروگاه زاگرس کوثر» در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» ضمن اشاره به ظرفیت‌های قابل توجه کشور برای تولید برق تجدیدپذیر، از روند طولانی و پردردسر اخذ بیش از ۱۶ مجوز مختلف برای احداث یک نیروگاه خورشیدی سخن می‌گوید. محمد جعفری‌اناری معتقد است «تغییر سیاست‌های کنونی»، «قیمت‌گذاری اقتصادی برق تجدیدپذیر» و «تسهیل روند توسعه تجدیدپذیرها در کنار پرداخت به موقع مطالبات آنها» می‌تواند زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاران به این صنعت فراهم کند. در ادامه مشروح گفت‌وگو با وی را می‌خوانید.
از دیدگاه شما کدام یک از بخش‌های صنعت برق زمینه مناسب‌تری برای سرمایه‌گذاری دارند؟
پیش از هر چیز باید این مساله را بپذیریم که امروز کشور در یک شرایط خاص قرار دارد که کاهش منابع گازی یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های آن است. از این رو نمی‌توانیم مانند گذشته، تامین برق مورد نیاز کشور را به احداث نیروگاه‌های حرارتی وابسته کنیم.
به علاوه فراموش نکنیم که ظرف ۵ سال اخیر عملا هیچ نیروگاه حرارتی جدیدی ساخته نشده و عمده نیروگاه‌های موجود، قدیمی با بهره‌وری پایین و غیرقابل قبول هستند. به همین دلیل سیاست دولت برای راه‌اندازی ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه جدید توسط صنایع بیشتر با هدف خارج کردن نیروگاه‌های قدیمی از مدار و تخصیص گاز مصرفی آنها به نیروگاه‌های جدید صورت گرفته است. نکته بسیار کلیدی دیگری که نباید از نظر دور داشت این است که گاز مصرفی نیروگاه‌ها تا امروز با بهای بسیار اندک در اختیار آنها قرار می‌گرفت و عملا در قیمت برق نیروگاه‌های حرارتی، بهای سوخت محاسبه نمی‌شود. از این رو محاسبه قیمت برق این دست نیروگاه‌ها با احتساب بهای سوخت شاید فضای مالی شفاف‌تری از برق در اختیار ما بگذارد.
در حقیقت به نظر می‌رسد افزون بر اینکه نیروگاه‌های حرارتی به سرمایه قابل توجهی برای احداث و اتصال به شبکه نیاز دارند، با احتساب بهای سوخت، برق گران‌تری هم تولید می‌کنند. ضمن اینکه هزینه تعمیرات و اورهال این دست نیروگاه‌ها هم به شدت بالا است. در مقابل اما نیروگاه‌های خورشیدی علاوه بر امتیازات زیست محیطی گسترده، به یک سرمایه‌گذاری اولیه نیاز دارند که باز هم با سرمایه مورد نیاز برای احداث یک نیروگاه حرارتی قابل قیاس نیست. از طرفی عمر مفید این نیروگاه‌ها ۲۰ تا ۲۵ سال است و نگهداری آن در طول این مدت مشمول هزینه چشمگیر و قابل توجهی نخواهد بود.
مساله‌ای که در مورد نیروگاه‌های خورشیدی مطرح می‌شود این است که این نیروگاه‌ها فقط در طول روز قادر به تامین برق مورد نیاز شبکه هستند. اگرچه این نکته، درست و قابل قبول است، اما به هر حال تامین پایدار برق کاملا به ظرفیت‌ها و پتانسیل شبکه وابسته است و باید به شکل مناسبی مدیریت شود.
با توجه به همه این نکات به جرات می‌توان گفت تجدیدپذیرها بهترین و مناسب‌ترین فرصت برای سرمایه‌گذاری در صنعت برق محسوب می‌شوند. ما باید از ظرفیت سرشار اقلیمی و جغرافیایی کشور برای تولید برق پاک بهره بگیریم و پایداری شبکه را با اتکا به نیروگاه‌های تجدیدپذیر قوت ببخشیم.
آیا قیمت تعیین شده برای برق تجدیدپذیر، می‌تواند سرمایه‌گذاران را برای ورود به این حوزه ترغیب کند؟
در حال حاضر هر کیلووات ساعت برق تجدیدپذیر با بهای تقریبی هزار تومان به شبکه فروخته می‌شود و واقعیت این است که این قیمت جذابیتی برای سرمایه‌گذاران ندارد. ما امیدواریم با افزایش منطقی قیمت برق تجدیدپذیر و همچنین تعدیل نرخ برق بر اساس تورم و نرخ ارز در قراردادهای PPA منعقد شده با ساتبا، این جذابیت برای سرمایه‌گذاران ایجاد شود.
پروژه «نیروگاه خورشیدی سفیددشت» که در دل مجموعه زاگرس ایجاد شده، با چه هدفی تعریف شده و در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟
برنامه‌ریزی و اقدامات اجرایی احداث «نیروگاه خورشیدی سفیددشت»، نیمه دوم سال ۹۸ به منظور پیگیری اهداف مجموعه در حوزه محرومیت‌زدایی و اشتغال‌آفرینی آغاز شد. در حقیقت ما به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سازمان اقتصادی کوثر همواره بهبود شرایط به ویژه در مناطق محروم را به عنوان هدف اصلی خود دنبال کرده‌ایم. در همین راستا جلسات متعددی با استاندار و سایر مسوولان استان برگزار شد که در نهایت تنها در خصوص راه‌اندازی نیروگاه خورشیدی توافقاتی صورت گرفت.
بر همین اساس زمستان همان سال از مناطق مختلف استان چهارمحال و بختیاری بازدیدهایی صورت گرفت و بر اساس برآوردهای تخصصی، دو نقطه از این استان برای راه‌اندازی نیروگاه خورشیدی، مناسب ارزیابی شد. پس از آن متاسفانه ما بیش از یک سال و نیم برای اخذ مجوزهای لازم پیگیری‌های مکرر داشتیم تا در نهایت توانستیم کار را به مرحله اجرا برسانیم. نکته بسیار کلیدی در حوزه تجدیدپذیرها، وجود فرآیندهای زمان‌بر و بوروکراسی گسترده برای اخذ مجوزهای مربوطه است. در حقیقت سرمایه‌گذار باید از ۱۶ مرجع مختلف مجوز بگیرد و عمدتا دردسرسازترین بخش مربوط به تهیه زمین است. ما برای تهیه زمین این نیروگاه آنقدر با مشکل مواجه شدیم که در صورت عدم همکاری استانداری برای رفع این مساله، ممکن بود از ادامه این پروژه منصرف شویم.
نکته بسیار کلیدی این است که به رغم صرف زمان ۱۸ ماهه برای اخذ مجوز، ما توانستیم این نیروگاه را ظرف شش ماه به بهره‌برداری برسانیم و نیروگاه خورشیدی سفیددشت از این منظر، یکی از سریع‌ترین و باکیفیت‌ترین پروژه‌های این حوزه محسوب می‌شود. چرا که این پروژه با اتکا به دانش فنی ایرانی احداث شده است. به علاوه ما در این پروژه یکی از منحصربه‌فردترین تشکیلات خورشیدی را با دانش ایرانی ـ آلمانی به کار برده‌ایم که تا امروز در هیچ پروژه‌ای استفاده نشده است.
در خصوص روند اجرای این پروژه هم باید بگویم پس از طی دوره طولانی اخذ مجوزها، مناقصه‌ای را برای تعیین پیمانکار پروژه برگزار کردیم و از بین مجموعه‌های بسیار زیادی که در این مناقصه شرکت کردند، شرکت ایران تابلو موفق به انجام این پروژه شد که در نهایت این مجموعه توانمند نیز توانست کار را با کیفیت و سرعت بالا به انجام برساند. این پروژه اسفند سال گذشته و همزمان با هفته شهید با حضور رئیس بنیاد شهید و معاون ریاست‌جمهوری و استاندار چهارمحال و بختیاری، به بهره‌برداری رسید تا این مجموعه به اولین و بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی استان چهارمحال و بختیاری تبدیل شود.
چه عواملی به اجرای سریع‌تر این پروژه کمک کرد؟
یکی دیگر از اقداماتی که اجرای کار را تسریع کرد، اقدام ما برای خرید پنل‌ها در طول دوره انتظار برای اخذ مجوزها بود. همان‌طور که می‌دانید خرید پنل، منوط به اخذ مجوزهای PPA است و بدون اخذ این مجوز، امکان ثبت سفارش و ترخیص پنل‌ها وجود ندارد. با وجود این به دلیل تطویل زمان صدور مجوزها و با موافقت هیات مدیره شرکت تولید و مدیریت نیروگاه زاگرس کوثر قرار بر این گذاشته شد که خرید پنل قبل از اخذ مجوزها انجام شود.
بر این اساس، خرید ۵ مگاوات پنل ۴۵۰ واتی لانگی چین را طی مناقصه‌ای به شرکت شیدسان واگذار کردیم و این شرکت کار واردات پنل‌های خورشیدی را عهده‌دار شد. هر چند این اقدام با شیوع بیماری کرونا، افزایش قیمت پنل‌ها و دشواری‌های گسترده در حمل دریایی آنها همزمان شد. به طوری که به‌رغم آماده بودن پنل‌ها، کانتینری برای بارگیری وجود نداشت و عملا حمل دریایی تجهیزات به یک معضل جدی تبدیل شده بود.
اما به‌رغم همه این مشکلات در نهایت توانستیم پنل‌ها را به موقع به پروژه برسانیم و قبل از اجرا آنها را در سایت مستقر کنیم. اقداماتی از این دست به تسریع اجرای پروژه کمک شایانی کرد. در کنار آن تعدد نیروهای فعال در پروژه نیز تاثیر بسزایی در اجرای سریع آن داشت، به طوری که در برخی روزها بیش از ۱۵۰ نفر در سایت مستقر بودند و کارهای اجرایی را پیش می‌بردند.
نکته مهم دیگر این است که به دلیل اقدام سریع و به موقع برای سفارش پنل‌ها، با مشکل جدی در خصوص افزایش قیمت‌ها مواجه نشدیم. در حالی که امروز قیمت پنل‌ها برای شرکت‌های ایرانی بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است. پیش از شیوع بیماری کرونا در تمام دنیا قیمت پنل‌های خورشیدی به سرعت در حال کاهش بود، به همین دلیل تولید برق تجدیدپذیر برای بسیاری از کشورهای دنیا صرفه اقتصادی داشت، اما پاندمی کووید-۱۹ تمام این معادلات را برای همه کشورها بر هم زد.
افزایش قیمت پنل‌های خورشیدی در تمام دنیا رخ داد یا فقط ایران را به واسطه نوسانات اقتصادی متاثر کرد؟
تقریبا همه کشورها با این پدیده مواجه شدند. چرا که چین تولیدکننده و تامین‌کننده اکثر پنل‌های خورشیدی در دنیا است. در حقیقت ۱۰ برند اصلی و پرتیراژ دنیا در چین موجود است. تا پیش از این آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی، کار ساخت پنل را انجام می‌دادند ولی با وجود سیاست کلان چینی‌ها، عملا دیگر کشورها از بازارها کنار رفته و شرکت‌های چینی توانستند به تولیدکننده اصلی پنل در کل دنیا تبدیل شوند و در نهایت از این مزیت بزرگ رقابتی برای توسعه چشمگیر تجدیدپذیرها در کشور خود نیز بهره‌مند شدند. بررسی روند ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی در چین نشان می‌دهد که رشد چند سال اخیر نیروگاه‌های این حوزه سرعت بسیار بالا و قابل توجهی داشته است. واقعیت این است که توسعه تجدیدپذیرها به ویژه انرژی‌های خورشیدی در شرایط فعلی به یکی از موضوعات مهم حوزه انرژی در کل دنیا تبدیل شده و شرکت‌های بزرگ صنعت برق رقابتی تنگاتنگ را بر سر توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کل دنیا آغاز کرده‌اند. کافی است که روند توسعه این دست از نیروگاه‌ها را در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و پیشتازی امارات و عربستان را در این خصوص بررسی کنیم، آنگاه خواهیم دید که با وجود پتانسیل‌های اقلیمی، جغرافیایی و مهندسی، تا چه حد از کشورهای همسایه و رقبای سنتی خود عقب مانده‌ایم.
از طرفی ایران پتانسیل بسیار بالایی برای احداث و توسعه نیروگاه‌های خورشیدی دارد، ولی تا امروز نتوانسته‌ایم بهره چندانی از این ظرفیت گسترده ببریم. در حال حاضر کل نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور ظرفیتی بالغ بر ۱۰۰۰ مگاوات دارند که از این میزان ۵۰۰ مگاوات خورشیدی است. من بر این باورم که اگر شرایط کشور برای ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر مهیا شود، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران بسیاری هستند که پتانسیل فنی و مالی لازم را برای ورود به این حوزه دارند و می‌توانند از لحاظ علمی و اجرایی هم نیازهای پروژه را به بهترین نحو تامین کنند.
برنامه شرکت تولید و مدیریت نیروگاه زاگرس کوثر در حوزه نیروگاه‌های حرارتی چیست؟ قرار است بر احداث نیروگاه‌های جدید متمرکز شوید یا افزایش راندمان نیروگاه‌های موجود را در دستور کار قرار دهید؟
ما افزایش راندمان را در طول سال گذشته با اورهال چهار واحد نیروگاهی زیرمجموعه شرکت انجام دادیم و فعلا در هیچ یک از واحدها نیاز به تعمیرات اساسی نداریم. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های مجموعه زاگرس کوثر، تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی است. در حال حاضر ما چهار واحد گازی با ظرفیت ۶۴۸ مگاوات داریم که از سویی ظرفیت ۳۲۰ مگاوات بخش بخار را نیز دارا هستند. به همین دلیل ظرف بیش از ۵ سال گذشته تلاش کرده‌ایم طبق ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، با عقد قرارداد بیع متقابل با وزارت نیرو تبدیل این چهار واحد گازی به سیکل ترکیبی را اجرایی کنیم. در همین راستا قراردادی را با شرکت مپنا به امضا رسانده‌ایم، اما هنوز موفق به امضای قرارداد با وزارت نیرو نشده‌ایم.
از سویی در دولت سیزدهم این موضوع مجددا در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفت و در همین راستا طبق دستور وزیر نیرو ۷ نیروگاه برای تامین اخذ مجوزهای لازم برای تبدیل شدن به سیکل ترکیبی به سازمان برنامه معرفی شدند که یکی از آنها نیز نیروگاه زاگرس کوثر بوده است. البته ما باید حداقل یک دوره زمانی سه ساله برای ساخت در نظر بگیریم، افزون بر اینکه تامین مالی این پروژه هم بسیار دشوار خواهد بود، چرا که سیستم بانکی و صندوق توسعه ملی عملا از ارائه تسهیلات به صنعت برق خودداری می‌کنند و همین مساله کار را با مشکلات بسیار مواجه خواهد کرد.
نکته دیگر در مورد فعالیت‌های شرکت، اتمام قریب‌الوقوع پروژه احداث اولین نیروگاه بیوگاز دامی کشور است که علاوه بر از بین بردن اثرات سوء زیست‌محیطی نیروگاه، به ایجاد یک کود عالی و مفید هم منجر می‌شود. از سوی دیگر به دنبال مجوزهای لازم برای راه‌اندازی نیروگاه‌های برق‌‌آبی کوچک کمتر از ۱۰ مگاوات هستیم و امیدواریم به زودی بتوانیم در این حوزه نیز فعال شویم. در زمینه تجدیدپذیرها هم تفاهم‌نامه‌ای با ساتبا امضا کرده‌ایم و منتظر نهایی شدن این تفاهم‌نامه و آغاز کار در استان‌های مستعدی همچون چهارمحال و بختیاری، یزد، کرمان، فارس و سیستان و بلوچستان هستیم.
البته هنوز هم در صنعت برق با مشکلات عدیده‌ای مانند انباشت مطالبات، عدم شفافیت در قیمت تمام شده، عدم تعیین تکلیف نهاد رگولاتوری و دغدغه جدی برای تامین پایدار برق در پیک مصرف امسال مواجه هستیم که امیدواریم با سیاستگذاری موثر وزارت نیرو و همراهی دولت تا حدی از فشار این چالش‌ها کاسته شود.
