دکتر همایون دارابی

روزهای نمایشگاه امسال نفت و گاز و پتروشیمی همزمان با رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری شده است. تقارنی از فرصت‌ها و آرزوهایی که در قالب برنامه‌های ریاست جمهوری بیان می‌شود و توانمندی‌هایی که شرکت‌های ایرانی و خارجی برای استفاده از پتانسیل‌های بخشی نفت و گاز و پتروشیمی در توان دارند. برنامه‌های تمامی کاندیداها دارای بخش‌های مفصل در مورد سرفصل‌های نظیر اشتغال، توسعه و رونق اقتصادی است که در تمام آنها بخش نفت و گاز و پتروشیمی سهم مهمی را به خود اختصاص داده است. هر چند صحت و امکان پذیری بخشی از این برنامه ها در شرایط کنونی با تردیدهایی مواجه است اما این تمرکز برنامه‌ها نشان از اهمیت بخش نفت و گاز و پتروشیمی در ساختار کلان اقتصاد کشور دارد که خود پتانسیلی برای جلب و جذب توجه دولت آتی به این بخش است.

اما در حال حاضر نمی‌توان از این مساله نیز چشم‌پوشی کرد که در ۱۲سال گذشته بخش نفت و گاز و پتروشیمی نتوانسته است توجه لازم دولت را به خود جلب کرده و پس از جهش توسعه پتروشیمی در دولت دوم آقای خاتمی و توسعه پارس جنوبی اقدام قابل ملاحظه ای از سوی دولت‌های بعدی تاکنون در بخش نفت و گاز و پتروشیمی صورت نگرفته است. تحریم‌های اقتصادی و کمبود سرمایه یا نبود اولویت در برنامه‌ریزی‌ها و در نهایت نگرش دولتی به این بخش سبب شده است بخش نفت و گاز و پتروشیمی هر چند تامین‌کننده بخش عمده ارز دولت‌ها بوده است خود از کمبود سرمایه‌گذاری و نگاه راهبردی توسعه‌ای محروم باشد. کشور ایران با برخورداری از بزرگترین مخازن نفت و گاز جهان و همچنین سابقه‌ای بیش از صد سال در استخراج نفت فراز و فرودهای طولانی در صنعت نفت داشته است که بی تردید توام با ناکامی‌های عمیقی بوده که همچنان نیز خاطر تمامی فعالان و دلسوزان اقتصاد کشور را آزار می‌دهد. نبود استراتژی توسعه‌ای مدون در صنعت نفت و عدم ایجاد شرکت‌های بومی با دانش و تکنولوژی روز موجب شده است تا همچنان نگاه صنعت نفت ایران به دست‌ها و جیب‌های خارجی‌های باشد که عموما و به صورت تاریخی شرکای نیمه راه بودند. نبود شرکت‌های بزرگ ایرانی در صنعت نفت و گاز جهانی موجب شده است تا آسیب‌پذیری اقتصاد کشور از محل تحریم‌ها و کاستی‌های آن افزایش یافته و همچنان نیز ادامه داشته باشد.

در همین حال نباید از نظر دور داشت که در ۴سال گذشته نیز بخش نفت و گاز کشور تحت تاثیر اقتصادی دولتی قرار گرفته و بخش خصوصی نتوانسته است فضایی برای تحرک در این صنعت بیابد. اشتباهات دردناک درحوزه نفت و گاز و پتروشیمی به ویژه در نحوه قیمت‌گذاری خوراک پتروشیمی و نفت و فرآورده‌های نفتی پالایشگاه‌ها موجب شده است تا خصوصی‌سازی نو پا در بخش پالایشگاهی با زیان‌های هنگفتی مواجه شود و مجموعا نزدیک به ۸۰هزار میلیارد تومان ارزش سهام شرکت‌های پالایشگاهی و پتروشیمی از میان برود. رقم نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار نشان دهنده چند مساله است نخست آنکه به‌رغم آنکه همواره توسعه صنعت نفت در کشور با مساله کمبود سرمایه توام بوده است در صورت مشارکت‌دهی مردم در این بخش به دلیل پتانسیل‌های آن توانایی جذب سرمایه های عمومی به صورت گسترده وجود دارد.به بیان ساده‌تر «بازی دادن» مردم در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی می‌تواند بخش عمده‌ای از کمبودهای سرمایه‌ای این صنعت را جبران کند و در حالی که منت‌های آرزو کنونی مسوولان نفت انعقادهای چند میلیارد دلاری است بخش قابل ملاحظه‌ای از نقدینگی یک‌میلیون و ۲۵۰هزار میلیارد تومانی به سادگی به سمت بخش نفت و گاز و پتروشیمی قابل جذب است.در همین حال با خصوصی‌سازی در صنعت نفت نه تنها کشور از مشارکت شرکت‌های خارجی کم‌بهره‌تر خواهد شد بلکه ایجاد شرکت‌های پیمانکاری، حمل و نقل و فرآوری در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی در منطقه می‌تواند به جذب ثروت به سوی کشورمان منجر شود.

بدیهی است که در حال حاضر مهم‌ترین نیاز کشور خروج از بحران اشتغال و رکود سرمایه‌گذاری است و این سرمایه‌گذاری می‌بایست توسط یک موتور محرک و یک لوکوموتیو از دورن جامعه ایران و خارج از آن جذب شود. در حال حاضر اقتصاد ایران هیچ موتوری بهتر از بخش نفت و گاز ندارد و با گشودن درهای این بخش به سوی سرمایه‌گذاران خرد داخلی و تجهیز سرمایه‌های آنها در قالب سهام شرکت‌های این حوزه ‌تنها در گام اول مشکلات خود صنعت نفت و گاز و پتروشیمی حل خواهد شد، بلکه در گام‌های بعدی با تشکیل ثروت و سرمایه در میان افراد مشارکت‌کننده توانایی به حرکت در آمدن کل اقتصاد کشور فراهم خواهد شد. لازمه تحقق چنین هدفی باور بخش خصوصی و عمومی مردم در قالب آن چیزی است که روح اقتصاد مقاومتی نیز بوده و در برنامه اقتصاد مقاومتی مقام معظم رهبری نیز بر آن تاکید شده است.

ایجاد اقتصادی درون‌زا و مقاوم با اتکا به پویایی و مزیت اقتصادی بخش نفت و گاز یک هدف در دسترس برای کل ایرانیان است. پرهیز از حاکمیت تفکر بسته دولتی و باور اینکه اقتصاد دولتی قادر به تحقق هیچ پیشرفتی در این صنعت نیست می‌تواند راه‌گشای حضور عموم مردم باشد که خواهان یک مشارکت اقتصادی سالم در یک بخش با مزیت اقتصادی بالا هستند. بخش نفت و گاز و پتروشیمی ایران برای اقتصاد کشور یک گذرگاه و یک بستر مناسب جهت توسعه و ایجاد آینده ای روشن تر است آینده‌ای که اگر با باور توانایی داخلی در این صنعت همراه شود به سهولت و در زمان کوتاهی قابل تحقق برای همه ایرانیان است.