راهکار توسعه عمودی فضای سبز
محمدمهدی صفایی
عضو‌هیات‌علمی‌دانشگاه‌آزاد‌اسلامی
به زمانی در همین نزدیکی به شهرهای ایران و زندگی مردم این سرزمین برمی‌گردیم، به زمانی که کودکی خود، پدران و مادران و اجدادمان در آن سپری شده است.
زندگی در خانه‌هایی که مشخصه بارز و جذاب آن حیاطی زیبا، مملو از گیاهان سبز و گلدان‌های تزئینی با حوضی نیلگون در وسط آن. شهر تهران که روزگاری باغ شهری کوچک در میان باغ‌های فراوان در دامنه سلسله کوه‌های البرز و مزارع سبز دشت ورامین محصور بوده است، امروزه به توده‌ای حجیم از ساختمان‌های بلند با منظره‌ای نه چندان مناسب و به‌دور از سابقه تاریخی، هویت سبز خود را کم و بیش از دست داده است.
عضو‌هیات‌علمی‌دانشگاه‌آزاد‌اسلامی
به زمانی در همین نزدیکی به شهرهای ایران و زندگی مردم این سرزمین برمی‌گردیم، به زمانی که کودکی خود، پدران و مادران و اجدادمان در آن سپری شده است.
زندگی در خانه‌هایی که مشخصه بارز و جذاب آن حیاطی زیبا، مملو از گیاهان سبز و گلدان‌های تزئینی با حوضی نیلگون در وسط آن. شهر تهران که روزگاری باغ شهری کوچک در میان باغ‌های فراوان در دامنه سلسله کوه‌های البرز و مزارع سبز دشت ورامین محصور بوده است، امروزه به توده‌ای حجیم از ساختمان‌های بلند با منظره‌ای نه چندان مناسب و به‌دور از سابقه تاریخی، هویت سبز خود را کم و بیش از دست داده است.
محمدمهدی صفایی
عضو‌هیات‌علمی‌دانشگاه‌آزاد‌اسلامی
به زمانی در همین نزدیکی به شهرهای ایران و زندگی مردم این سرزمین برمی‌گردیم، به زمانی که کودکی خود، پدران و مادران و اجدادمان در آن سپری شده است.
زندگی در خانه‌هایی که مشخصه بارز و جذاب آن حیاطی زیبا، مملو از گیاهان سبز و گلدان‌های تزئینی با حوضی نیلگون در وسط آن. شهر تهران که روزگاری باغ شهری کوچک در میان باغ‌های فراوان در دامنه سلسله کوه‌های البرز و مزارع سبز دشت ورامین محصور بوده است، امروزه به توده‌ای حجیم از ساختمان‌های بلند با منظره‌ای نه چندان مناسب و به‌دور از سابقه تاریخی، هویت سبز خود را کم و بیش از دست داده است. در متون تاریخی بسیار بر جاذبه‌های طبیعی، سرسبزی و صفای این شهر تاکید فراوان شده است. با گذشت بیش از ۲۰۰ سال از پایتخت شدن تهران و رشد سریع، با جمعیتی حدود ۸ میلیون نفر، این شهر اکنون با کمبود فضای سبز مناسب و کافی مواجه است که بر اثر آن کمبود اکسیژن کافی، آلودگی هوا و امراض ناشی از آن، کاهش کیفیت زندگی و عدم سرزندگی شهری و عوامل متعدد دیگر را به همراه دارد که همه شهروندان تهران بر آن به خوبی واقف هستند و اثرات مخرب آن را بر روح، روان و جسم خود و عزیزانشان می‌بینند.
حال که ما اکثر باغ‌ها و درختان را از بین برده‌ایم و در خانه‌ها، آپارتمانهای بدون گیاه یا برج‌های مرتفع زندگی می‌کنیم این سوال مطرح می‌شود که چگونه می‌توانیم به این شهر سرزندگی و طبیعت گذشته را بازگردانیم؟ و از کجا باید شروع کرد؟
در شرایط کنونی امکان تغییر کاربری‌ها و یا تخریب ساختمان‌های موجود و تبدیل آنها با هزینه بسیار بالا مواجه است و چه بسا غیرممکن می‌باشد! چرا که قیمت زمین و ساختمان‌ها بسیار گران و تملک زمین‌ها و تبدیل آنها به فضای سبز امری دشوار و پرهزینه است. اما با تامین کاربری‌ها و حفظ منافع مردم امکان جذب مشارکت‌های مردمی افزایش یافته و صاحبان املاک با امنیت خاطر، پذیرای تغییرات خواهند بود.
در این میان، یکی از راه‌حل‌های موثر استفاده از فضاهای زیرزمینی با هدف حفظ، تامین و توسعه کاربری‌های مورد نیاز و همچنین آزادسازی سطوح شهری به‌منظور توسعه فضاهای سبز است و با توسعه و تامین فضاهای زیرزمینی امکان تغییر مکانی فضاهایی-با زمان استفاده موقت- نظیر فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، سالن‌های اجتماعات و سینماها میسر می‌شود و فضاهایی-با زمان استفاده دائم- نظیر خانه‌ها و آپارتمانهای مسکونی در روی زمین جانمایی می‌گردد. در چنین شرایطی نه تنها بسیاری فضاهای عمومی مورد نیاز یک محله در زیرزمین تامین می‌گردد، بلکه با آزادسازی سطوح روی زمین و تبدیل آن به فضای سبز، بازی کودکان، مسیرهای پیاده‌روی و ورزش و فضاهایی برای هواخوری و شکل‌گیری مراودات اجتماعی و نیز تشکیل نوارهای مسکونی پیرامونی (با در نظر گیری همجواری‌های آنها)، خلق یک فضای زنده و پویا و پایدار شهری، قطعی به نظر می‌رسد.
اگرچه در محدوده خصوصی املاک نوسازی شده شهر تهران امروزه اغلب ساختمان‌ها از فضاهای زیرزمینی برای تامین پارکینگ و انباری و یا سالن‌های اجتماعات و استخرهای خصوصی بهره‌مندند ولی در حال حاضر فضاهای زیر زمینی بخش کوچکی از فضاهای عمومی کلان شهر تهران را تشکیل می‌دهند.
آنچه حائز اهمیت است، توجه به نوع فضای مورد نیاز برای عملکردهای موقت و دائم و اختصاص سطح مورد نیاز به کاربری‌های مختلف در زیر یا روی زمین است.
در این راستا موضوع طرح نهایی یکی از دانشجویان رشته معماری در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب به طراحی مرکز محله‌ای با رویکرد فوق در یکی از محلات جنوب غربی شهر تهران معطوف شده است.
بر اساس این طرح یک بلوک شهری با کاربری غالب مسکونی که فاقد فضاهای تاریخی و بناهای ارزشمند است انتخاب شده است، که این فضا واجد شرایطی به شرح زیر است:
۱- یک فضای شهری در حال استفاده ولی توام با مشکلات فراوان شهری
2- فاقد فضای سبز و فضاهای عمومی کافی
۳- فضای شهری با گذرهای اصلی وگذرهای جمع و پخش کننده با دسترسی‌های متعدد
4- فضایی شهری با قابلیت گودبرداری در عمق و ایجاد فضاهای زیرزمینی
جهت اجرای این طرح لازم است مراحل زیر به دقت بررسی و اجرا شود:
۱) فضاهای مسکونی از طبقه همکف به‌صورت نواری در حاشیه اطراف میدان و در محل قبلی پلاک‌های تجاری و مسکونی پیش‌بینی شده‌اند.
2) فضاهای تجاری در زیرزمین اول (1-) الی سوم (3-) قرار می‌گیرد.
۳) فضاهای خدماتی نظیر سالن‌های اجتماعات و سینما در زیرزمین چهارم (۴-) پیش‌بینی شده است.
4) پارکینگ‌های مورد نیاز در طبقات زیرزمین پنجم (5-) الی هفتم (7-) و یا بیشتردر نظر گرفته شده است.
۵) عبور سواره به صورت غیر همسطح و از طبقات زیر انجام می‌گردد و همچنین فضاهای دسترسی و پارکینگ‌های موقت و ایستگاه تاکسی در زیرزمین اول (۱-) در نظر گرفته شده است.
6) امکان دسترسی به ایستگاه‌های مترو از تجاری‌های زیرزمین وجود دارد.
با در نظر گرفتن و اجرای نکات بالا، سطح باز به‌دست آمده حاصل از تخریب بلوک ساختمانی به صورت فضای سبز و ارتباط با طبقات زیرین از طریق بازشوهای عمودی(Void) در نظر گرفته شده است. در چنین شرایطی شاهد محاسن و تاثیرات مثبت بر کیفیت زندگی مسکونی و پایداری و توسعه شهری خواهیم بود.
نوار کاربری مسکونی ایجاد شده یک خط آسمان منظم با دید و منظری مناسب و جذاب را به وجود می‌آورد. قطعا در این طرح ارتباط بین آپارتمانهای مسکونی با فضاهای پشت خود نیز به لحاظ حجمی و کالبدی مورد دقت خواهد بود، فضای محصور بین گذرهای اصلی از هرنوع کاربری آزاد شده و بستر مناسب جهت توسعه فضای سبز ایجاد می‌شود. بدیهی است این فضا که اکنون یک میدان بدون تردد سواره است، می‌تواند فضای مناسب جهت ایجاد فضایی سبز با رویکردی پایدار و دارای امکانات تفریحی متنوع باشد.
با ایجاد این فضاها نه‌تنها فضاهای مورد نیاز عمومی یک محله در زیرزمین تامین می‌گردد بلکه می‌تواند به یک مرکز فرامحله‌ای در سطح شهر تبدیل شود.
در طراحی این مجموعه با نماهای هماهنگ می‌توان با هدف توسعه فضای سبز و چشم‌اندازهای زیبا به پیش‌بینی بخش‌های سبز در نما به‌صورت تراس و نمای سبز و نیز امتداد آن تا بام‌‌ها اقدام کرد. در چنین شرایطی سبزینگی از حیاط در طبقات زیرزمین به سطح روی زمین و نمای ساختمان‌ها و در نهایت بام ساختمان‌ها امتداد می‌یابد.
عضو‌هیات‌علمی‌دانشگاه‌آزاد‌اسلامی
به زمانی در همین نزدیکی به شهرهای ایران و زندگی مردم این سرزمین برمی‌گردیم، به زمانی که کودکی خود، پدران و مادران و اجدادمان در آن سپری شده است.
زندگی در خانه‌هایی که مشخصه بارز و جذاب آن حیاطی زیبا، مملو از گیاهان سبز و گلدان‌های تزئینی با حوضی نیلگون در وسط آن. شهر تهران که روزگاری باغ شهری کوچک در میان باغ‌های فراوان در دامنه سلسله کوه‌های البرز و مزارع سبز دشت ورامین محصور بوده است، امروزه به توده‌ای حجیم از ساختمان‌های بلند با منظره‌ای نه چندان مناسب و به‌دور از سابقه تاریخی، هویت سبز خود را کم و بیش از دست داده است. در متون تاریخی بسیار بر جاذبه‌های طبیعی، سرسبزی و صفای این شهر تاکید فراوان شده است. با گذشت بیش از ۲۰۰ سال از پایتخت شدن تهران و رشد سریع، با جمعیتی حدود ۸ میلیون نفر، این شهر اکنون با کمبود فضای سبز مناسب و کافی مواجه است که بر اثر آن کمبود اکسیژن کافی، آلودگی هوا و امراض ناشی از آن، کاهش کیفیت زندگی و عدم سرزندگی شهری و عوامل متعدد دیگر را به همراه دارد که همه شهروندان تهران بر آن به خوبی واقف هستند و اثرات مخرب آن را بر روح، روان و جسم خود و عزیزانشان می‌بینند.
حال که ما اکثر باغ‌ها و درختان را از بین برده‌ایم و در خانه‌ها، آپارتمانهای بدون گیاه یا برج‌های مرتفع زندگی می‌کنیم این سوال مطرح می‌شود که چگونه می‌توانیم به این شهر سرزندگی و طبیعت گذشته را بازگردانیم؟ و از کجا باید شروع کرد؟
در شرایط کنونی امکان تغییر کاربری‌ها و یا تخریب ساختمان‌های موجود و تبدیل آنها با هزینه بسیار بالا مواجه است و چه بسا غیرممکن می‌باشد! چرا که قیمت زمین و ساختمان‌ها بسیار گران و تملک زمین‌ها و تبدیل آنها به فضای سبز امری دشوار و پرهزینه است. اما با تامین کاربری‌ها و حفظ منافع مردم امکان جذب مشارکت‌های مردمی افزایش یافته و صاحبان املاک با امنیت خاطر، پذیرای تغییرات خواهند بود.
در این میان، یکی از راه‌حل‌های موثر استفاده از فضاهای زیرزمینی با هدف حفظ، تامین و توسعه کاربری‌های مورد نیاز و همچنین آزادسازی سطوح شهری به‌منظور توسعه فضاهای سبز است و با توسعه و تامین فضاهای زیرزمینی امکان تغییر مکانی فضاهایی-با زمان استفاده موقت- نظیر فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، سالن‌های اجتماعات و سینماها میسر می‌شود و فضاهایی-با زمان استفاده دائم- نظیر خانه‌ها و آپارتمانهای مسکونی در روی زمین جانمایی می‌گردد. در چنین شرایطی نه تنها بسیاری فضاهای عمومی مورد نیاز یک محله در زیرزمین تامین می‌گردد، بلکه با آزادسازی سطوح روی زمین و تبدیل آن به فضای سبز، بازی کودکان، مسیرهای پیاده‌روی و ورزش و فضاهایی برای هواخوری و شکل‌گیری مراودات اجتماعی و نیز تشکیل نوارهای مسکونی پیرامونی (با در نظر گیری همجواری‌های آنها)، خلق یک فضای زنده و پویا و پایدار شهری، قطعی به نظر می‌رسد.
اگرچه در محدوده خصوصی املاک نوسازی شده شهر تهران امروزه اغلب ساختمان‌ها از فضاهای زیرزمینی برای تامین پارکینگ و انباری و یا سالن‌های اجتماعات و استخرهای خصوصی بهره‌مندند ولی در حال حاضر فضاهای زیر زمینی بخش کوچکی از فضاهای عمومی کلان شهر تهران را تشکیل می‌دهند.
آنچه حائز اهمیت است، توجه به نوع فضای مورد نیاز برای عملکردهای موقت و دائم و اختصاص سطح مورد نیاز به کاربری‌های مختلف در زیر یا روی زمین است.
در این راستا موضوع طرح نهایی یکی از دانشجویان رشته معماری در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب به طراحی مرکز محله‌ای با رویکرد فوق در یکی از محلات جنوب غربی شهر تهران معطوف شده است.
بر اساس این طرح یک بلوک شهری با کاربری غالب مسکونی که فاقد فضاهای تاریخی و بناهای ارزشمند است انتخاب شده است، که این فضا واجد شرایطی به شرح زیر است:
۱- یک فضای شهری در حال استفاده ولی توام با مشکلات فراوان شهری
2- فاقد فضای سبز و فضاهای عمومی کافی
۳- فضای شهری با گذرهای اصلی وگذرهای جمع و پخش کننده با دسترسی‌های متعدد
4- فضایی شهری با قابلیت گودبرداری در عمق و ایجاد فضاهای زیرزمینی
جهت اجرای این طرح لازم است مراحل زیر به دقت بررسی و اجرا شود:
۱) فضاهای مسکونی از طبقه همکف به‌صورت نواری در حاشیه اطراف میدان و در محل قبلی پلاک‌های تجاری و مسکونی پیش‌بینی شده‌اند.
2) فضاهای تجاری در زیرزمین اول (1-) الی سوم (3-) قرار می‌گیرد.
۳) فضاهای خدماتی نظیر سالن‌های اجتماعات و سینما در زیرزمین چهارم (۴-) پیش‌بینی شده است.
4) پارکینگ‌های مورد نیاز در طبقات زیرزمین پنجم (5-) الی هفتم (7-) و یا بیشتردر نظر گرفته شده است.
۵) عبور سواره به صورت غیر همسطح و از طبقات زیر انجام می‌گردد و همچنین فضاهای دسترسی و پارکینگ‌های موقت و ایستگاه تاکسی در زیرزمین اول (۱-) در نظر گرفته شده است.
6) امکان دسترسی به ایستگاه‌های مترو از تجاری‌های زیرزمین وجود دارد.
با در نظر گرفتن و اجرای نکات بالا، سطح باز به‌دست آمده حاصل از تخریب بلوک ساختمانی به صورت فضای سبز و ارتباط با طبقات زیرین از طریق بازشوهای عمودی(Void) در نظر گرفته شده است. در چنین شرایطی شاهد محاسن و تاثیرات مثبت بر کیفیت زندگی مسکونی و پایداری و توسعه شهری خواهیم بود.
نوار کاربری مسکونی ایجاد شده یک خط آسمان منظم با دید و منظری مناسب و جذاب را به وجود می‌آورد. قطعا در این طرح ارتباط بین آپارتمانهای مسکونی با فضاهای پشت خود نیز به لحاظ حجمی و کالبدی مورد دقت خواهد بود، فضای محصور بین گذرهای اصلی از هرنوع کاربری آزاد شده و بستر مناسب جهت توسعه فضای سبز ایجاد می‌شود. بدیهی است این فضا که اکنون یک میدان بدون تردد سواره است، می‌تواند فضای مناسب جهت ایجاد فضایی سبز با رویکردی پایدار و دارای امکانات تفریحی متنوع باشد.
با ایجاد این فضاها نه‌تنها فضاهای مورد نیاز عمومی یک محله در زیرزمین تامین می‌گردد بلکه می‌تواند به یک مرکز فرامحله‌ای در سطح شهر تبدیل شود.
در طراحی این مجموعه با نماهای هماهنگ می‌توان با هدف توسعه فضای سبز و چشم‌اندازهای زیبا به پیش‌بینی بخش‌های سبز در نما به‌صورت تراس و نمای سبز و نیز امتداد آن تا بام‌‌ها اقدام کرد. در چنین شرایطی سبزینگی از حیاط در طبقات زیرزمین به سطح روی زمین و نمای ساختمان‌ها و در نهایت بام ساختمان‌ها امتداد می‌یابد.
ارسال نظر