صنایع‌دستی ایران به کجا می‌رود
بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن کشور است، چراکه این صنعت و به عبارتی این هنر - صنعت بی‌بدیل و بی‌رقیب حاصل ذوق و هنر، سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و در یک کلام پیام فرهنگی نسل‌ها را در محصولات تولیدی‌شان متجلی کرده و از آن پاسداری می‌کنند.
ویژگی‌های ارزنده دیگری که در این‌گونه صنایع موجودند از قبیل (ملی، غیروابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه وابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بسترساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل و قدرت اشتغال‌زایی مسوولان و دست‌اندرکاران را بر آن داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده کنند.
ویژگی‌های ارزنده دیگری که در این‌گونه صنایع موجودند از قبیل (ملی، غیروابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه وابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بسترساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل و قدرت اشتغال‌زایی مسوولان و دست‌اندرکاران را بر آن داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده کنند.
بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن کشور است، چراکه این صنعت و به عبارتی این هنر - صنعت بی‌بدیل و بی‌رقیب حاصل ذوق و هنر، سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و در یک کلام پیام فرهنگی نسل‌ها را در محصولات تولیدی‌شان متجلی کرده و از آن پاسداری می‌کنند.
ویژگی‌های ارزنده دیگری که در این‌گونه صنایع موجودند از قبیل (ملی، غیروابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه وابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بسترساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل و قدرت اشتغال‌زایی مسوولان و دست‌اندرکاران را بر آن داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده کنند. از این جمله زیبا می‌توان پی به راز ماندگاری صنایع‌دستی برد؛ « در واقع صنایع‌دستی اصلی‌ترین سند هویت تاریخی ملت‌هاست چرا که بخشی از میراث فرهنگی ماست». نسل امروزی ما بایدبداند که از چه پشتوانه فنی، تکنیکی و هنری برخوردار بوده است تا به راحتی خود را در هجمه فرهنگی غربی‌ها نبازد و دل به ارزش‌های بیهوده آنان نبندد و اسیر پدیده از خود بیگانگی نشود.به لحاظ این اهمیت شورای جهانی صنایع‌دستی در نخستین کنگره جهانی در روز دهم ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی با شرکت استادان دانشگاه، صنعتگران و هنرمندان بیش از ۴۰ کشور جهان در نیویورک برگزار شد و به‌عنوان یکی از نهادهای وابسته به یونسکو به تصویب رسید.
در ایران نیز بیستم خرداد هر سال که مصادف با دهم ژوئن می‌باشد به نام «روز جهانی صنایع‌دستی» نامگذاری شد و حتی دهه پایانی قرن بیستم از سوی سازمان ملل متحد دهه توسعه فرهنگی نامگذاری شدوتوجه را بیش از پیش به پرورش استعداد‌ها وشکوفایی خلاقیت‌ها در زمینه صنایع‌دستی و بومی کشورها معطوف کرد. از آنجا که صنایع‌دستی صنعتی چندبعدی و یا چندوجهی است لذا غیر از جنبه‌های هنری و فرهنگی از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است. بد نیست بدانیدکه سهم صنعت خودروسازی و پتروشیمی به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های کلان در تولید ناخالص ملی به ترتیب 7/ 2 و ۲ درصد بوده درحالی‌که سهم صنایع‌دستی در تولید ناخالص ملی ۳ درصد می‌باشد. ویژگی‌های بارز و انکارناپذیر این هنر صنعت باعث شده که تمامی کشورها، چه کشورهای در حال توسعه و یا کشورهای پیشرفته ناگزیر از لحاظ نمودن نقش این صنعت در برنامه‌های اقتصادی اجتماعی خود باشند. بررسی استعداد‌ها و ظرفیت‌های ایجاد اشتغال در اقتصاد مناطق یکی از مهم‌ترین وظایف دولت در شرایط کنونی است. این مساله به‌ویژه در نواحی محروم در عین حال بهره‌مند از توان بالقوه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی از اولویت بیشتری برخوردار است. در چنین شرایطی توسعه صنایع‌دستی به مثابه جزو جدایی‌ناپذیر اقتصاد روستایی در منطقه با جذابیت‌های فراوان گردشگری و شمار قابل‌توجه گردشگرانی است که چشم‌انداز بسیار امیدبخشی را در جهت رشد اجتماعی و رونق اقتصادی منطقه و افزودن بر ظرفیت‌های اشتغال‌زایی آن دربرابر برنامه‌ریزان ومدیران اجرایی کشور می‌گشاید. از این‌رو کنکاش و مطالعه پیرامون برنامه‌ریزی، نقش و اهمیت توسعه صنایع‌دستی با مصرف شناسایی و ایجاد ظرفیت‌های جدید ایجاد اشتغال مولد و ارتقا و بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی و نیز ارتقا سطح درآمد و معیشت و رفاه هزاران خانوار روستایی و شهری فعال دراین صنعت ضرورت پیدا می‌کند. ارکان این مطالعات را انجام بررسی‌های تخصصی در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی تشکیل می‌دهد.
تاریخچه صنایع‌دستی در جهان و ایران
صنایع‌دستی، یکی از قدیمی‌ترین و باپیشینه‌ترین فعالیت‌های بشری است که به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش آن به عصر حجر می‌رسد. حاصل کاوش‌های باستان‌شناسان حکایتگر آن است که از آغاز زندگی بشر بر روی زمین ساخت ظروف وپاره‌ای ابزار مصرفی دیگر نظیر نیزه و خنجر به‌عنوان وسیله شکار یا اسباب دفاع، از جنس سنگ، آهن، مس و بالاخره پوست و پشم و کرک حیوانات و همچنین الیاف گیاهی رواج یافته است. نخستین اجتماعات انسانی را با توجه به شیوه معیشت جوامع مبتنی بر شکار و گردآوری خوراک ذکر کرده‌اند. شواهدی در دست است که نشان می‌دهد صنایع‌دستی از قدمتی در حدود ۱۲۰۰۰ سال برخوردارند. در اواخر نخستین دوره زندگی اقتصادی - اجتماعی بشر، تغییراتی در صنایع دست‌ساز رخ داد.
تحول اجتماعات بشری و تغیر شیوه معیشت انسان‌ها به کشاورزی در مقایسه با گذشته پیشرفت بسیار قابل‌ملاحظه‌ای در زندگی انسان به‌شمار می‌آید و رشد چشمگیر آن در ابزارهای مربوط به کشاورزی مشهود است. در سیر تحول تاریخی و تحولات فنی و تغییر و روش تولید، ظهور انقلاب صنعتی اروپا بزرگ‌ترین رویداد تاریخی محسوب می‌شود زیرا صنایع و حرفه‌های دستی به یکباره دچار چنان تحول و دگرگونی عظیمی گردیدکه بسیاری از این صنایع درممالک کانون انقلاب صنعتی رو به نابودی گذاشت. البته شدت و ضعف سیاست حمایتی دولت نسبت به صنایع‌دستی بستگی زیادی به درجه توسعه یافتگی، اهمیت صنایع‌دستی موجود، مساله افزایش جمعیت و بیکاری، محدودیت منابع درآمد و نظایر آن دارد. به‌عنوان مثال در هندوستان زندگی بیش از ده میلیون نفر بسته به صنایع‌دستی و روستایی بوده و این رشته فعالیت بیش از ۱۴ درصد درآمد ملی را تامین می‌کند. حجم تجارت جهانی صنایع دستی ۱۴ تا ۵/ ۱۴ میلیارد دلار در سال است که از رقم مذکور ۴ تا ۵/ ۴ میلیارد دلار مربوط به فرش و بقیه به دیگر اقلام صنایع‌دستی اختصاص دارد. کشور چین با ۵ میلیارد دلار صادرات سالانه در راس کشورهای صادرکننده صنایع‌دستی قرار دارد. صادرات صنایع‌دستی طی دوره ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۸ نشان می‌دهد سهم صادرات صنایع‌دستی از کل این گروه در سال ۱۳۷۳ حدود ۳ درصد و این سهم در سال ۱۳۷۸ به ۲۵ درصد کاهش یافته است. از سال ۱۹۶۴ نیز شورای جهانی صنایع‌دستی (World (crafts council(w.c.c) وابسته به سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) در ژنو تاسیس شد که هدف اساسی آن کمک به بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی صنعتگران در سراسر جهان و ایجاد هماهنگی لازم در سیاست توسعه صنایع‌دستی کشورهای عضو از طریق تهیه و انتشار نشریات علمی و آموزشی، تشکیل کنفرانس‌ها و سمینارهای مختلف برای بحث و تبادل نظر در زمینه‌های اقتصادی، فنی و فرهنگی و صنایع‌دستی است. فعالیت‌های کشاورزی و دامداری در ایران از گذشته‌های دور تا به امروز، هم بخشی از مواد اولیه مورد نیاز صنایع‌دستی کشور را مهیا ساخته و هم افرادی را که به این نوع فعالیت‌های اشتغال دارند و به علت طبیعت کارشان، فصل یا فصولی از سال بیکار می‌مانند و ضرورتا نیاز به فعالیت در رشته‌های دیگر تولیدی دارند به کاری مفید مشغول داشته است. صنایع‌دستی ایران از هزاران سال پیش تاکنون پیوندی نیرومند با سنت‌های باستانی داشته است. مروری بر روند تاریخی صنایع‌دستی در ایران نشان می‌دهد که در تمام دوره‌های تاریخی ایران در فن سفالگری، پارچه بافی، گچ بری، قلمزنی و فلزکاری توفیقات زیادی داشت و به نظر محققان و پژوهشگران، مشخص شد که زادگاه صنایع و هنرهایی نظیر قالیبافی، فلزکاری، سفال و سرامیک سازی در ایران بوده است. خلاصه اینکه، ساختار اقتصادی و اجتماعی، امنیت اقتصادی و صنایع و فرآورده‌های دستی در سیر تحول تاریخی صنایع‌دستی در ایران مورد توجه و تاثیر زیادی قرار گرفت.
اهمیت موضوع اقتصادی و اجتماعی صنایع‌دستی
به‌منظور درک اهمیت صنایع‌دستی در ارکان حیات اجتماعی، اقتصادی یک جامعه تنها کافی است تا نظری به مهم‌ترین ویژگی‌های صنایع‌دستی افکند:
صنایع‌دستی نقش مهمی برای نیروی انسانی در امر تولید در نظر می‌گیرند، چرا که در فرآیند تولید این مصنوعات، دست انسان دارای نقش اساسی است.
در فعالیت‌های مربوط به صنایع‌دستی نیازی به کارشناس خارجی نیست و مواد اولیه مورد استفاده معمولا از مواد ساده و در دسترس تشکیل می‌شود که به آسانی و با بهای نسبتا ارزان قابل تامین است.
صنایع‌دستی در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی است. به‌دلیل دارا بودن ظرفیت ایجاد فرصت‌های شغلی وکسب درآمد، ضمن پر کردن اوقات فراغت و بیکاری روستائیان مانع از مهاجرت‌های گسترده فصلی یا دائمی آنها به‌عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی می‌شود.
فعالیت‌های صنایع‌دستی به‌دلیل برخورداری از ویژگی‌های تکنیکی ساده و بهره‌گیری از ابزارها و وسایل تکنولوژیکی آسان، به گونه‌ای است که امکان پرداختن به آنها در جوامع شهری و روستایی و عشایری و به صورت کارگاهی، خانگی و یا حتی دوره گردی و سیار وجود دارد.
صنایع‌دستی به‌دلیل برخورداری از بار فرهنگی و دارا بودن جنبه‌های هنری می‌تواند عامل ترویج عناصر فرهنگی در نقاط مختلف کشور و حتی فراسوی مرزها باشد.
با اذعان به اهمیت چندجانبه صنایع‌دستی، مقاله حاضر با محدود ساختن موضوع مطالعه بیشتر به مسائل اقتصادی و اجتماعی صنایع‌دستی می‌پردازد.
نقش و کارکردهای اصلی صنایع‌دستی
صنایع‌دستی، اثرات قابل ملاحظه‌ای در برطرف کردن و یا تخفیف و تعدیل مسائل اجتماعی و توسعه اقتصادی دارد که مهم‌ترین تاثیرات آن از نظر اقتصادی و اجتماعی را می‌توان در مقوله‌های زیر جست‌وجو کرد:
ایجاد اشتغال مولد و درآمد برای گروه‌هایی از افراد در شهرها که دارای ذوق و هنر بوده و مایلند با پرداختن به یکی از رشته‌های صنایع‌دستی از این رهگذر امرار معاش کنند.
ایجاد اشتغال جنبی و درآمد مکمل برای روستائیان و خانواده شان در فاصله زمانی بین کاشت و داشت محصول و نیز در اوقات فراغت از فعالیت‌های کشاورزی.
جلوگیری از مهاجرت‌های بی رویه به شهرها و کاهش میزان وابستگی به خارج و تامین استقلال اقتصادی.
تقویت روحیه ابتکار در افراد و امکان به‌کارگیری ذوق و خلاقیت‌های فردی در امر تولید انواع محصولات صنایع‌دستی به‌عنوان ارزنده‌ترین هنر کاربردی کشورمان.
توسعه صادرات غیرنفتی و تامین بخشی از درآمد ارزی موردنیاز.
معرفی و حفظ ارزش‌های فرهنگی، آداب و روسوم دیرینه و اصالت‌های موجود در جامعه.
زمینه‌سازی برای ایجاد صنعت مستقل و غیروابسته کشور.
صنایع‌دستی، را باید به‌عنوان یک رشته مکمل در امور اجتماعی و اقتصادی مورد حمایت و تقویت قرار دارد و از این رهگذر و پارامترهای موجود و نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای می‌توان نقش اصلی صنایع‌دستی در مسائل اقتصادی و اجتماعی به شرح زیر مطرح کرد:
یکی از مهم‌ترین معضلات کنونی کشور مساله اشتغال است و به‌منظور ایجاد اشتغال نیاز به سرمایه‌گذاری است. براساس مطالعات صورت گرفته برای ایجاد هر شغل در بخش صنعت بین ۱۶۰ تا ۳۰۰ میلیون ریال سرمایه نیاز است و میزان سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های صنایع‌دستی به خوبی نشان می‌دهد که سرمایه مورد نیاز این بخش بسیار کمتر از سرانه مورد نیاز سایر بخش‌ها است در حقیقت فعالیت‌های صنایع‌دستی به‌دلیل اتکا به ذوق و سلیقه و نیروی انسانی نیاز چندانی به سرمایه نقدی نداشته و می‌توان به اندک سرمایه نسبت به ایجاد اشتغال در این بخش اقدام کرد. تامین معیشت و درآمد یکی از علل اصلی روی آوردن خانوارها، خصوصا روستائیان به صنعت دستی بهبود بخشیدن وضعیت درآمدی خانوار است. مساله‌ای مهم در صنعت دستی جنبه هنری و جنبه مصرفی - اقتصادی بودن کالاهای تولید شده است که قطعا برنامه‌ریزی برای توسعه این صنعت می‌تواند سهم چشمگیری در تامین کل درآمد خانوارها تا حداقل ۴۰ درصد داشته باشد.
ویژگی‌های ارزنده دیگری که در این‌گونه صنایع موجودند از قبیل (ملی، غیروابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه وابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بسترساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل و قدرت اشتغال‌زایی مسوولان و دست‌اندرکاران را بر آن داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده کنند. از این جمله زیبا می‌توان پی به راز ماندگاری صنایع‌دستی برد؛ « در واقع صنایع‌دستی اصلی‌ترین سند هویت تاریخی ملت‌هاست چرا که بخشی از میراث فرهنگی ماست». نسل امروزی ما بایدبداند که از چه پشتوانه فنی، تکنیکی و هنری برخوردار بوده است تا به راحتی خود را در هجمه فرهنگی غربی‌ها نبازد و دل به ارزش‌های بیهوده آنان نبندد و اسیر پدیده از خود بیگانگی نشود.به لحاظ این اهمیت شورای جهانی صنایع‌دستی در نخستین کنگره جهانی در روز دهم ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی با شرکت استادان دانشگاه، صنعتگران و هنرمندان بیش از ۴۰ کشور جهان در نیویورک برگزار شد و به‌عنوان یکی از نهادهای وابسته به یونسکو به تصویب رسید.
در ایران نیز بیستم خرداد هر سال که مصادف با دهم ژوئن می‌باشد به نام «روز جهانی صنایع‌دستی» نامگذاری شد و حتی دهه پایانی قرن بیستم از سوی سازمان ملل متحد دهه توسعه فرهنگی نامگذاری شدوتوجه را بیش از پیش به پرورش استعداد‌ها وشکوفایی خلاقیت‌ها در زمینه صنایع‌دستی و بومی کشورها معطوف کرد. از آنجا که صنایع‌دستی صنعتی چندبعدی و یا چندوجهی است لذا غیر از جنبه‌های هنری و فرهنگی از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است. بد نیست بدانیدکه سهم صنعت خودروسازی و پتروشیمی به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های کلان در تولید ناخالص ملی به ترتیب 7/ 2 و ۲ درصد بوده درحالی‌که سهم صنایع‌دستی در تولید ناخالص ملی ۳ درصد می‌باشد. ویژگی‌های بارز و انکارناپذیر این هنر صنعت باعث شده که تمامی کشورها، چه کشورهای در حال توسعه و یا کشورهای پیشرفته ناگزیر از لحاظ نمودن نقش این صنعت در برنامه‌های اقتصادی اجتماعی خود باشند. بررسی استعداد‌ها و ظرفیت‌های ایجاد اشتغال در اقتصاد مناطق یکی از مهم‌ترین وظایف دولت در شرایط کنونی است. این مساله به‌ویژه در نواحی محروم در عین حال بهره‌مند از توان بالقوه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی از اولویت بیشتری برخوردار است. در چنین شرایطی توسعه صنایع‌دستی به مثابه جزو جدایی‌ناپذیر اقتصاد روستایی در منطقه با جذابیت‌های فراوان گردشگری و شمار قابل‌توجه گردشگرانی است که چشم‌انداز بسیار امیدبخشی را در جهت رشد اجتماعی و رونق اقتصادی منطقه و افزودن بر ظرفیت‌های اشتغال‌زایی آن دربرابر برنامه‌ریزان ومدیران اجرایی کشور می‌گشاید. از این‌رو کنکاش و مطالعه پیرامون برنامه‌ریزی، نقش و اهمیت توسعه صنایع‌دستی با مصرف شناسایی و ایجاد ظرفیت‌های جدید ایجاد اشتغال مولد و ارتقا و بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی و نیز ارتقا سطح درآمد و معیشت و رفاه هزاران خانوار روستایی و شهری فعال دراین صنعت ضرورت پیدا می‌کند. ارکان این مطالعات را انجام بررسی‌های تخصصی در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی تشکیل می‌دهد.
تاریخچه صنایع‌دستی در جهان و ایران
صنایع‌دستی، یکی از قدیمی‌ترین و باپیشینه‌ترین فعالیت‌های بشری است که به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش آن به عصر حجر می‌رسد. حاصل کاوش‌های باستان‌شناسان حکایتگر آن است که از آغاز زندگی بشر بر روی زمین ساخت ظروف وپاره‌ای ابزار مصرفی دیگر نظیر نیزه و خنجر به‌عنوان وسیله شکار یا اسباب دفاع، از جنس سنگ، آهن، مس و بالاخره پوست و پشم و کرک حیوانات و همچنین الیاف گیاهی رواج یافته است. نخستین اجتماعات انسانی را با توجه به شیوه معیشت جوامع مبتنی بر شکار و گردآوری خوراک ذکر کرده‌اند. شواهدی در دست است که نشان می‌دهد صنایع‌دستی از قدمتی در حدود ۱۲۰۰۰ سال برخوردارند. در اواخر نخستین دوره زندگی اقتصادی - اجتماعی بشر، تغییراتی در صنایع دست‌ساز رخ داد.
تحول اجتماعات بشری و تغیر شیوه معیشت انسان‌ها به کشاورزی در مقایسه با گذشته پیشرفت بسیار قابل‌ملاحظه‌ای در زندگی انسان به‌شمار می‌آید و رشد چشمگیر آن در ابزارهای مربوط به کشاورزی مشهود است. در سیر تحول تاریخی و تحولات فنی و تغییر و روش تولید، ظهور انقلاب صنعتی اروپا بزرگ‌ترین رویداد تاریخی محسوب می‌شود زیرا صنایع و حرفه‌های دستی به یکباره دچار چنان تحول و دگرگونی عظیمی گردیدکه بسیاری از این صنایع درممالک کانون انقلاب صنعتی رو به نابودی گذاشت. البته شدت و ضعف سیاست حمایتی دولت نسبت به صنایع‌دستی بستگی زیادی به درجه توسعه یافتگی، اهمیت صنایع‌دستی موجود، مساله افزایش جمعیت و بیکاری، محدودیت منابع درآمد و نظایر آن دارد. به‌عنوان مثال در هندوستان زندگی بیش از ده میلیون نفر بسته به صنایع‌دستی و روستایی بوده و این رشته فعالیت بیش از ۱۴ درصد درآمد ملی را تامین می‌کند. حجم تجارت جهانی صنایع دستی ۱۴ تا ۵/ ۱۴ میلیارد دلار در سال است که از رقم مذکور ۴ تا ۵/ ۴ میلیارد دلار مربوط به فرش و بقیه به دیگر اقلام صنایع‌دستی اختصاص دارد. کشور چین با ۵ میلیارد دلار صادرات سالانه در راس کشورهای صادرکننده صنایع‌دستی قرار دارد. صادرات صنایع‌دستی طی دوره ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۸ نشان می‌دهد سهم صادرات صنایع‌دستی از کل این گروه در سال ۱۳۷۳ حدود ۳ درصد و این سهم در سال ۱۳۷۸ به ۲۵ درصد کاهش یافته است. از سال ۱۹۶۴ نیز شورای جهانی صنایع‌دستی (World (crafts council(w.c.c) وابسته به سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) در ژنو تاسیس شد که هدف اساسی آن کمک به بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی صنعتگران در سراسر جهان و ایجاد هماهنگی لازم در سیاست توسعه صنایع‌دستی کشورهای عضو از طریق تهیه و انتشار نشریات علمی و آموزشی، تشکیل کنفرانس‌ها و سمینارهای مختلف برای بحث و تبادل نظر در زمینه‌های اقتصادی، فنی و فرهنگی و صنایع‌دستی است. فعالیت‌های کشاورزی و دامداری در ایران از گذشته‌های دور تا به امروز، هم بخشی از مواد اولیه مورد نیاز صنایع‌دستی کشور را مهیا ساخته و هم افرادی را که به این نوع فعالیت‌های اشتغال دارند و به علت طبیعت کارشان، فصل یا فصولی از سال بیکار می‌مانند و ضرورتا نیاز به فعالیت در رشته‌های دیگر تولیدی دارند به کاری مفید مشغول داشته است. صنایع‌دستی ایران از هزاران سال پیش تاکنون پیوندی نیرومند با سنت‌های باستانی داشته است. مروری بر روند تاریخی صنایع‌دستی در ایران نشان می‌دهد که در تمام دوره‌های تاریخی ایران در فن سفالگری، پارچه بافی، گچ بری، قلمزنی و فلزکاری توفیقات زیادی داشت و به نظر محققان و پژوهشگران، مشخص شد که زادگاه صنایع و هنرهایی نظیر قالیبافی، فلزکاری، سفال و سرامیک سازی در ایران بوده است. خلاصه اینکه، ساختار اقتصادی و اجتماعی، امنیت اقتصادی و صنایع و فرآورده‌های دستی در سیر تحول تاریخی صنایع‌دستی در ایران مورد توجه و تاثیر زیادی قرار گرفت.
اهمیت موضوع اقتصادی و اجتماعی صنایع‌دستی
به‌منظور درک اهمیت صنایع‌دستی در ارکان حیات اجتماعی، اقتصادی یک جامعه تنها کافی است تا نظری به مهم‌ترین ویژگی‌های صنایع‌دستی افکند:
صنایع‌دستی نقش مهمی برای نیروی انسانی در امر تولید در نظر می‌گیرند، چرا که در فرآیند تولید این مصنوعات، دست انسان دارای نقش اساسی است.
در فعالیت‌های مربوط به صنایع‌دستی نیازی به کارشناس خارجی نیست و مواد اولیه مورد استفاده معمولا از مواد ساده و در دسترس تشکیل می‌شود که به آسانی و با بهای نسبتا ارزان قابل تامین است.
صنایع‌دستی در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی است. به‌دلیل دارا بودن ظرفیت ایجاد فرصت‌های شغلی وکسب درآمد، ضمن پر کردن اوقات فراغت و بیکاری روستائیان مانع از مهاجرت‌های گسترده فصلی یا دائمی آنها به‌عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی می‌شود.
فعالیت‌های صنایع‌دستی به‌دلیل برخورداری از ویژگی‌های تکنیکی ساده و بهره‌گیری از ابزارها و وسایل تکنولوژیکی آسان، به گونه‌ای است که امکان پرداختن به آنها در جوامع شهری و روستایی و عشایری و به صورت کارگاهی، خانگی و یا حتی دوره گردی و سیار وجود دارد.
صنایع‌دستی به‌دلیل برخورداری از بار فرهنگی و دارا بودن جنبه‌های هنری می‌تواند عامل ترویج عناصر فرهنگی در نقاط مختلف کشور و حتی فراسوی مرزها باشد.
با اذعان به اهمیت چندجانبه صنایع‌دستی، مقاله حاضر با محدود ساختن موضوع مطالعه بیشتر به مسائل اقتصادی و اجتماعی صنایع‌دستی می‌پردازد.
نقش و کارکردهای اصلی صنایع‌دستی
صنایع‌دستی، اثرات قابل ملاحظه‌ای در برطرف کردن و یا تخفیف و تعدیل مسائل اجتماعی و توسعه اقتصادی دارد که مهم‌ترین تاثیرات آن از نظر اقتصادی و اجتماعی را می‌توان در مقوله‌های زیر جست‌وجو کرد:
ایجاد اشتغال مولد و درآمد برای گروه‌هایی از افراد در شهرها که دارای ذوق و هنر بوده و مایلند با پرداختن به یکی از رشته‌های صنایع‌دستی از این رهگذر امرار معاش کنند.
ایجاد اشتغال جنبی و درآمد مکمل برای روستائیان و خانواده شان در فاصله زمانی بین کاشت و داشت محصول و نیز در اوقات فراغت از فعالیت‌های کشاورزی.
جلوگیری از مهاجرت‌های بی رویه به شهرها و کاهش میزان وابستگی به خارج و تامین استقلال اقتصادی.
تقویت روحیه ابتکار در افراد و امکان به‌کارگیری ذوق و خلاقیت‌های فردی در امر تولید انواع محصولات صنایع‌دستی به‌عنوان ارزنده‌ترین هنر کاربردی کشورمان.
توسعه صادرات غیرنفتی و تامین بخشی از درآمد ارزی موردنیاز.
معرفی و حفظ ارزش‌های فرهنگی، آداب و روسوم دیرینه و اصالت‌های موجود در جامعه.
زمینه‌سازی برای ایجاد صنعت مستقل و غیروابسته کشور.
صنایع‌دستی، را باید به‌عنوان یک رشته مکمل در امور اجتماعی و اقتصادی مورد حمایت و تقویت قرار دارد و از این رهگذر و پارامترهای موجود و نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای می‌توان نقش اصلی صنایع‌دستی در مسائل اقتصادی و اجتماعی به شرح زیر مطرح کرد:
یکی از مهم‌ترین معضلات کنونی کشور مساله اشتغال است و به‌منظور ایجاد اشتغال نیاز به سرمایه‌گذاری است. براساس مطالعات صورت گرفته برای ایجاد هر شغل در بخش صنعت بین ۱۶۰ تا ۳۰۰ میلیون ریال سرمایه نیاز است و میزان سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های صنایع‌دستی به خوبی نشان می‌دهد که سرمایه مورد نیاز این بخش بسیار کمتر از سرانه مورد نیاز سایر بخش‌ها است در حقیقت فعالیت‌های صنایع‌دستی به‌دلیل اتکا به ذوق و سلیقه و نیروی انسانی نیاز چندانی به سرمایه نقدی نداشته و می‌توان به اندک سرمایه نسبت به ایجاد اشتغال در این بخش اقدام کرد. تامین معیشت و درآمد یکی از علل اصلی روی آوردن خانوارها، خصوصا روستائیان به صنعت دستی بهبود بخشیدن وضعیت درآمدی خانوار است. مساله‌ای مهم در صنعت دستی جنبه هنری و جنبه مصرفی - اقتصادی بودن کالاهای تولید شده است که قطعا برنامه‌ریزی برای توسعه این صنعت می‌تواند سهم چشمگیری در تامین کل درآمد خانوارها تا حداقل ۴۰ درصد داشته باشد.
ارسال نظر