وعده‎هایی که ثمره انتخاباتی ندارد
سیدحسن رسولی
عضو شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان کشور و استاندار خراسان رضوی در دولت اصلاحات
نامزدهای نمایندگی مجلس شورای اسلامی برای ورود به مجلس، پس از معرفی و عرضه خود به افکار عمومی و رأی‌دهندگان حوزه انتخابیه، ناگزیر از برقراری ارتباطی دو سویه با آنان هستند.هدف از برقراری این ارتباط، مجاب کردن رأی‎دهندگان به ظرفیت‎ها و رقابت‎های مورد ادعای نامزدهاست که در اثر این مجاب‌شدگی، رفتار انتخاباتی خود را با او هماهنگ کنند و در روز اخذ رأی به نام وی رأی به صندوق‎ها بریزند.
برای مؤثر بودن این ارتباط، رأی‎دهندگان مطالباتی دارند که از قِبَل جریان انتخابات در صدد رسیدن به آن‎ها هستند و رأی‎گیرندگان نیز سعی می‌کنند منطبق با سلیقه و خواسته رأی‌دهندگان، ویترین انتخاباتی خود را به نحوی که از مرغوبیت لازم برخوردار باشد، تزئین کنند؛ بر این اساس وعده‏هایی توسط رأی‎گیرندگان، متناسب با اوضاع و احوال عمومی کشور و اوضاع خاص هر حوزه انتخابیه مطرح می‎‏شود؛ تصور می‎کنم آن دسته از داوطلبانی که از یک سو نسبت به جایگاه و وظایف مجلس و کارکرد آن آشنایی دارند و از سوی دیگر شناخت مطلوبی از جامعه حوزه انتخابیه و روانشناسی اجتماعی مردم آن حوزه دارند، می‎توانند به نحوی متناسب با این مطالبات رأی‎دهندگان و اختیارات مجلس، گفتمان انتخاباتی خود را تدوین و تنظیم کنند و در قالب یک بسته متنوع و به هم پیوسته به مردم عرضه دارند.چنانچه نامزدهای نمایندگی مجلس فاقد تجربه و مهارت اجرایی و سیاسی باشند، همانند هر فرد فاقد مهارتی، ورود ناقص به این عرصه پیدا می‎کنند و بعضا وعده‎ها و شعارهایی مطرح می‎کنند که با اندکی درنگ و تأمل، می‎توان بی‌پشتوانه بودن این شعارها و تعهدات را دریافت؛ برخی از وعده‎ها و شعارهای انتخاباتی که در بازار گرم تبلیغات رقابتی در سطح گسترده مطرح می‎شود، یا خارج از حیطه اختیارات و مسئولیت‎‏های مجلس است یا اینکه ظرفیت‌‎ها و مقدورات کشور و حوزه انتخابیه امکان اجرای آن‌ها را فراهم نمی‌آورد. به طور کلی مجلس دارای دو رسالت اساسی است: اولین مأموریت آن قانونگذاری و تعیین مسیر برای نحوه اداره امور کشور در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و در مرحله بعد، به نمایندگی از ملت، اعمال کنترل و نظارت بر نحوه انجام وظیفه مسئولان کشور را بر عهده دارد بنابراین با توجه به این دو مأموریت، وعده‎هایی از جنس احداث فرودگاه، بندر، آسفالت خیابان‎ها و کوچه‎ها و ... به نظر ناشی از کم‎تجربگی شعاردهنده و بی‎توجهی به آگاهی و شناخت مردم حوزه‎های انتخابیه است که نه تنها ثمره انتخاباتی ندارد بلکه به دلیل لطمه‎ای که به فرهنگ و اخلاق اجتماعی می‌زند، امری مذموم و غیر قابل قبول است.

بهترین برنامه و گفتمان انتخاباتی مبتنی بر رعایت اخلاق، احترام به شعور مخاطب، استفاده از ادبیات فاخر و انطباق داشتن با شأن و جایگاه مجلس و نیز قبول و تحمل رقیب، پرهیز از تخریب وی و احترام به حقوق و چارچوب‎های قانونی رقابت‌های انتخاباتی است؛ چنانچه این معیارها رعایت شوند، قضاوت مخاطبان نسبت به وزانت، قابلیت‎ها و منزلت شخصی و اجتماعی کاندیداها قضاوتی ارزشمند و گران‎سنگ خواهد بود.سرمایه اجتماعی عبارت است از وجود و برقراری رابطه توأم با اعتماد بین آحاد جامعه از یک طرف و بین ملت و دولت از طرف دیگر؛ در این مثال خاص یعنی فضای انتخاباتی سرمایه اجتماعی به معنای ارتباط بین رأی‎دهنده و رأی‎گیرنده است.از منظر جامعه‌شناسی توسعه، جامعه‎ به توسعه نرسیده و نمی‌رسد مگر اینکه در رأس ظرفیت‎ها و سرمایه‎های خود، از حد بالایی از سرمایه اجتماعی و اعتماد بین انسان‎ها، نهادها، گروه‎های مرجع، حاکمیت و دولت برخوردار باشد؛ امروزه متخصصان امر توسعه، نقش سرمایه اجتماعی را به مراتب بالاتر از وزن و تأثیرگذاری سرمایه‎های اقتصادی، فیزیکی و مالی می‌دانند؛ فصل تبلیغات انتخاباتی شرایطی را فراهم می‎کند که افکار عمومی نسبت به امر سیاست و انتخابات، توجه و حساسیت زایدالوصفی نشان می‎دهند بنابراین اگر مهم‌ترین میوه این فصل را ارتقای سطح اخلاق، فرهنگ و نهایتا سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی بدانیم، این معیارها و مبانی به هر میزانی که بیشتر رعایت شود، به ارتقای سطح فرهنگ سیاسی جامعه کمک می‎کند و به هر میزانی که با رویکردهای سطحی، سودجویانه و کوتاه‎مدت در حوزه‎های انتخاباتی مواجه باشیم، متأسفانه از این فصل نه تنها میوه مطلوب به دست نمی آید بلکه آسیب‌ها و آفت‎هایی تولید می‎شود که موجبات ضرر و زیان هنگفت به باغ و باغبان نیز فراهم می‎شود. یکی از راه‎های جلوگیری از بروز این آفت‎ها، تقویت روحیه مطالبه‎محوری و پرسشگری مخاطبانی است که کاندیداها در برنامه‎های تبلیغاتی با آنان مواجه می‎شوند؛ می‎توان از طریق نقد مشفقانه و انجام امر به معروف و نهی از منکر از آسیب‎های مخرب پیش‎گفته در مقام استیفای حقوق شهروندان استفاده کرد و مخاطبان اجازه ندهند کاندیداها برای رسیدن به هدف خود از هر وسیله و گفتمانی کم‎وزن و غیر عملیاتی استفاده کنند؛ چنانچه این هوشیاری و مراقبت اجتماعی و سیاسی توسط افکار عمومی اعمال شود، کاندیداها و طرفدارانشان نیز متوجه خواهند بود که نمی‎توانند برای نفوذ در ذهن و رفتار مخاطب به هر شیوه و روشی متوسل شد.