یتیم خانه‌ای برای بچه فیل‌ها
نگار حسینی در روزهای اخیر و با بالاگرفتن نگرانی‌ها در مورد حیوانات دربند در باغ‌وحش‌های ایران وضعیت جانوران اسیر بیش از گذشته مورد توجه افکار عمومی و مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. ماجرا تا آنجا پیش رفته که دادگاه رای به تعطیلی موقت اسارتگاه حیوانات بابلسر داده است؛ اقدامی که به هر حال و در شرایط کنونی یکی از موفقیت‌ها در عرصه حفاظت از حیات وحش به حساب می‌آید؛ اما یکی از مهم‌ترین مسائل در باغ وحش‌های ایران گرفتن حیوانات از حیات وحش و تحویل آنها به باغ وحش به جای رها کردن آنها در طبیعت است. در تمامی باغ وحش‌های دنیا و در حالت استاندارد، باغ وحش جایی برای نگهداری از حیواناتی است که امکان ماندن و ادامه حیات در زیستگاه طبیعی خود را ندارند، برای مثال یا با نقص عضوی مانند کوری یا قطع دست و پا دست به گریبان هستند یا دچار یک بیماری اند که ممکن است خطری برای دیگر جانوران به حساب بیاید. علی الاصول اینکه حیوان سالمی از یک شکارچی ضبط شود و بعد به باغ وحش منتقل شود، کاری نادرست و خلاف استانداردهای محیط‌زیستی است. در ایران اما این اتفاق بارها و بارها می‌افتد. شاهد این ماجرا خرس باغ‌وحش بابلسر است که در عین صحت و سلامت هنگامی که از شکارچیان غیرمجاز ضبط شد نه‌تنها به طبیعت بازگردانده نشد، بلکه به باغ پرندگان رشت برده شد و وضعیت اسفبار نگهداری از آن تا مدت‌ها موضوع بحث در شبکه‌های اجتماعی بود. این خرس بعدها به باغ وحش بابلسر برده شد و شرایط هولناک نگهداری از آن و البته دیگر حیوانات اسیر، موجب شد دادگاه رای به تعطیلی موقت اسارتگاه بابلسر بدهد. موارد متعدد دیگری نیز وجود دارد. یکی از آنها مورد کاراکال باغ وحش شیراز است که به جای رها شدن در طبیعت آن قدر در باغ وحش نگهداری شد تا قابلیت زیست در زیستگاه طبیعی را از دست داد. در این میان باید به این نکته توجه داشت که کاراکال و خرس از جانوران کمیاب در حیات وحش رو به نابودی ایران هستند. اینها مواردی بوده‌اند که حیوان می‌توانسته به حیات وحش بازگردد و به اصرار در باغ وحش نگهداری شده است. موارد دیگر از حیواناتی که ناتوان از حضور در زیستگاه طبیعی هستند در باغ وحش‌ها دیده می‌شودکه شرایط نگهداری از آنها شرایط مطلوبی نیست.
یک تجربه موفق
اما در دیگر نقاط دنیا تجربه‌های موفقی از نگهداری و مراقبت از حیواناتی وجود دارد که قادر به ادامه زندگی در طبیعت نیستند. در طبیعت گاهی فیل‌های ماده بچه‌های خود را رها می‌کنند. این می‌تواند به دلایل متعددی اتفاق بیفتد که یکی از آنها احتمالا معلولیت بچه فیل است. در مواردی نیز بچه فیل در گودالی افتاده یا به هر جهت گم شده است. یکی از معروف‌ترین و موفق‌ترین تجربه‌ها در نگهداری از بچه فیل‌های بی‌پناه و یتیم، یتیم‌خانه فیل‌های «پیناوالا» ست. از این یتیم‌خانه فیل‌هایی به مراکز نگهداری حیوانات در سراسر جهان اهدا یا فروخته می‌شوند. مورد جالب آنکه دو فیلی که به تازگی به باغ وحش ارم منتقل شده‌اند از بچه فیل‌های اهدایی این یتیم خانه هستند، هرچند شرایط نگهداری در این مرکز کجا و شیوه مراقبت از حیوانات در باغ وحش محدود ارم کجا. جابه‌جایی این فیل‌ها از یتیم خانه به باغ وحش ارم در میان نارضایتی و اعتراض گروه‌های حامی حقوق حیوانات انجام شده است. آنها معتقدند ارم شرایط مناسبی برای نگهداری از حیوان عظیم الجثه‌ای مانند فیل را ندارد.
۸۸ فیل
یتیم خانه فیل‌های پیناوالا مکانی است که در آن بچه فیل‌های بی مادر نگهداری می‌شوند. این فیل‌ها، فیل‌های وحشی آسیایی هستند که به نحوی مادرانشان را از دست داده‌اند یا مادران آنها را رها کرده‌اند. این یتیم خانه در 13 کیلومتری روستای پیناوالا، در شمال غربی سریلانکا قرار دارد. شهرت پیناوالا بیش از هر چیز بابت آن است که بیشترین تعداد فیل‌هایی که از طبیعت گرفته شده است، در این یتیم خانه نگهداری می‌شوند. در سال 2011، 88 فیل شامل 37 ماده و 51 نر از سه نسل مختلف در این یتیم‌خانه زندگی می‌کردند. این یتیم خانه اساسا برای مراقبت از فیل‌های سرگردان تاسیس شده است و با جایی مانند باغ وحش به کل متفاوت است. بانی این مکان مرکز سازمان حفاظت از حیات وحش سری لانکا است که در سال 1975 آن را تاسیس کرده است.
از ۱۹۷۵ تا امروز
تاریخچه یتیم خانه فیل‌های «پیناوالا» به سال 1975 بازمی گردد، زمانی که مرکز حفاظت از حیات وحش سری‌لانکا به تاسیس این مکان برای تغذیه و مراقبت از بچه فیل‌های بی مادر که از طبیعت گرفته شده بودند، همت گمارد. این مرکز برای نخستین بار در پارک ملی ویلپاتو مستقر بود سپس به مرکز توریستی بنتاتو و بعد از آن به باغ وحش دهیوالا منتقل شد. بعد از آن که مکان تازه ای برای یتیم خانه در نظر گرفته شد. یتیم خانه به منطقه‌ای که به لحاظ طبیعی شرایط بهتری برای فیل‌ها داشت، نقل مکان کرد. این منطقه در نزدیکی روستای پیناوالا جایی نه خیلی دور از رودخانه ماها اویا قرار دارد. رودخانه برای فیل‌ها یک موهبت محسوب می‌شد؛ ضمن اینکه یک مزرعه پرورش نارگیل هم همان نزدیکی‌ها بود. این یکی از بهترین مناطقی بود که گردشگران و افراد محلی می‌توانستند هنگام تردد از بزرگراه حمام کردن و بازی بچه فیل‌ها را در رودخانه ببینند.
۵ بچه فیل
هسته نخستین پیناوالا متشکل از 5 فیل بود تا اینکه بعد‌ها این تعداد بیشتر و بیشتر شد. این مکان جدا از نگهداری و مراقبت از فیل‌های یتیم کارکرد دیگری نیز دارد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای آن گردشگری است. گفته می‌شود درآمد حاصل از بازدید گردشگران از این یتیم خانه برای نگهداری از فیل‌های یتیم خرج می‌شود. در حال حاضر این مرکز یکی از مراکز توریستی معروف است و گردشگران می‌توانند از جایی روبه‌روی رودخانه
ما اویا فیل‌ها را زیر نظر بگیرند.
48 نفر در این مرکز کارهای مربوط به فیل‌ها را انجام می‌دهند و از آنها مراقبت می‌کنند. فیل‌ها هر روز فاصله‌ای 500 متری را برای نوشیدن آب تا رودخانه ما اویا طی می‌کنند. در این مرکز نرهای جوان تنها استراحت و تغذیه نمی‌کنند، بلکه کارهای کوچکی هم انجام می‌دهند. این کارها به‌طور معمول عبارت است از جابه‌جا کردن مواد غذایی. اما خلاف آنچه به نظر می‌رسد، به‌طور معمول بچه فیل‌های این یتیم‌خانه با شیشه شیردهی نمی‌شوند؛ هرچند در موارد اندکی و برای نشان دادن به گردشگران شیردهی با شیشه نیز انجام شده است.
غذادهی به فیل‌ها در اصطبل‌هایشان انجام می‌شود. مخلوط علف و میوه‌هایی مانند نارگیل و نیشکر غذای معمول فیل‌هاست. هر فیل جوان روزانه در حدود ۷۶ کیلوگرم غذا دریافت می‌کند. نحوه غذادهی به فیل‌های این مرکز، یکی از پروژه‌های موفق بوده است.
تولد در پیناوالا
نخستین مورد تولد در پیناوالا در سال ۱۹۸۴ ثبت شد. بچه فیلی به نام «سوکومالی» از پدر و مادری ۲۱ و ۲۰ ساله متولد شد. بعد از آن بیش از ۲۳ فیل از سال ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۱ در این مرکز به دنیا آمدند. در سال ۱۹۹۸، ۱۴ تولد در پیناوالا ثبت شد. ۸ فیل نر و ۶ فیل ماده در این نسل از متولد شدگان پیناوالا مشاهده شدند.
از ژوئن سال 2011، 8 فیل از یتیم خانه پیناوالا به معابد و مکان‌های خصوصی برده شده اند. بیشتر فیل‌های پیناوالا در سلامت هستند و در میان فیل‌های این یتیم خانه تنها دو فیل معلول وجود دارد. یکی از آنها کور است و دیگری دستش را در معدن از دست داده است. بر همین اساس است که سلامت و رفاه فیل‌هایی که از این مرکز به مراکز دیگر اهدا شده یا فروخته می‌شوند یکی از مسائل پیش‌رو است. به بیان دیگر مسوولان در مورد رفاه فیل‌های اهدا شده یا فروخته شده نگران هستند. در سال 2012 محیط زیست سریلانکا در مورد ضعف نگهداری از سوی کسانی که فیل‌ها را می‌پذیرفتند،
اظهار نگرانی کرد.