نقدینگی سیال و آه تولیدکنندگان

واژه اقتصادی نقدینگی که از دهه ۸۰ بیشتر در ادبیات بازار کشور مورد استفاده قرار گرفت؛ در اواسط این دهه و ابتدای دهه۹۰ به دلیل نوسانات شدید قیمتی در بازارهای مختلف در میان عامه مردم جا باز کرد. اتفاقی که در اواخر دهه۸۰ و اوایل دهه۹۰ رخ داد و در لحظه، قیمت های برخی بازارها دچار نوسان می شد؛ کارشناسان اقتصادی را بارها و بارها پشت تریبون ها و رسانه ها کشاند تا در مورد افزایش حجم نقدینگی و یا از نقدینگی سرگردان صحبت کنند. کلماتی که شاید قبل از این سال ها، نه مردم زیادی با آن سر و کار داشتند و نه نیاز بود که کارشناسان برای عامه مردم از آنها سخنی به میان بیاورند به دلیل اینکه معمولا بحث نقدینگی باید در وزارت خانه اقتصاد و دارایی در میان سرمایه گذاران بورس و یا سهام داران کارخانه های بزرگ مطرح می شد و سپس در همان جمع ها هم باقی می ماند.

شاید هنوز سال۹۰ و رشد جالب قیمت سکه و ارز از یادمان نرفته باشد: رشدی که موجب شد مردم پول های خود را از بانک ها و بورس خارج و وارد بازار ارز و سکه و طلا کنند، جایی که پس از حضور چند ماهه مردم همچون حبابی باد شد و سپس در عین ناباوری ترکید، کرکره بسیاری از مغازه های طلا فروشی در بازار اصفهان پایین آمد و روی شیشه آن تلویحا چسباندند "صاحب این مغازه به دلیل ورشکستگی و سکته دار فانی را وداع گفت" در آن روزها حجم نقدینگی موجود در بازار ایران حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد می شد که نه کم بود و نه قابل نادیده گرفته شدن... برای بسیاری سئوال بود که چرا با چنین حجم پولی در جامعه صنایع یکی پس از دیگری با رشد منفی مواجه می‌شوند و اخراج کارکنان در دستور کار قرار می گیرد و چرا بورس را هنوز بسیاری از مردم نمی شناسند و ده ها چرایی که هنوز هم هست و ادامه دارد.

بازارطلا، سکه و ارز از جمله بازارهایی است که شدیدا نسبت به ورود نقدینگی حساس است و با کوچک‌ترین تغییری در عرضه و تقاضا، دستخوش نوسانات بسیاری می‌شود. همانطور که در سال ۹۱ شاهد بودیم، هجوم بخش زیادی از این نقدینگی به بازار طلا و ارز موجب افزایش ناگهانی قیمت‌ها در این بازار شد و بازار طلا و ارز را با نوسانات و التهابات بسیاری مواجه کرد که ضرر اصلی آن اول از همه متوجه اقتصاد ایران و بعد از آن متوجه کسانی شد که به امید سودهای یک شبه به این بازارها هجوم آورده بودند. در همین سال ها خریدمسکن نیز در اصفهان رونق داشت و افرادی که پول های بیشتری در دست داشتند سعی کردند به جای سرمایه گذاری در ارز یا طلا بازار مسکن را هدف بگیرند؛ بازار مسکن نیز چنان بالا رفت که قیمت زمین‌های اصفهان با زمین های پایتخت به تعادل رسید و حتی گاهی فراتر هم قیمت گذاری شد.

پس از پایان دولت دهم و با روی کار آمدن دولت حسن روحانی اوضاع اندکی بهتر شد. بهبود روابط دیپلماتیک ایران و غرب، کاهش چشمگیر نرخ ارز و سکه موجب خروج نقدینگی از این بازارها شد و بازار به ثبات نسبی سال‌های پیش بازگشت. اما همچنان خطر هجوم دوباره نقدینگی به این بازارها به قوت خود باقی هست. هنوز مشکل نقدینگی بالا در کشور و اصفهان حل نشده است و امروز نیز طبق اعلام بانک مرکزی و طبق هشدارهای اقتصاددانان با وجود گذشت سه سال از دولت یازدهم نقدینگی رکورد بی سایقه بیش از هزار هزار میلیارد تومان را شکسته که این میزان حجم از پول سرگردان در کشور، نیازمند تصمیماتی اساسی است. چون هجوم این میزان سرمایه به هر بازاری دوباره اقتصاد کشور را وارد چالش هایی بی مثال خواهدکرد که دولت شاید مدت ها از آن خارج نشود.

اصفهان پس از تهران با ارزش افزوده ۲۴.۶ درصدی رکوردی بی سابقه بر جای گذاشته تا جایی که به همراه تهران توانسته اند ۸۵ درصد بازار دلالی و ارزش افزوده آن را در اختیار داشته باشند. اگر فراموش نکرده باشیم گواه این صحبت ها خیلی هم دور نیست: اصفهانی ها هنوز قرض الحسنه های محمد رسول الله(ص) و آل طاها، شرکت های هرمی، مساله شرکت گیتی پسند و امروز هم برخی موسسات اعتباری را دیده و می بینند که نشان می دهد بحث نقدینگی سرگردان در این استان جدی است؛ همانطور که این موضوع در کل کشور بسیار مهم تلقی می شود، اما وقتی استانی اینچنین گوی سبقت را می رباید باید چاره ای شود. اینکه چرا مردم در ایران و اصفهان با وضعیت بازار های سرمایه و بورس آشنا نیستند و چرا علاقه ندارند این حجم نقدینگی را وارد بازار تولید کنند این خود سوال است. امروز بیشتر شرکت ها و کارخانه های بزرگی که کرکره های خود را پایین کشیده اند، نبود نقدینگی را بزرگترین مشکل عنوان می‌کنند .

معضلی که تامین مواد اولیه و حتی پرداخت هزینه های جاری بنگاه ها را دشوار ساخته، بسیاری از واحدها را به تعطیلی کشانده و اکثر بنگاه های"فعال" را نیز به تولید با کمتر از نیمی از ظرفیت شان وادار کرده است: کجای کار مشکل دارد که سرمایه های سرگردان این کشور رغبتی برای حضور در تولید ندارد؟ جواب شاید این باشد صاحبان نقدینگی سرمایه خود را در حوزه هایی به کار می اندازند که بیشترین بازده را با ریسک قابل قبول و ترجیحا با کمترین چالش نصیب آنها می سازد. از این رهگذر است که در سال های نه چندان دور، صاحبان نقدینگی یک روز بازار ارز یا طلا را هدف می‌گیرند و روز دیگر به زمین و ساختمان حمله ور می شوند، با هر کدام از این حرکات؛ موجی پدید می آورند که در نهایت مردم کوچه و بازار تاوان سنگین آن را می پردازند.

اما امروز و با وجود بیش از هزار هزار میلیارد تومان نقدینگی که بخش قابل توجهی از آن طبق بررسی هایی که انجام شده باید در اصفهان باشد، خطر هجوم این سرمایه ها به بازارهای مختلف هنوز وجود دارد . آنچه تاکنون از هجوم سرمایه ها جلوگیری کرده، پرداخت سودهای جذاب توسط نظام بانکی کشور بوده است؛ در حالی که اقتصاد کشور و اصفهان امروز با رکود بازار مسکن، فقدان برنامه‌ای مدون و منسجم برای رونق‌دهی به بازار سرمایه، افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در بازار کسب‌وکار وهمچنین شرایط ویژه مذاکرات هسته‌ای و تحریم‌های غرب علیه ایران مواجه است، هنوز این بازارهای ارز، سکه و طلا هستند که مستعد هجوم بوده و می توانند شوک های عظیمی را تجربه کنند.