طرح بی‌سرانجام برای نجات تهران از شب‌مردگی

با گذشت بیش از دو سال از تصویب طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری در صحن شورای شهر تهران، هنوز نمود اجرای این مصوبه در پایتخت مشهود نیست. به گزارش «دنیای اقتصاد»، هر سال با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، شب‌های تهران جان دوباره می‌گیرد و گویی پایتخت در نیمه‌های شب نیز زنده است. در ماه‌های دیگر سال تقریبا محال است که مغازه‌ای را بعد از ۱۲ نیمه شب، باز ببینیم و ندرتا رستوران‌ها و مراکزی وجود دارند که مجوز فعالیت ۲۴ ساعته دریافت کرده‌اند. دو سال پیش شورای شهر تهران تلاش کرد چاره‌ای برای این خاموشی اجباری شب‌های پایتخت بیندیشد و از این رو در گام اول طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری را در دستور کار قرار داد. در این مصوبه، سازمان زیباسازی شهر تهران ماموریت داشت با دو هدف «رفع معضل کم‌نوری پایتخت» و همچنین «تامین نور محیط‌های تفریحی و عمومی برای حضور شهروندان در ساعات پایانی شب» یک طرح جامع برای منظر شبانه شهر تدوین کند تا با اجرای آن در مناطق ۲۲گانه، زمینه و زیرساخت «زیست در شب» برای پایتخت‌نشینان را از طریق نورپردازی هماهنگ سطوح شهری به‌وجود بیاورد. به گفته مسوولان شهری کلیات این طرح تدوین و به شورای شهر تهران ارسال شده است اما کمتر عضوی در شورای شهر تهران خبر از سر انجام این مصوبه دارد.

ابوالفضل قناعتی، عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران در این رابطه می‌گوید: در این مدت در بحث نورپردازی و زیبایی شهر فعالیت‌های خوبی انجام شد و قرار بود برای حل مشکل تاریکی در شهر که به ایجاد نقاط بی‌دفاع شهری دامن می‌زند، جلساتی با وزارت نیرو برگزار شود که از سرانجام آن اطلاع دقیقی ندارم و حتما در صحن آن را پیگیری می‌کنم. به گزارش «دنیای اقتصاد»، در یکی از پژوهش‌هایی که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در رابطه با وضعیت روشنایی تهران انجام داده است، اعلام شده که پایتخت ایران جزو معدود کلان‌شهرهای جهان است که فعالیت در آن فقط به ساعات اداری - طول روز - محدود است؛ در حالی که ساکنان عمده شهرهای بزرگ دنیا حتی کشورهای اسلامی، بخشی از فعالیت‌هایشان در حوزه خرید، تفریح، ورزش و گردشگری را در زمان شب انجام می‌دهند، به‌طوری که حجم ترددهای شبانه درون‌شهری در آنها (مثلا در دبی) دست‌کمی از روز ندارد.

اما در تهران شب‌مردگی به‌خصوص در دو منطقه مرکزی شهر (۶ و ۱۲) که ناشی از تمرکز ساختمان‌های اداری و کمبود سرانه خدماتی است، کاهش فعالیت‌های شبانه را سبب شده است. راهکاری که مصوبه شورا برای حل این مشکل پیش‌بینی کرده بود گسترش «معماری شبانه» پایتخت بود که به این منظور، سازمان زیباسازی مکلف بود با استفاده از قابلیت نور و نورپردازی، به تامین روشنایی «فضاهای عمومی، بناهای ارزشمند و تاریخی، اماکن قابل استفاده در ساعات شب، نشانه‌های شهری و تمامی ساختمان‌های در حال ساخت یا ساخته شده بالای ۹ طبقه» اقدام کند.

شب‌های روشن شهرهای بزرگ دنیا

شب‌های تاریک تهران زندگی شبانه در پایتخت را کمرنگ کرده است؛ در حالی که دامنه فعالیت اکثر کلان‌شهرهای دنیا تنها محدود به ساعات روز نیست. در پایتخت‌های جهان و کلان‌شهرها از طریق فعالیت‌ها و عملکردهایی متناسب با هر شهر زندگی در شب‌ها نیز جریان دارد. بسیاری از زیبایی‌های بصری نیز در ساعات شب با استفاده از نورپردازی‌های شهری به جاذبه‌های ارزشمند چه در مراکز شهری و چه در نواحی تاریخی شهرها تبدیل می‌شوند؛ بنابراین وجود زندگی شبانه پویا و سرزنده در مراکز شهری یکی از ویژگی‌های بارز شهرهای موفق دنیاست که تاکنون در شهر تهران در سطح کلان، برنامه راهبردی برای ساماندهی آن تهیه و تدوین نشده است. بسیاری از فضاها در تهران از جمله در مراکز درون شهری و به‌خصوص در مناطق ۶ و ۱۲، عملکردهایی را دربردارند که محدود به ساعات اداری در شهرها است و پس از پایان این ساعات، این نواحی از شهر به ناامن‌ترین نواحی شهر تبدیل و دچار سکوت و بی‌تحرکی می‌شوند.

بر اساس پژوهش انجام شده، در شهرهای مختلف دنیا اقدامات بسیاری در زمینه احیای منظر و زیست شبانه آنها انجام شده است. شهرها برای موزه‌گردی، رفتن به سینما و تئاتر در اوقات شبانه مردم محلی و همچنین توریست‌ها آماده شده‌اند. گسترش عرصه حیات شبانه و فعالیت‌های غالب آن مزایا و عایدی‌های اقتصادی فراوانی را برای شهرهای مختلف به وجود آورده است. این وضعیت مختص کشورهای غربی نیست و در کشورهای غیرغربی از جمله کشورهای اسلامی خاورمیانه نیز این ویژگی دیده می‌شود و به‌عنوان مثال شب‌های دبی همچون روزها دارای ترافیک اتومبیل‌ها بوده و رستوران‌های ساحلی و فروشگاه‌ها و مراکز تفریحی مخاطبان فراوانی دارد؛ وضعیتی که در سایر شهرهای خاور میانه مانند استانبول یا قاهره نیز دیده می‌شود. از طرف دیگر در شهرهای مذهبی خاورمیانه همچون مکه و مشهد و کربلا زیست شبانه نه در رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌ها بلکه در مراکز مذهبی و زیارتی توسط افراد مذهبی رخ می‌دهد. اما مشخصه اصلی زیست شبانه در تمام این شهرها قانونی و موجه بودن بسیاری ازفعالیت‌های ذکر شده در شب‌های آنها است. به همین دلیل امکانات امنیتی و حمایتی فراوانی برای حمایت از بعد شبانه زندگی شهری فراهم شده است؛ اما در کلان‌شهر تهران عمدتاً بعد از ساعت ۱۲ شب، فعالیت‌های بسیاری از مراکز تجاری و تفریحی تعطیل می‌شود.

مصوبه بی‌سرانجام

به گزارش «دنیای اقتصاد»، هنوز راهکار پارلمان شهری برای حل مشکل شب‌مردگی پایتخت چندان جدی گرفته نشده است. قرار بود یک سال پس از تصویب طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهری در شورا «نقشه جامع نورپردازی شهری» به همراه چارچوب‌ها، ضوابط و معیارهای کلی نورپردازی شهری جهت هماهنگی در اجرای طرح‌های مختلف در سطح شهر تهیه شود. اما با گذشت دو سال از این مصوبه، تنها کلیات آن تهیه شده و در کمیسیون‌های شورا متوقف شده است. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان شهری معتقدند ارتقای هویت شبانه شهر، افزایش امنیت اجتماعی با حضور مردم در فضاهای شهری، ارتقای سطح گردشگری شبانه و کمک به اقتصاد پایدار شهری، بهبود نورپردازی شبانه شهر و از بین بردن آلودگی‌های نور از جمله آثار مثبت لایحه روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران است. همچنین استفاده از پتانسیل‌های زیست شبانه برای بازآفرینی هویت شهری، توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فراغتی شهر و سرزندگی شبانه شهر برای شهری مانند تهران ضرورتی غیرقابل انکار است. از سوی دیگر امروزه سبک زندگی شهری سبب شده دامنه فعالیت شهروندان تا پاسی از شب ادامه یابد و به این ترتیب زیست شبانه تبدیل به قسمتی از زندگی شهری شده است، از این‌رو اهمیت موضوع برای ساماندهی دو چندان شده است.