داستان ماهی قرمز سفره هفت سین
فاطمه باباخانی
روزنامه نگار
سفره هفت سین را که می‌چیدیم، مادرم با همان زبان عامیانه‌اش می‌گفت زمانی که توپ سال نو را در می‌کنند، ماهی قرمز سفره جستی می‌زند. من کودکی‌ام همه با این کنجکاوی سپری شد که وقتی در تلویزیون صدای شلیک توپ سال نو می‌آید، ماهی قرمز بالای آب می‌رود یا نه، هنوز هم نفهمیدم که ماهی‌های قرمز چه درکی از سال نو باید داشته باشند که آن لحظه محتوم میان سالی که در آن بودیم و سالی که ثانیه‌های آن را آغاز کرده‌ایم، باید جستی بر آب بزنند، اما نشانی از این کنجکاوی کودکانه این روزها در سفره هفت سین برخی از ایرانیان نیست. فقدان ماهی قرمز کوچک به تحریم ماهی عید از سوی هواداران حقوق حیوانات و طرفداران پر و پاقرص سنت‌های ایرانی برمی‌گردد که ماهی را جزئی از سنت چینی می‌دانند؛ کشوری که این سال‌ها حضور پررنگی در زندگی ایرانیان پیدا کرده است، حضوری که چندان هم به واسطه نازل بودن کیفیت محصولات خوشنام نیست و حال وقتی ماهی قرمز باز نشانه‌ای از حضور چینی‌ها باشد، کم نیستند کسانی که به تحریم‌کنندگان بپیوندند و در برابر این کشور که در جزئی‌ترین بخش‌های زندگیشان وارد شده، دست به مقاومت بزنند و ماهی قرمز سفره هفت سینشان را حذف کنند. اما داستان ماهی قرمز شب‌های عید چیست؟ حیوانی که نیمه‌های اسفند در تشت‌های پلاستیکی هر گذرگاهی در شمال و جنوب شهر دیده می‌شود و حضورش نشان بهار است و عید و سالی که قرار است جای سال کهنه را بگیرد. آل داود، رییس انجمن حمایت از حقوق حیوانات، که از طرفداران تحریم خرید ماهی قرمز است، می‌گوید: ماهی قرمز یک سنت وارداتی چینی است، بر اساس افسانه‌های این کشور، زمین روی ماهی در حرکت است، این در حالی است که در فرهنگ و افسانه‌های ایران زمین روی شاخ گاو قرار گرفته است، به این ترتیب فارغ از توجه به حقوق این حیوان، حتی با لحاظ فرهنگ و سنت ایرانی، ماهی قرمز جایگاهی در سفره هفت سین ایرانی ندارد.
وی درباره وجه اخلاقی خرید ماهی قرمز معتقد است: اکثر این ماهی‌ها چند روز پس از خریداری تلف می‌شوند و کسی نیست که بگوید آنها را برای سال بعد نگه می‌دارد. این ماهی‌ها عموما در آب شهری نگهداری می‌شوند که به واسطه کلر رنگ آنها از قرمزی رو به سفیدی می‌گراید و همین ماده نیز موجبات مرگ آنها را فراهم می‌کند و به گمانم، شایسته نیست ما سال نو را با مرگ یک حیوان آغاز کنیم.
رییس انجمن حمایت از حقوق حیوانات در پاسخ به این پرسش که آیا راهکاری برای تحویل دادن این ماهی‌ها پس از نوروز توسط خانوارهای ایرانی وجود دارد، گفت: ما در سال‌های قبل، به مردم توصیه کردیم ماهی‌های خود را در حوضچه پارک ملت یا پارک‌های دیگر رها کنند و استقبال خوبی نیز از این طرح شد، اما متاسفانه هر کدام از این ماهی دارای بیماری‌های پوستی و قارچی متفاوتی بودند که همدیگر را به این بیماری‌های مبتلا کردند و این امر موجب مرگ تعداد بی‌شماری از آنها شد. کلاغ‌ها نیز شکارچیان این ماهیان بودند و لذا ما به همان راهکار سابق خود در تحریم خرید ماهی شب عید بازگشتیم.
سپهر سلیمی در وبلاگ خود اما از این رویکرد انتقاد کرده است، او که خود از طرفداران حقوق حیوانات است، به این نکته اشاره می‌کند که چنین رویکردی پاک کردن صورت مساله است و طرفداران حقوق حیوانات باید آموزش مردم را جایگزین تحریم کنند. به گفته او باید با آموزش، مردم را با نحوه برخورد صحیح با حیوانات آشنا کرد، چرا که برخی با تحریم ماهی سراغ حیواناتی نظیر سمندر یا لاک‌پشت رفته‌اند و طبیعتا با گسترش چنین رویه‌ای، ما سال‌های بعد با معضلات بیشتری روبه‌رو خواهیم بود. سلیمی در وبلاگ خود می‌نویسد: «ما نیازمند افزایش دانش عمومی و تقویت حس مسوولیت شهروندان در برابر طبیعت و حیوانات هستیم. اگر دانش عمومی و حس مسوولیت افزایش پیدا کند، آن وقت هر شهروندی که خود را از نگهداری ماهی قرمز عاجز می‌بیند، به‌طور خود به خود و از سر علاقه و آگاهی دیگر این حیوان را نخواهد خرید.»
پریسا حبیبی، روزنامه نگار، از مخالفان رویه تحریم که هر سال برای سفره هفت سین کوچک خانه دو نفره‌شان ماهی قرمز کوچک می‌خرد، معتقد است نباید در این زمینه به مردم سخت‌گیری کرد. ماهی‌های قرمزی که برای سفره هفت‌سین به بازار عرضه می‌شوند از جنس ماهی‌های پرورشی هستند که برای سفره هفت سین ایرانی‌ها پرورش یافته‌اند و خرید آنها نمی‌تواند صدمه‌ای به محیط زیست ایران بزند. او در همین رابطه اشاره کرد: ماهی‌های کوچکی هست که برای خوراک ماهی بزرگ آکواریوم پرورش می‌یابند و ما هیچگاه شاهد نیستیم انجمن‌ها نسبت به این مقوله حساسیت نشان دهند. محسن بیگلر، دانش‌آموخته فلسفه اما نظر دیگری دارد و معتقد است که انسان نباید حیوانات را خودخواهانه و به صورت تزیینی مورد بهره‌برداری قرار دهد. «جانوران اسباب‌بازی ما نیستند که به عنوان زینت سفره‌های هفت سین ما از شرایط مطلوب زیست‌شان جدا شده و در تنگ‌هایی کوچک به نمایش درآیند. آدم‌ها باید یاد بگیرند که خود از جان‌داران روی کره زمین هستند و اگر نمی‌توانند به جهت افزایش جمعیت یا خیلی مسائل دیگر، چرخه زیست را رعایت کنند، از تعدی‌های این چنین به حقوق جان‌داران دیگر دست بردارند.» این روزنامه‌نگار، به نقل از پیتر سینگر فیلسوف معاصر استرالیایی می‌گوید: «همه استدلال‌ها درباره برتری انسان نمی‌تواند این واقعیت سخت را ترک دهد: در رنج کشیدن، حیوانات با ما برابرند.»؛ در نهایت این که برتری انسان یا چنان که آموزه‌های دینی می‌گویند، اشرف مخلوقات بودن او، نه به معنای دست تطاول گشودن به هر چیز که به معنای آن است که انسان لااقل به خاطر شعور و وجدان اخلاقی‌ای که دارد، مسوولیتی بیش از دیگر جان‌داران برای حفظ محیط زیست دارد.
در میان آرای مخالفان و موافقان اما در این روزها همچنان بازار تجارت ماهی‌های قرمز کوچک هنوز پررونق است و اغلب خانواده‌ها از ترس مردن ماهی‌ها، به خرید چند ماهی برای سفره هفت سینشان اقدام می‌کنند، امری که تجارت این جانداران کوچک را داغ‌تر می‌کند.