ریشه شمال البرز از شیرابه‌ها خشک می‌شود
فاطمه باباخانی fateme.babakhani60@gmail.com حاشیه جنوبی دریای خزر و شمال رشته کوه البرز فارغ از افسانه‌های شاهنامه و رها شدن تیر آرش از چله کمان، سرزمینی است که بسیاری از گردشگران را در ایام تعطیل به واسطه آب و هوای خوش به خود می‌خواند. با این حال بسیاری از گردشگران در همان ابتدای راه با مشاهده حجم انبوه زباله‌های رها شده در حاشیه جاده‌ها، زبان به شکایت گشوده و این امر را یکی از معضلات صنعت توریسم در این منطقه عنوان می‌کنند. اما آیا معضل زباله در این منطقه تنها به زباله‌های خشک رهاشده توسط گردشگران محدود می‌شود؟ نگاهی به مناطق جنگلی و حاشیه‌ای نواحی جمعیتی که در آن انبوه زباله‌ها به شیوه‌های غیراستاندارد دفن شده و دریاچه شیرابه‌ای که جان یک چوپان را در اسفند ماه سال گذشته گرفت نشان می‌دهد باتلاق زباله در شمال سلامت بسیاری از شهروندان و گردشگران را به‌صورت جدی به مخاطره افکنده است.
به گونه‌ای که چندی پیش «راکی زقوندی» نماینده و مشاور سازمان جهانی بهداشت در حاشیه بازدید از طرح همگانی جداسازی زباله از مبدأ آمل در گفت و گویی که با خبرگزاری مهر داشت از دفن غیراصولی حدود ۹۰ درصد زباله‌های تولیدی در شمال ابراز تاسف کرد و گفت این روند باید به کمتر از مقدار فعلی کاهش یابد و به‌صورت بازیافت دوباره به چرخه تولید برگردد. اگر آمار ارائه شده از سوی زقوندی را با آمار ۶ هزار تن زباله تولید شده در سه استان گیلان، مازندران و گلستان آن هم در زمان عادی و نه در دوران پیک سفر که شاهد حضور ۱۰ میلیون گردشگر در این مناطق هستیم، مقایسه کنیم به عدد ۵۴۰۰ تن در مقابل ۶۰۰ می‌رسیم که نشان از عمق بحران در این منطقه دارد؛ آن هم زمانی که بدانیم بر اساس آمارهای محلی ۶۴ درصد محل تخلیه زباله‌ها در عرصه‌های جنگلی در مقابل ۲۶ درصد در اطراف رودخانه و ۱۰ درصد مناطق مرتعی است. همچنین از آنجا که رودخانه‌های این مناطق اغلب از مناطق جنگلی می‌گذرند و شیرابه‌های حاصله نیز توانسته‌اند خود را به آب‌های زیرزمینی برسانند حجم آلودگی در این مناطق وضعیت نگران‌کننده خود را بیش از پیش آشکار می‌کند. در همین رابطه سیف‌الله علی‌نیا رئیس شورای استان مازندران در گفت و گویی، اظهار کرد بنابر مطالعه اثرات کمی و کیفی دفع زباله شهر رشت و حومه برکیفیت آب در حوضه آبخیز تالاب انزلی نشان می‌دهد که محل زباله دفن شده در ارتفاع حدود ۳۰۰ متری حوضه سیاهرود در حوضه انزلی را گرفته و بارش سالانه حدود ۱۴۰۰ میلیمتری در ارتفاعات این حوضه، باعث می‌شود که شیرابه حاصله از تجزیه زباله دفن شده به راحتی وارد شبکه‌های زهکشی شود و به سایر محیط‌های آبی و خاکی انتقال پیدا کند و آب و خاک را آلوده کند. اما راه چاره چیست و مسوولان تاکنون برای رفع این معضل چه کرده‌اند؟ نگاهی به گفته‌های ۲۰ استاندار این منطقه در یک دوره ۳۰ ساله نشان می‌دهد هرکدام از آنها رفع معضل زباله را به‌عنوان یکی از مسوولیت‌های خود در زمان تصدی این شغل عنوان و پروژه‌هایی را نیز برای این منظور طراحی و تعریف کرده‌اند، پروژه‌هایی که گاه به لحاظ فنی و کارشناسی توجیهات لازم را نداشته یا نتوانسته است توجیهات محیط زیستی لازم را کسب کند. با این حال در کنار حجم انبوه فعالیت‌های انجام نشده، کارخانه‌های کمپوست در حجم و اندازه‌های محدود در شمال ایران یا در حال کارند یا مراحل ساخت خود را می‌گذرانند تا شاید مرهمی بر زخم‌های ایجاد شده از انواع زباله‌های بیمارستانی و خانگی بر تن جنگل‌ها و رودخانه‌های شمال باشند، همچنین با رویکرد تازه سازمان محیط‌زیست و شهرداری‌ها بر مشارکت مردم در طرح‌های بازیافت و مدیریت پسماند تلاش می‌شود با همراهی شهروندان مدیریت شهری در این حوزه صورت گیرد هر چند که هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب راه درازی باقی مانده است.در این پرونده تلاش می‌کنیم با نگاهی بر نمونه‌های موفق صورت گرفته جهانی به‌ویژه در کشور سوئد به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در زمینه بازیافت زباله در جهان راهکارهای در پیش گرفته شده از سوی آنها را مرور کنیم و همچنین نیم نگاهی به فعالیت‌های انجام شده در ایران در این حوزه داشته باشیم. معرفی یک سازمان جهانی در حوزه زباله و گفت و گو با مدیریت پسماند شهرستان تنکابن که شعار اصلی انتخاباتی خود را بر ساماندهی زباله متمرکز کرده و تاکنون نیز موفق به برداشتن گام‌های بلندی در این زمینه شده است از دیگر بخش‌های این پرونده خواهد بود.