ولع خرید را چگونه کنترل کنیم؟
حتما برای شما هم پیش آمده که بدون برنامه‌ریزی قبلی و نیازواقعی وارد فروشگاهی شده و اقدام به خرید کرده‌اید. خریدی که برخلاف منابع پیش‌بینی شده برای خرید ماهانه شما است. خریدی که اگرچه دقایقی برای شما رضایت خاطر به همراه داشته است اما پس از چند ساعت حس پشیمانی به دنبال می‌آورد. به همین خاطر دقیقا در همان لحظه با خود عهد می‌بندید که چنین اشتباهی دیگر از سوی شما رخ نخواهد داد اما بارها و بارها بازهم تکرار شده است.

وقتی در مورد چگونگی رخ دادن این اشتباه با خود فکر می‌کنید ممکن است به یک نتیجه برسید که اکثرا در لحظاتی که شما دچار ناراحتی یا افسرگی شدید شده‌اید به این خرید اقدام کرده‌اید و به‌دلیل ناهماهنگی منابع تعلق گرفته به این خرید با بودجه ماهانه خانواده این اقدام را یک اشتباه تلقی می‌کنید. البته بسیاری از کارشناسان اقتصاد خانواده معتقدند می‌توان حس خرید را در خود کنترل کرد و فقط به خریدهایی اقدام کرد که متناسب با نیازهای واقعی شما هستند. اما چرا در هنگام ناراحتی و افسردگی اقدام به خرید می‌کنید؟ روانشناسان می‌گویند این نظریه که خرید کردن سبب ایجاد روحیه و شادی در فرد می‌شود درست است. خرید تاثیر بسیار مثبتی بر روحیه انسان‌ها دارد. احساس شادی در زمان خرید‌ به افراد دست می‌دهد، مخصوصا اگر اجناس مورد نیاز را با قیمت مناسب تهیه کنند.

تعداد کثیری از مردم با خرید بخشی از نیازهای اساسی خود را تامین می‌کنند و تعداد محدودتری به واسطه تمایلات درونی‌شان به اجناس مورد علاقه‌شان روی می‌آورند. این خرید‌ها حتی در صورتی که نیازی وجود نداشته باشد رخ می‌دهد. خرید، اصول و آدابی دارد که باید آن را مدنظر قرار داد. خرید کردن همواره در تقابل با زحمت پول درآوردن تلقی می‌شود. بسیاری از افراد به‌ویژه خانم‌ها از خرید‌ لذت می‌برند و حتی پول خرج کردن برای خرید اجناس برای آنان به یک عادت تبدیل می‌شود. بر این اساس اغلب ما پس از خرید برخی کالاها متوجه می‌شویم که اصلا به آن نیاز نداریم. این افراد به واقعیت توجه ندارند که پشت هر خرید و مصرف الگویی نهفته است. بی‌دلیل پول خرج کردن در حقیقت پول هدر دادن است.

اما کارشناسان اقتصاد خانواده معتقدند افرادی که به این نوع خریدها عادت کرده‌اند معمولا به آینده‌نگری توجهی ندارند، در حالی که ضروری است. آینده‌نگری تدبیری است که هر عاقلی به آن نیاز دارد و هر کس باید برای زندگی آینده خود تدبیری بیندیشد. فراز و نشیب کار را بسنجد و مشورت‌های لازم را انجام دهد و برنامه جامع و قابل عمل را طرح و در اجرای آن کوشش کند و خودش را از بلندپروازی‌های خیالی دور کند. این‌دسته از افراد اصولا به این موارد توجه نمی‌کنند و چون به لحاظ مالی توانمند هستند برحسب تمایلاتشان تنوع‌طلب نیز هستند و حتی دقت کافی در نوع جنس خریداری شده هم ندارند. یکی از ویژگی‌های افراد آینده‌نگر در بحث اقتصاد مالی پس‌انداز کردن است که نحوه صحیح خرید را شامل می‌شود و در نتیجه هزینه‌های آنها به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. از این رو کارشناسان اقتصاد خانواده تاکید دارند که اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که دوست دارید خرج کردن منابع مالی ماهانه خود را مطابق برنامه و حساب و کتاب پیش ببرید باید از این نوع خریدها دوری کنید. به گفته آنها هر فردی باید متناسب با درآمدش نیازهایش را تامین کند که زندگی با کیفیتی داشته باشد. در این مواقع باید پویایی به خرج داد. اگر پول تنها صرف خرید اجناس مادی شود، تاثیر زودگذری بر روحیه انسان دارد، اما اگر صرف مسائل غیرمادی (کمک به دیگران، تفریح و...) تاثیر ماندگارتری بر رضایت شخص به لحاظ احساس شادمانی دارد. بنابراین به هنگام خرج کردن باید به این موارد توجه کرد: برطرف کردن دغدغه‌های مالی، تهیه فهرست مخارج، پس‌انداز تدریجی، اختصاص قسمتی از درآمد به علائق شخصی و سرگرمی و تعامل و ارتباط با اشخاص قابل اعتماد.

از این رو داشتن یک برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و درازمدت جهت سر و سامان دادن به امر خرید که بر اساس آن بدانیم چه مقدار پول را در چه زمانی و چه مکانی و در چه موردی هزینه کنیم، ضروری است، همچنین شناسایی نیازهای افراد برای توازن بین دخل و خرج و مدیریت صحیح نیازها با توجه به میزان درآمد افراد. نیازهای واقعی آنهایی هستند که برای رشد جسمی، ذهنی و روحی به آنها نیازمندیم0 (تفریح و مسکن)؛ ولی زیورآلات، سیگار و... فریبنده‌هایی هستند که فقط پول شما را هدر می‌دهند. روانشناسان تاکید دارند خرید کردن افراطی و بدون برنامه می‌تواند ناشی از اختلالات شخصیتی یا بیماری باشد. در افراد بهنجار از لحاظ روانی تمایل به خرید و مصرف تحت تاثیر پدیده‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی گوناگونی است، اما در برخی بیماری‌های روانی و نابسامانی شخصیتی، دیدگاه‌ها و رفتارهای ویژه‌ای مرتبط با خرید و مصرف دیده می‌شود. افرادی که خودشان را بالاتر از دیگران می‌دانند، مایل نیستند کالاهایی را خریداری کنند که عموم مردم استفاده می‌کنند و به دنبال کالاهای انحصاری و مارک‌دار می‌روند که قیمت آن چند برابر است (خودشیفته) و افرادی هم هستند که می‌کوشند با نمایش ظاهر و امکانات خود از اجناس گرانقیمت و غیرعادی توجه دیگران را جلب کنند (نمایشی) یا افرادی که ولخرجی و خریدهای غیرضروری گزاف را که با امکانات مالی فرد و نیازهایش سازگاری ندارد، انجام می‌دهند (بیماری شیدایی ـ افسردگی) یا مبتلا به خساست بیش از حد هستند (وسواسی ـ اجباری). مشکل این افراد را می‌توان با تکنیک‌های تخصصی رفتار درمانی و شناختی و مراجعه به روان‌شناس و در صورت بیماری به روانپزشک درمان کرد.

اما اگر تصور می‌کنید که می‌توانید ولع خرید خود را کنترل کنید استفاده از روش‌های زیر ممکن است به شما کمک کند:
یک: از خرید موادی که ضرورت چندانی ندارند، بپرهیزید. بعضی مواقع ما وسایل یا احتیاجاتی را برآورده می‌کنیم که به آنها نیازی نداریم و فقط آنها را خریداری می‌کنیم که شاید یک روز به‌کار آیند. اگر فردی هستید که مدام به بیرون می‌روید و اهل گردش هستید بهتر است به جای اینکه هزینه‌ای را بابت تاکسی یا وسایل حمل و نقل پرداخت کنید، مسیرهایی را که کوتاه هستند پیاده طی کنید تا هم سلامت باشید و هم اینکه پس‌اندازی کرده باشید یا آنکه در فروشگاه مواد غذایی، چشمان خود را به خوراکی‌های وسوسه انگیز ببندید و اجازه ندهید که شما را برای خریدشان تشویق کنند.

دو: هنگامی که پول به دستتان می‌رسد، در یک لحظه به فکر خرید می‌افتید؟ این فکر را از خود دور کنید و فقط مقداری از پول را برای این کار اختصاص دهید نه تمام مبلغ پول. ضمن آنکه هر ماه مبلغی از مقدار پول را هر چقدر هم کم به خرید یک شی با ارزش اختصاص دهید مانند خرید یک سکه کم عیار و غیره. اگر در بورس سهام دارید، برای جلوگیری از ولخرجی‌های زیاد می‌توانید هر ماه یک سهم به سهامتان اضافه کنید. برای اینکه پولتان ذخیره شود باید کمی از کارهایی که در گذشته انجام می‌دادید، چشم‌پوشی کنید. مانند: لباس‌هایتان را خودتان اتو کنید و دیگر به خشک‌شویی ندهید، کفش‌هایتان را خودتان واکس بزنید و به کفاشی ندهید و غیره. اگر با دوستانتان دوره دارید و هر ماه یکدیگر را ملاقات می‌کنید به جای اینکه به منزل یکدیگر بروید یا اینکه به رستوران، بهتر است به محیط‌های سالمی مانند پارک بروید هم از هوای آزاد استفاده می‌کنید و هم روحیه شما عوض می‌شود.

سه: توصیه می‌کنیم در آخر هر فصل خرید کنید زیرا در آخر هر فصل تمام فروشگاه‌ها اجناس خود را به حراج می‌گذارند و شما می‌توانید همان جنس و کالا را با قیمت نازل‌تری خریداری کنید. این کار شما چندین فایده دارد: برای مثال خرید پوشاک. زمانی که در آخر فصل خرید کنید، در تمام طول سال و برای هر ماه از سال بهترین و شیکترین پوشش را دارید در عین اینکه پولتان را پس‌انداز کرده‌اید. اجناس گران نیز نخریده‌اید. البته در بعضی موارد پس‌انداز و آینده‌نگری اصلا درست نیست که یکی از این موارد بیمه‌نامه ماشین است. شما نباید در این مورد خساست به خرج دهید. باید ماشین خود را از هر لحاظ بیمه کنید یا بیمه‌ای را که برای خودتان در نظر دارید هر ماه پرداخت کنید زیرا در هنگام بیماری این بیمه‌نامه‌ها کمک وافری به شما می‌کنند.

چهار: در مصرف آب، برق، گاز و تلفن نیز صرفه‌جویی کنید تا مبلغ فیش‌های پرداختی شما کاهش یابد. از لامپ‌های کم مصرف استفاده کنید، زمانی که از خانه بیرون می‌روید چراغ‌ها را خاموش کنید، اگر پنجره را باز می‌کنید دستگاه‌های تهویه‌ای مانند کولر را خاموش کنید.

پنج: نوشیدنی‌های گران و مضر را تحریم کنید، اگر هر روز عادت به نوشیدن نوشیدنی‌هایی مانند نوشابه، دلسترو... دارید آنها را حذف کنید. علاوه‌بر اینکه این نوشیدنی‌ها برای شما مضر هستند و باعث می‌شوند که به بیماری‌های دیابت و چاقی مبتلا شوید و سلامتی شما را به خطر می‌اندازند، همین‌طور باعث می‌شوند شما هر روز مقداری از پول خود را برای خرید این مواد خوراکی خرج کنید.

شش: اگر ماهانه مقدار زیادی پول به فرزندانتان می‌دهید، این مقدار را کاهش دهید. اجازه ندهید که فرزندتان به بهانه‌های مختلف از شما پول توجیبی بگیرد، مبلغی را برای ماهانه او مشخص کنید و در اول هر ماه آن مبلغ را به او پرداخت کنید، نه اینکه هر زمانی که خواست از شما تقاضای پول کند و شما هم بعد از کمی ناراحتی و گله‌مندی مبلغ را به وی واگذار کنید.

هفت: اگر فردی هستید که در طول روز و هفته چندین پاکت سیگار مصرف می‌کنید توصیه می‌کنیم مقدار استعمال سیگار را کاهش دهید، سیگار در عین اینکه سرطان‌زاست باعث می‌شود که در ماه مبلغ زیادی را به سیگار اختصاص دهید. اگر مبلغ‌هایی را که در ماه بابت خرید سیگار هزینه می‌کنید مورد توجه قرار دهید بسیار تعجب می‌کنید زیرا این مبلغ زیاد و چشمگیر خواهد بود.

هشت: در ماه چقدر حقوق می‌گیرید؟ مقدار حقوق ماهانه خود را محاسبه کنید. اجازه ندهید خرج‌های شما برابر حقوق ماهانه‌تان باشد. اگر این طور است خرج‌های بی مورد را ادامه ندهید. برای این کار برای هر روزتان مبلغی را کنار بگذارید: هزینه تاکسی، مترو و...، در پایان روز هر مبلغی را که برایتان باقی مانده است در یک قلک یا صندوقی قرار دهید و تا چند ماه این سکه‌ها و اسکناس‌های کوچک را نشمرید تا کمی بر آنها افزوده شود یا آنکه اگر از آن دسته از افراد هستید که با تلفن زیاد صحبت می‌کنند سعی کنید کمتر با دوستانتان صحبت کنید و بیشتر ملاقات حضوری داشته باشید یا از طریق اینترنت و... با آنها در ارتباط باشید تا هزینه مکالمات روزمره شما بخصوص هزینه تلفن‌های خارج از کشور و راه دور پائین بیاید. همچنین نحوه استفاده از ماشین لباس‌شویی و ظرف‌شویی. لباس‌هایی را که در لباس‌شویی هستند چند روز یک بار شست‌وشو می‌دهید؟ سعی کنید لباس‌ها را هفته‌ای یک بار شست‌وشو دهید و در رابطه با استفاده از ظرف‌شویی نیز در پاسی از شب که مصرف هزینه‌های برق کمتر است و دیگر ظرفی کثیف نمی‌شود، استفاده کنید.

نه: مبالغی را که خرج می‌کنید یادداشت کنید. اگر شما هر روز مبلغی را که خرج می‌کنید یادداشت کنید باعث می‌شود آگاهی بیشتری داشته باشید و بدانید که در چند روز آینده پولتان تمام می‌شود. پس با درایت بیشتری، پولتان را خرج می‌کنید. اگر شما فردی هستید که مدام از مترو و اتوبوس‌های تندرو استفاده می‌کنید، توصیه می‌کنیم به جای اینکه هر روز بلیت مترو یا مبلغی را بابت استفاده از اتوبوس هزینه کنید از کارت‌های اعتباری مخصوص استفاده کنید تا در هزینه و زمان صرفه‌جویی کرده باشید. در آخر هر ماه، مبلغی را که پس‌انداز کرده‌اید به یک حساب سپرده انتقال دهید تا پولی در دسترس شما نباشد که به فکر خرج کردنش باشید و هم اینکه مبلغی به‌عنوان سود به حساب شما در آخر هر ماه اضافه می‌شود و به این ترتیب پول شما رشد بیشتری می‌کند.