فال نیک سفر ظریف به آمریکای لاتین

احمد سبحانی
کارشناس مسائل آمریکای لاتین

وزیر امور خارجه ایران اخیرا به آمریکای لاتین سفر کرده است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کاملا واضح است و با تغییر دولت‌ها، تغییر اساسی در آن ایجاد نمی‌شود. اگرچه این سفر، دیرهنگام انجام شده و در ابتدای آخرین سال دولت یازدهم صورت پذیرفته است، اما پیام مودت و دوستی را به این کشورها خواهد برد. البته بردن 80 نفر تاجر به این سفر کار درستی نبود. اگر تعداد کمتر و کارآتر انتخاب می‌شد، می‌توانست نتایج بهتری را در بر داشته باشد.

اما این منطقه در سال‌های اخیر مورد بی‌مهری قرار گرفته است. اصولا ظرف چند سال گذشته بیشترین ظرفیت سیاست خارجی به برجام معطوف شده بود. حال با توجه به اینکه بحران برجام را پشت‌سر گذاشته‌ایم و در دوره پس از برجام قرار گرفته‌ایم، توجه دولت یازدهم نیز به کشورهایی جلب شده که در دوره مذاکرات هسته‌ای کمتر مدنظر بوده است. سفر آقای ظریف به آفریقا و سفر اخیر وی به آمریکای لاتین قطعا این پیام را به‌دنبال خواهد داشت که روابط ایران با این کشورها ادامه پیدا خواهد کرد و در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به گذشته تغییری ایجاد نشده و دنباله‌رو سیاست‌های سابق است. این سیاست در برقراری رابطه با تمام کشورهایی که طالب صلح هستند، در تمام ادوار همواره یکسان است. نمی‌توان گفت سفر وزیر امور خارجه دولت یازدهم به منزله دنبال کردن سیاست‌های دولت قبل است. اقای چاوز در انتخابات سال 84 با دو کاندیدای اصلی آن دوره و رئیس‌جمهوری سابق کشورمان درخصوص آینده رابطه کشورش با ایران با مقامات ایرانی تماس برقرار کرد. مقامات ایرانی نیز تاکید کردند که سیاست‌های ایران با تغییر افراد تغییر نخواهد کرد و سیاست‌های پیشین در دولت‌های آتی نیز در دستور کار قرار گرفته خواهد شد.

در دولت یازدهم نیز این سیاست‌ها ادامه یافت. البته این انتقاد بر دولت کنونی وارد است که بیش از اندازه ظرفیت سیاست خارجی را درگیر بحث برجام کردند. به‌طوری که این گمانه‌زنی به‌وجود آمد که سیاست‌های خارجی ایران به برخی از کشورها و مناطق نگاهی ویژه‌تر و به برخی کم‌توجه‌تر است. درحالی‌که سیاست ثابت ایران ایجاد ارتباط با همه کشورهای دنیا، خصوصا کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین است. شاید به زعم برخی افراد، آمریکای لاتین، حیاط خلوتی برای آمریکا محسوب می‌شود. اما این ادعا مربوط به گذشته‌های دور است و آمریکا مدت‌ها است که خود نیز حضور قوی در آمریکای لاتین ندارد که بتوان نقش آمریکای لاتین را حیاط خلوت این کشور تعریف کرد. از میزان حضور آمریکا در آمریکای لاتین همین بس که برخی از کشورهای این منطقه، سفرای آمریکا را اخراج کرده‌اند. برخی نیز برای ورود سفیر آمریکا به کشورشان مقاومت کردند. چطور می‌توان در چنین شرایطی آمریکا را در این منطقه مدعی دانست؟ شاید در یک برهه از زمان، آمریکای لاتین پایگاهی برای آمریکا محسوب می‌شد؛ اما در حال حاضر چنین جایگاهی را نمی‌توان برای آمریکا متصور بود. قطعا در این شرایط ایران نیز برای ورود به آمریکای لاتین در انتظار دستور و اجازه آمریکا نیست. به‌عبارتی دیگر، آمریکا نمی‌تواند مانع از گسترش روابط ایران با آمریکای لاتین شود؛ چراکه جایگاه خود این کشور در بین کشورهای آمریکای لاتین، مناسب نیست. با نگاهی به روابط ایران و کشورهای آمریکای لاتین می‌توانید به سیاست‌های خارجی ایران در قبال این کشورها نیز پی ببرید.

بیشترین صادرات خدمات فنی و مهندسی تاریخ کشور به آمریکای لاتین بوده است. مگر آن زمان برای حضور در بازارهای کشورهای آمریکای لاتین، از سوی آمریکا اجازه‌نامه‌ای صادر شده بود؟ البته خود کشورهای آمریکای لاتین نیز رویکرد مساعدی نسبت به آمریکا ندارند. رئیس‌جمهور بولیوی درخصوص آمریکا مثالی را مطرح می‌کند. وی می‌گوید: آمریکا کشوری است که هیچگاه در آن کودتا نمی‌شود؛ چراکه سفارت آمریکا در این کشور وجود ندارد. این صحبت به این معنی است که هر جا سفارت آمریکا برقرار باشد منبع نفاق و توطئه خواهد بود. به همین دلیل آمریکا نمی‌تواند در این منطقه نفوذ قابل توجهی داشته باشد. با تمام آنچه درخصوص روابط بین ایران و آمریکای لاتین گفته شد، متاسفانه سطح روابط اقتصادی دو طرف در دولت یازدهم نسبت به دولت گذشته، به‌شدت کاهش یافته است. این روابط اقتصادی شامل صادرات خدمات فنی و مهندسی و کالا بود. البته دولت کنونی نیز به‌دنبال این است که این ظرفیت خوب را مجددا فعال کند و از پتانسیل بازارهای کشورهای آمریکای لاتین برای افزایش صادرات استفاده بهینه را ببرد.

نباید این موضوع را فراموش کرد که هر کشور در دنیا برای برقراری رابطه جایگاه خاص خود را در سیاست خارجی ایران دارد. در سیاست سایر کشورها نیز به همین صورت عمل می‌شود؛ بنابراین نباید یک کشور را قربانی کشور دیگر کرد. باید با هر یک از کشورهای دنیا براساس وزنی که دارند، رابطه برقرار کرد. ظرفیت سیاست خارجی ایران در ایران معطوف به برجام بود، اما در همان دوره نیز اعتقاد من بر این بود که حتی اگر آمریکا و اروپا فرش قرمز برای ایرانی‌ها پهن کنند، نباید دوستانی همچون کشورهای آمریکای لاتین و آفریقایی‌ها را که کشورهای هدف برای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به‌شمار می‌رفتند و رکوردهای کشور ما را در این زمینه بالا می‌بردند، رها کرده و فراموش کنیم. خوشبختانه در حال حاضر این سفر انجام شده است که نشان از ثبات سیاست‌های ایران است. قطعا آمریکای لاتین ظرفیتی بیش از این دارد که پس از سه سال به تازگی مورد توجه دولت یازدهم قرار گرفته است. متاسفانه پیش از این نه رئیس‌جمهور ایران و نه وزیر امورخارجه هیچ یک به این منطقه سفر نکرده‌اند. حال با توجه به برنامه‌ای که تعیین شده، احتمال دارد آقای روحانی نیز به‌زودی سفری به ونزوئلا داشته باشد. آمریکای لاتین یک کشور نیست؛ بلکه متشکل از چند کشور است.

رابطه برخی از این کشورها با ایران بیش از 100 سال است. برخی از این کشورها در اوپک و اوپک گازی با ایران شریک هستند. کشورهایی همچون برزیل و آرژانتین انبار غله دنیا لقب گرفته‌اند. میزان واردات مواد غذایی ایران از این دو کشور بسیار مهم و قابل توجه است. از سوی دیگر ظرف سال‌های گذشته کشورهای آمریکای لاتین مهم‌ترین بازار هدف صادراتی ایران به‌شمار می‌ رفتند. صدها مهندس ایرانی در این کشورها مشغول به کار شده و چندصد میلیون دلار سود را عاید کشور کردند. این موارد همگی نشان از همکاری‌ها و پتانسیل‌های این کشورها دارد. تراکتورهای ایرانی به چندین کشور این منطقه صادر شده است. خودروی سمند ایرانی به‌عنوان خودروی ملی ونزوئلا نیز به در این کشور تولید و در بازار منطقه عرضه می‌شود. شاید بتوان قسمتی از دلایل کاهش روابط اقتصادی ایران با آمریکای لاتین را به پایین آمدن قیمت نفت و توجه اندک به این منطقه معطوف دانست. حال باید این سفر را به فال نیک گرفت و از شرایط جدید بهره برد.