بازخوانی رابطه صنعت و دانشگاه به مناسبت روز دانشجو:
افزایش تحصیلکردگان بی‌مهارت؛ چالش امروز بازار کار
دنیای اقتصاد،گروه صنعت-به سختی روزگار گذرانده است. از زمانی که به یاد می‌آورد در مجامع عمومی از قبیل اتوبوس، تاکسی و غیره به او می‌گفتند: «واسه چی درس بخونی، فلانی را ببین تحصیلات عالیه داره؛ اما آخرش چی بیکاره، اینا واسه آدم نون و آب نمیشه برو کار کن!» گوشش به این حرف‌ها بدهکار نبود. درس را پی گرفت، شاخ کنکور را شکست و وارد دانشگاه شد. در این شماره و به مناسبت روز دانشجو به سراغ مشکلات این قشر رفته‌ایم، به سراغ دانشجویانی که با هزاران امید به دانشگاه گام نهادند؛ اما این روزها یکی از معضلات جامعه خود را بیکاری فارغ‌التحصیلان می‌دانند.
دنیای اقتصاد،گروه صنعت-به سختی روزگار گذرانده است. از زمانی که به یاد می‌آورد در مجامع عمومی از قبیل اتوبوس، تاکسی و غیره به او می‌گفتند: «واسه چی درس بخونی، فلانی را ببین تحصیلات عالیه داره؛ اما آخرش چی بیکاره، اینا واسه آدم نون و آب نمیشه برو کار کن!» گوشش به این حرف‌ها بدهکار نبود. درس را پی گرفت، شاخ کنکور را شکست و وارد دانشگاه شد. در این شماره و به مناسبت روز دانشجو به سراغ مشکلات این قشر رفته‌ایم، به سراغ دانشجویانی که با هزاران امید به دانشگاه گام نهادند؛ اما این روزها یکی از معضلات جامعه خود را بیکاری فارغ‌التحصیلان می‌دانند.
محمد را در خیابان و به دنبال کار دیدم. پای حرف‌هایش که می‌نشینم، متوجه می‌شوم کارشناسی برق دارد و با توجه به معافیت از سربازی این روزها در پی کار است. هنگامی که اوضاع بازار کار را از او جویا می‌شوم، سری به افسوس تکان می‌دهد و می‌گوید: «کار کجا بود؟! بیمه که نمی‌کنن، حقوق حداقل هم که نمیدن، تازه قرارداد هم نمی‌بندن، میگن برو هر وقت کار بود، خبرت می‌کنیم، بیا. از طرفی بعضی هم که وعده قرارداد می‌دهند، می‌گویند: سه ماه آزمایشی کار کن؛ اما پس از سه ماه و درست زمان عقد قرارداد به عناوین مختلف از بستن قرارداد سرباز می‌زنند.» محمد آهی می‌کشد و نگاهش را به دوردست‌ها می‌دوزد.
این قصه پر غصه بسیاری از اهالی کشور و حتی این استان است. کافی است به شکل یک و تصویر پراکندگی دانشجویان مراکز و موسسات آموزش عالی کشور در سال 87 نگاهی بیندازیم تا دریابیم در وضعیت کنونی، خراسان رضوی پس از تهران با چه حجم عظیمی از فارغ‌التحصیلان روبه‌رو است. کما اینکه علی ایزی، مدیرعامل تعاونی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی خراسان رضوی سال گذشته و در نشستی خبری عنوان کرده بود که 25 درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی بیکار هستند و این استان جزو سه استان دارای بیشترین نرخ بیکاران تحصیل‌کرده در کشور است. وی در ادامه صحبت‌های خود یافتن شغل مرتبط با تخصص تحصیلکردگان جامعه را از چالش‌های امروزین کشور برمی‌شمارد.
اما برای درک هرچه بهتر ارتباط دانشگاه و بازار کار کشور به سراغ دکتر زهرا کریمی عضو هیات علمی دانشگاه مازندران و متخصص حوزه بازار کار رفته‌ایم، که در ادامه خواهید خواند.
چالش جذب نیرو در شرایط رکودی
زهرا کریمی می‌گوید: علت افزایش شمار فارغ‌التحصیلان بیکار را باید در دو سوی عرضه و تقاضا جستجو کرد. افراد دارای دیپلم به امید بالا رفتن امکان یافتن شغل به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هجوم آورده‌اند. pic1
شمار دانشجویان به نحو چشمگیری افزایش یافته که به بالا رفتن تعداد و نسبت نیروی کار با تحصیلات دانشگاهی منجر شده است و در سال‌های آینده این روند، سرعت بیشتری خواهد گرفت. از سوی دیگر اقتصاد کشور در وضعیتی رکودی گرفتار شده که از سال ۱۳۸۷ تاکنون، با افت‌وخیزهایی، ادامه یافته است. با کاهش رشد تولید، بنگاه‌ها در استخدام نیروی کار جدید محتاط می‌شوند و با کاهش ظرفیت تولید به تدریج به تعدیل نیروی کار موجود دست می‌زنند. بنابراین در شرایط رکودی حفظ فرصت‌های شغلی نیز به چالشی بزرگ تبدیل می‌شود، چه رسد به جذب صدها هزار فارغ‌التحصیل دانشگاهی تازه وارد به بازار کار.
عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در پاسخ به این سوال که چه تفاوت‌هایی میان آموزش عالی ایران با کشورهای همسایه جهت آماده‌سازی دانشجویان برای ورود به بازار کار وجود دارد، اظهار می‌کند: در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تصویری مشابه بازار کار ایران وجود دارد. در کشورهای صادر کننده نفت، به ویژه، با توجه به از میان رفتن قدرت رقابتی صنایع کاربر از یک سو و رشد سریع تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، بیکاری افراد تحصیل‌کرده چالشی بسیار جدی است.
کریمی ادامه می‌دهد: در کل، براساس تحولات تکنولوژیک، تولید در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات بسیار سرمایه‌بر شده و نیاز کمتری به نیروی کار وجود دارد و همه کشورهای جهان را با مشکل کمبود فرصت‌های شغلی مواجه ساخته است؛ ولی در کشورهای درحال توسعه‌ای مانند ایران که با حضور فزاینده زنان در بازار کار و رشد نسبتا سریع جمعیت جوان مواجه‌اند، مساله بیکاری ابعاد پیچیده‌تری دارد.
افزایش دانشجویان ربطی به بازار کار ندارد
این متخصص حوزه بازار کار تصریح می‌کند: با کاهش بودجه آموزش عالی، دانشگاه‌های دولتی به نحو قابل توجهی پذیرش دانشجویان شبانه، پردیس بین‌الملل و غیره را افزایش داده‌اند. دانشگاه‌های خصوصی نیز در تلاش برای تامین هزینه‌ها و کسب سود، به اشکال مختلف به جذب دانشجو بدون کنکور یا با کنکور اقدام می‌کنند. رشد سریع تعداد دانشجویان عملا ارتباطی با نیازهای بازار کار ندارد.
به طور مثال فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی، حتی در استان‌های گیلان و مازندران با نرخ‌های بالای بیکاری مواجه‌اند؛ زیرا بخش کشاورزی سنتی ایران فرصت‌های شغلی چندانی برای این افراد ندارد. تنها در شرایطی می‌توان شکاف میان عرضه و تقاضای نیروی کار دارای تحصیلات عالی را کاهش داد که اقتصاد کشور از رشد بسیار بالایی برخوردار شود تا یک اقتصاد پویا و کارآمد بتواند مشاغل کافی برای نیروی کار جوان خود فراهم آورد، الگویی که امروزه در چین مشاهده می‌شود.
نظام آموزشی دانشگاه‌ها
با صنعت مطابقت ندارد
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی می‌گوید: موضوع ارتباط صنعت با دانشگاه سال‌هاست که مطرح بوده؛ اما آنطور که باید اتفاق خاصی در این حوزه رخ نمی‌دهد. هر چند رشته‌های صنعتی زیادی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود؛ اما فارغ‌التحصیلان در آمادگی برای انجام کارها ضعیف هستند. نظام آموزشی با تولید و صنعت و خواسته‌های آموزشی این بخش مطابقت ندارد.pic۲
حسن حسینی می‌افزاید: امروز همه از افزایش تعداد بیکاران شکایت می‌کنیم؛ اما آیا بیکار کاربلد داریم؟ افراد باید هم‌زمان با تحصیل در رشته‌های مختلف به بخش کارآموزی توجه ویژه‌ای داشته باشند تا بعد از فارغ‌التحصیلی تجربه کاری داشته باشند، چرا که تعداد نیروهای کاربلد در تخصص‌های متفاوت کم است.
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان در پاسخ به این سوال که آیا در به‌کارگیری نیروهای فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های مختلف، تراز علمی دانشگاه مهم است؟ اظهار می‌کند: اینکه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها براساس اصولی علمی بوده، امری طبیعی است و در اینکه امکانات دانشگاهی مانند صنعتی شریف در مقایسه با دانشگاه شهرستان‌های کوچک از نظر آزمایشگاهی، آموزشی و اساتید متفاوت بوده، امری مشخص است. برخی از افراد به طور ذاتی باهوش و زرنگ هستند؛ اما کلیات در این میان اثرگذار است و اینکه فرد از چه دانشگاهی فارغ‌التحصیل شده برای همه مهم است و کسانی که در دانشگاه‌ها و موسسات معتبرتری تحصیل کرده‌اند، دانش بیشتری دارند.
حسینی خاطرنشان می‌کند: این دو حوزه باید به یکدیگر نزدیک شوند. دانشگاه کلینیک درمانی صنعت است و هر جا صنعت به مشکلی برمی‌خورد، باید مسائل علمی و تحقیقاتی‌اش در دانشگاه حل و فصل شود.
فارغ‌التحصیلان دانشگاهی
قابلیت جذب بلافاصله در بازار کار را ندارند
عضو هیات رئیسه انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی نیز به خبرنگار دنیای اقتصاد می‌گوید: پیرو نابسامانی‌های اجتماعی که در بسیاری از زمینه‌ها وجود دارد، در بخش تحصیلات عالی نیز چالش‌هایی داریم. دانشجویان فارغ‌التحصیل قابلیت و مهارت‌های لازم برای جذب بلافاصله در بازار کار را ندارند. امروز فرهنگ دانشجو سالاری در دانشگاه‌های ما حاکم بوده و کارگاه‌ها به دلیل نبود امکانات و یا مدرس از دروس دانشگاهی حذف شده است.pic3
احمد اثنی عشری می‌افزاید: دانشگاه‌ها دیگر در محور تولید علم نیستند و مطالب تدریسی در آن‌ها بیشتر کپی‌برداری و یا تکراری بوده و تولید علم نسبت به گذشته کمرنگ شده است. انتظار صنعت از دانشگاه خروج دانشجویانی عالم و توانمند است؛ اما نگاه برخی از دانشگاه‌ها به دانشجو درآمدی بوده تا از محل شهریه آن‌ها درآمد بیشتری کسب کنند؛ زیرا دانشگاه‌ها از نظر مالی خودکفا نبوده و بودجه آن‌ها تامین نیست.
عضو هیات رئیسه انجمن مدیران صنایع استان اظهار می‌کند: امروز شرایط به گونه‌ای است که تولید علم بیشتر در بخش صنعت انجام می‌شود، دانشگاه‌ها باید به دنبال صنعت باشند و از تجربیاتش استفاده کنند. وی درباره اهمیت به مدرک دانشگاهی در استخدام نیروها می‌گوید: استخدام در بخش‌های دولتی و خصوصی متفاوت است، در بخش دولتی مدرک ارزش بیشتری دارد؛ اما در بخش خصوصی توانایی و شایستگی‌های فردی مهم است و گاهی یک فرد دارای مدرک دیپلم هنرستان بر افراد دارای مدرک کارشناسی در جذب و استخدام ارجحیت دارد و دلیل آن مهارت آن فرد است.
اثنی عشری ادامه می‌دهد: خروجی فردی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده باید دانش و مهارت باشد و در استخدام فارغ‌التحصیلان اگر مهارت لازم را در آن‌ها ببینیم، اقدام می‌کنیم؛ اما اگر مهارتی نداشته باشد، به صرف داشتن مدرک نمی‌توانیم او را جذب کنیم.
محمد را در خیابان و به دنبال کار دیدم. پای حرف‌هایش که می‌نشینم، متوجه می‌شوم کارشناسی برق دارد و با توجه به معافیت از سربازی این روزها در پی کار است. هنگامی که اوضاع بازار کار را از او جویا می‌شوم، سری به افسوس تکان می‌دهد و می‌گوید: «کار کجا بود؟! بیمه که نمی‌کنن، حقوق حداقل هم که نمیدن، تازه قرارداد هم نمی‌بندن، میگن برو هر وقت کار بود، خبرت می‌کنیم، بیا. از طرفی بعضی هم که وعده قرارداد می‌دهند، می‌گویند: سه ماه آزمایشی کار کن؛ اما پس از سه ماه و درست زمان عقد قرارداد به عناوین مختلف از بستن قرارداد سرباز می‌زنند.» محمد آهی می‌کشد و نگاهش را به دوردست‌ها می‌دوزد.
این قصه پر غصه بسیاری از اهالی کشور و حتی این استان است. کافی است به شکل یک و تصویر پراکندگی دانشجویان مراکز و موسسات آموزش عالی کشور در سال 87 نگاهی بیندازیم تا دریابیم در وضعیت کنونی، خراسان رضوی پس از تهران با چه حجم عظیمی از فارغ‌التحصیلان روبه‌رو است. کما اینکه علی ایزی، مدیرعامل تعاونی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی خراسان رضوی سال گذشته و در نشستی خبری عنوان کرده بود که 25 درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی بیکار هستند و این استان جزو سه استان دارای بیشترین نرخ بیکاران تحصیل‌کرده در کشور است. وی در ادامه صحبت‌های خود یافتن شغل مرتبط با تخصص تحصیلکردگان جامعه را از چالش‌های امروزین کشور برمی‌شمارد.
اما برای درک هرچه بهتر ارتباط دانشگاه و بازار کار کشور به سراغ دکتر زهرا کریمی عضو هیات علمی دانشگاه مازندران و متخصص حوزه بازار کار رفته‌ایم، که در ادامه خواهید خواند.
چالش جذب نیرو در شرایط رکودی
زهرا کریمی می‌گوید: علت افزایش شمار فارغ‌التحصیلان بیکار را باید در دو سوی عرضه و تقاضا جستجو کرد. افراد دارای دیپلم به امید بالا رفتن امکان یافتن شغل به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی هجوم آورده‌اند. pic1
شمار دانشجویان به نحو چشمگیری افزایش یافته که به بالا رفتن تعداد و نسبت نیروی کار با تحصیلات دانشگاهی منجر شده است و در سال‌های آینده این روند، سرعت بیشتری خواهد گرفت. از سوی دیگر اقتصاد کشور در وضعیتی رکودی گرفتار شده که از سال ۱۳۸۷ تاکنون، با افت‌وخیزهایی، ادامه یافته است. با کاهش رشد تولید، بنگاه‌ها در استخدام نیروی کار جدید محتاط می‌شوند و با کاهش ظرفیت تولید به تدریج به تعدیل نیروی کار موجود دست می‌زنند. بنابراین در شرایط رکودی حفظ فرصت‌های شغلی نیز به چالشی بزرگ تبدیل می‌شود، چه رسد به جذب صدها هزار فارغ‌التحصیل دانشگاهی تازه وارد به بازار کار.
عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در پاسخ به این سوال که چه تفاوت‌هایی میان آموزش عالی ایران با کشورهای همسایه جهت آماده‌سازی دانشجویان برای ورود به بازار کار وجود دارد، اظهار می‌کند: در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تصویری مشابه بازار کار ایران وجود دارد. در کشورهای صادر کننده نفت، به ویژه، با توجه به از میان رفتن قدرت رقابتی صنایع کاربر از یک سو و رشد سریع تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها، بیکاری افراد تحصیل‌کرده چالشی بسیار جدی است.
کریمی ادامه می‌دهد: در کل، براساس تحولات تکنولوژیک، تولید در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات بسیار سرمایه‌بر شده و نیاز کمتری به نیروی کار وجود دارد و همه کشورهای جهان را با مشکل کمبود فرصت‌های شغلی مواجه ساخته است؛ ولی در کشورهای درحال توسعه‌ای مانند ایران که با حضور فزاینده زنان در بازار کار و رشد نسبتا سریع جمعیت جوان مواجه‌اند، مساله بیکاری ابعاد پیچیده‌تری دارد.
افزایش دانشجویان ربطی به بازار کار ندارد
این متخصص حوزه بازار کار تصریح می‌کند: با کاهش بودجه آموزش عالی، دانشگاه‌های دولتی به نحو قابل توجهی پذیرش دانشجویان شبانه، پردیس بین‌الملل و غیره را افزایش داده‌اند. دانشگاه‌های خصوصی نیز در تلاش برای تامین هزینه‌ها و کسب سود، به اشکال مختلف به جذب دانشجو بدون کنکور یا با کنکور اقدام می‌کنند. رشد سریع تعداد دانشجویان عملا ارتباطی با نیازهای بازار کار ندارد.
به طور مثال فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی، حتی در استان‌های گیلان و مازندران با نرخ‌های بالای بیکاری مواجه‌اند؛ زیرا بخش کشاورزی سنتی ایران فرصت‌های شغلی چندانی برای این افراد ندارد. تنها در شرایطی می‌توان شکاف میان عرضه و تقاضای نیروی کار دارای تحصیلات عالی را کاهش داد که اقتصاد کشور از رشد بسیار بالایی برخوردار شود تا یک اقتصاد پویا و کارآمد بتواند مشاغل کافی برای نیروی کار جوان خود فراهم آورد، الگویی که امروزه در چین مشاهده می‌شود.
نظام آموزشی دانشگاه‌ها
با صنعت مطابقت ندارد
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی می‌گوید: موضوع ارتباط صنعت با دانشگاه سال‌هاست که مطرح بوده؛ اما آنطور که باید اتفاق خاصی در این حوزه رخ نمی‌دهد. هر چند رشته‌های صنعتی زیادی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود؛ اما فارغ‌التحصیلان در آمادگی برای انجام کارها ضعیف هستند. نظام آموزشی با تولید و صنعت و خواسته‌های آموزشی این بخش مطابقت ندارد.pic۲
حسن حسینی می‌افزاید: امروز همه از افزایش تعداد بیکاران شکایت می‌کنیم؛ اما آیا بیکار کاربلد داریم؟ افراد باید هم‌زمان با تحصیل در رشته‌های مختلف به بخش کارآموزی توجه ویژه‌ای داشته باشند تا بعد از فارغ‌التحصیلی تجربه کاری داشته باشند، چرا که تعداد نیروهای کاربلد در تخصص‌های متفاوت کم است.
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان در پاسخ به این سوال که آیا در به‌کارگیری نیروهای فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های مختلف، تراز علمی دانشگاه مهم است؟ اظهار می‌کند: اینکه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها براساس اصولی علمی بوده، امری طبیعی است و در اینکه امکانات دانشگاهی مانند صنعتی شریف در مقایسه با دانشگاه شهرستان‌های کوچک از نظر آزمایشگاهی، آموزشی و اساتید متفاوت بوده، امری مشخص است. برخی از افراد به طور ذاتی باهوش و زرنگ هستند؛ اما کلیات در این میان اثرگذار است و اینکه فرد از چه دانشگاهی فارغ‌التحصیل شده برای همه مهم است و کسانی که در دانشگاه‌ها و موسسات معتبرتری تحصیل کرده‌اند، دانش بیشتری دارند.
حسینی خاطرنشان می‌کند: این دو حوزه باید به یکدیگر نزدیک شوند. دانشگاه کلینیک درمانی صنعت است و هر جا صنعت به مشکلی برمی‌خورد، باید مسائل علمی و تحقیقاتی‌اش در دانشگاه حل و فصل شود.
فارغ‌التحصیلان دانشگاهی
قابلیت جذب بلافاصله در بازار کار را ندارند
عضو هیات رئیسه انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی نیز به خبرنگار دنیای اقتصاد می‌گوید: پیرو نابسامانی‌های اجتماعی که در بسیاری از زمینه‌ها وجود دارد، در بخش تحصیلات عالی نیز چالش‌هایی داریم. دانشجویان فارغ‌التحصیل قابلیت و مهارت‌های لازم برای جذب بلافاصله در بازار کار را ندارند. امروز فرهنگ دانشجو سالاری در دانشگاه‌های ما حاکم بوده و کارگاه‌ها به دلیل نبود امکانات و یا مدرس از دروس دانشگاهی حذف شده است.pic3
احمد اثنی عشری می‌افزاید: دانشگاه‌ها دیگر در محور تولید علم نیستند و مطالب تدریسی در آن‌ها بیشتر کپی‌برداری و یا تکراری بوده و تولید علم نسبت به گذشته کمرنگ شده است. انتظار صنعت از دانشگاه خروج دانشجویانی عالم و توانمند است؛ اما نگاه برخی از دانشگاه‌ها به دانشجو درآمدی بوده تا از محل شهریه آن‌ها درآمد بیشتری کسب کنند؛ زیرا دانشگاه‌ها از نظر مالی خودکفا نبوده و بودجه آن‌ها تامین نیست.
عضو هیات رئیسه انجمن مدیران صنایع استان اظهار می‌کند: امروز شرایط به گونه‌ای است که تولید علم بیشتر در بخش صنعت انجام می‌شود، دانشگاه‌ها باید به دنبال صنعت باشند و از تجربیاتش استفاده کنند. وی درباره اهمیت به مدرک دانشگاهی در استخدام نیروها می‌گوید: استخدام در بخش‌های دولتی و خصوصی متفاوت است، در بخش دولتی مدرک ارزش بیشتری دارد؛ اما در بخش خصوصی توانایی و شایستگی‌های فردی مهم است و گاهی یک فرد دارای مدرک دیپلم هنرستان بر افراد دارای مدرک کارشناسی در جذب و استخدام ارجحیت دارد و دلیل آن مهارت آن فرد است.
اثنی عشری ادامه می‌دهد: خروجی فردی که از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده باید دانش و مهارت باشد و در استخدام فارغ‌التحصیلان اگر مهارت لازم را در آن‌ها ببینیم، اقدام می‌کنیم؛ اما اگر مهارتی نداشته باشد، به صرف داشتن مدرک نمی‌توانیم او را جذب کنیم.
ارسال نظر