نویسنده: Patrick Cockburn
مترجم: مریم رضایی

نبرد موصل جنگی تمام‌عیار بود که 256 روز طول کشید؛ یعنی دو ماه بیشتر از نبرد استالینگراد. وسعت جنگ بین نیروهای دولتی عراق و تروریست‌های داعش خیلی کمتر از جنگ روسیه در 75 سال پیش بود، اما از نظر میزان خشونت و اهمیت نتیجه نبرد برای دو طرف، می‌توان آنها را یکسان دانست.

　

بعد از آنکه نیروهای عراقی خرابه‌های مسجد النوری را که ابوبکر البغدادی سه سال پیش در آن اعلام خلافت کرده بود پس گرفتند، حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق، «پایان خلافت داعش» را اعلام کرد. داعش نمی‌خواست حس تحقیر جایگزین شدن پرچم عراق با پرچم خودش روی مناره‌های مسجد را تجربه کند. جنگ در عراق، از زمان حمله آمریکا به این کشور در سال 2003 همواره اعلامیه‌های اغراق‌آمیزی از پیروزی داشته است، اما این اعلام پیروزی با اینکه کمی زودهنگام بود، از همه بیشتر اهمیت دارد. تروریست‌های داعش هنوز بخش‌هایی از شهر قدیم موصل را در دست دارند؛ جایی که بافت قدیمی با گذرگاه‌های تنگ و باریک، زمینه را برای درگیری‌های دوباره آنها فراهم می‌کند. در هر صورت، داعش به‌عنوان یک واحد جغرافیایی در شمال عراق و غرب سوریه در حال فروپاشی است. این گروه هنوز مناطق گسترده‌ای را در دره‌های دجله و فرات در اختیار دارد، اما مراکز شهری در نزدیکی رقه سوریه و تلعفر غرب موصل را از دست داده است.

در اهمیت پیروزی نیروهای دولتی عراق هیچ تردیدی وجود ندارد. البته این اتفاق بدون حملات هوایی مخرب کشورهای دیگر امکان‌پذیر نبود، اما در واقع این خود نیروهای زمینی عراقی بودند که عزم خود را برای شکست دشمنی که در فنون نظامی ماهر بود، جزم کردند و ضربات مهلکی به آن وارد کردند. اهمیت نمادین بازپس‌گیری شهر موصل ساده، اما گسترده و جامع است. داعش در ژوئن 2014 گام به عرصه جهانی گذاشت و در آن زمان با چند هزار نیرو موصل را که با دو میلیون نفر، دومین شهر پرجمعیت عراق محسوب می‌شد، پس از چهار روز جنگ علیه 60 هزار نیروی پادگانی عراقی تسخیر کرد. این پیروزی به قدری حیرت‌انگیز بود که داعش معتقد بود تنها با یاری خدا به آن دست یافته است. از پا انداختن داعش، مورد تمجید مقامات بغداد قرار گرفته و توجه رهبران سراسر دنیا را جلب کرده است. اما به نظر می‌رسد دشمنان داعش در تقسیم لاشه شیر قبل از مطمئن شدن از اینکه کاملا از پا درآمده، کمی عجله کرده‌اند.

نگاهی به گذشته حماسه موصل نشان می‌دهد نباید خیلی خیال راحتی داشت. تقبیح داعش به‌عنوان یک گروه جنایتکار امری مسلم است، اما تنفر قابل درک از بی‌رحمی‌های این گروه نباید این واقعیت را بپوشاند که داعش اعضایی را جمع کرده که در امور نظامی کاملا باتجربه هستند. این گروه با دور از چشم بودن و انتظار برای بهتر شدن شرایط و تبدیل آن به نفع خود که با شروع اعتراضات در سوریه همراه شد، توانست بقا پیدا کند. با توجه به پیشرفت‌های حاصل شده در عراق و سوریه پس از پیروزی موصل، این تمثیل قدیمی نظامی را نباید فراموش کرد: «دشمن هم برنامه دارد.» داعش همواره می‌دانست که نمی‌تواند موصل یا هر موضع دیگری را که در دست دارد، با وجود حملات هوایی متعدد نگه دارد. در درگیری‌هایی که طی دو سال گذشته در شهرهایی مثل تکریت، بیجی، الرمادی و فلوجه رخ داده، داعش طوری نجنگید که آخرین نیروی آن هم کشته شود و نیروهایی را باقی گذاشت تا بیشترین تلفات را به نیروهای عراقی وارد کند. ممکن است داعش در گرفتن جان پیروان ناشی خود در امور نظامی بی‌رحم باشد و از آنها به‌عنوان بمب‌گذاران انتحاری استفاده کند، اما در حفظ نیروهای ورزیده خود که پیدا کردن جایگزین برای آنها چندان آسان نیست، دقیق عمل می‌کند.

در نبردی که در شرق موصل رخ داد (این شهر توسط رود دجله به دو قسمت تقسیم می‌شود)، داعش کمتر از هزار نیرو را در خط مقدم قرار داده بود و سیستم تاکتیکی دفاع سیال را به‌کار گرفت که در آن دو یا سه تیرانداز حرفه‌ای با تیم‌های پشتیبانی توانستند به مدت چند روز از ورود نیروهای دولت عراق به اطراف شهر جلوگیری کنند. بمب‌گذاران انتحاری که عمدتا خودروهای مملو از مواد منفجره را هدایت می‌کنند، منتظر می‌مانند تا هدف مورد نظرشان در خیابان‌های تنگ و باریک نزدیکشان شود. گروه‌های ترور امید داشتند با تغییر مکان مداوم از خانه‌ای به خانه دیگر از طریق سوراخ‌هایی که داخل دیوارها ایجاد کرده بودند و با پوشاندن بالای سر خود با پوشش برزنتی برای جلوگیری از دید پهپادها و هواپیماها، شناسایی نشوند. داعش ناگزیر در موصل شکست خورده است، اما این مهم است که چنین اتفاقی هشت ماه طول کشید. احتمالا تنها 350 نفر از نیروهای این گروه در شهر قدیم موصل به جا مانده‌اند، اما نمی‌توان آن‌طور که ضد حمله هفته پیش نشان داد با اینها به‌طور کامل مقابله کرد. به‌طور کلی، روشی که داعش برای نگه داشتن موصل اتخاذ کرد، حتی از تسخیر حیرت‌انگیز این شهر در سه سال گذشته، تاثیرگذارتر است.

طول کشیدن مبارزه برای بیرون راندن داعش می‌تواند نشانه بدی برای اتفاقات آینده باشد. نیروهای داعش مطمئنا در مورد اینکه چطور شکست‌شان در این شهر را به تاخیر بیندازند سخت فکر کرده بودند و همین کار را در ادامه هم انجام خواهند داد. آنها هنوز کنترل شهرهای بزرگی مثل تلعفر و چند شهر دیگر در استان غربی الانبار را در اختیار دارند؛ اگرچه در ادامه در این شهرها نیز شکست خواهند خورد. البته غلبه بر مناطق روستایی مثل حویجه در استان کرکوک و مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی وسیعی که داعش قبل از گسترش فعالیت‌هایش در سال 2014 در آن پایگاه‌ و مخفیگاه داشت، سخت‌تر است. وحشت‌پراکنی سیستماتیک به واسطه تروریسم بخش جدایی‌ناپذیر از روشی است که داعش با آن جنگ را پیش می‌برد. این گروه آدمکشی و بمب‌گذاری انتحاری را در دستور کار قرار داده تا قدرت‌نمایی کند و به صدر اخبار در داخل و خارج تبدیل شود. نشانه‌های قوی این تاکتیک‌ها اکنون در 11 شهر بزرگ و کوچک در عراق و 5 شهر در سوریه که داعش در آنها سقوط کرده دیده می‌شود. داعش تلاش خواهد کرد دوباره خود را احیا کند، اگرچه با توجه به از پیش آگاه بودن مخالفانش، این بار با دشواری بیشتری روبه‌رو خواهد بود. بسیاری از جوامع عربی اکنون بی‌خانمان شده و از شهرها و روستاهای خود بیرون رانده شده‌اند. داعش امید دارد از کمبود نیروهای نظامی دولت عراق بهره‌برداری کرده و دوباره مناطقی را اشغال کند. در واقع این گروه ضربه بدی خورده، اما هنوز راه درازی تا مرگ کامل در پیش دارد.

منبع: Independent