هم‌زیستی مسالمت‌آمیز
محسن ستاری از تبدیل چالش‌های زیست‌محیطی به فرصت در صنعت فولاد میگوید
موضوع محیط زیست و ارتباط با آن در صنعت، از جمله کلیدواژه‌های اساسی است و بدون در نظر گرفتن استانداردهای زیست‌محیطی، نمی‌توان انتظار یک توسعه متوازن را در صنعت فولاد داشت. اما به هر حال رعایت دوجانبه این مسائل، گاهی اوقات توسعه را با چالش مواجه می‌سازد و به همین دلیل، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان این دو مقوله را شاید بتوان یک هنر مدیریتی دانست. در فولاد مبارکه این کار به چه شکل تاکنون پیش رفته است؟
در این ارتباط باید به این نکته اشاره کنم که فولاد مبارکه اصفهان از معدود واحدهای صنعتی کشور بوده است که از ابتدای تاسیس آن، برای احداث تک‌تک واحدها، در این منطقه ارزیابی زیست‌محیطی را انجام داده است و تیم مجرب و متخصصی از مجموعه دانشگاه، اداره محیط زیست استان و متخصصان صنعتی گرد هم آمده‌اند و اثرات احتمالی احداث این واحد را در منطقه بررسی کرده و متناسب با آن، زیرساخت‌های لازم را برای کنترل آلاینده‌های احتمالی داشته‌اند. بر این اساس، کار به نحوی پیش رفته است که از ابتدا، مجموعه صنعتی فولاد مبارکه اصفهان، انواع تصفیه‌خانه‌های بهداشتی و صنعتی را برای کنترل پساب‌های خود در دستور کار قرار داده است و در ظرفیت اسمی راه‌اندازی خود، سیستم‌های کنترل غبار را راه‌اندازی کرده است و به تناسب واحدهایی که در بخش‌های مختلف توسعه یافته‌اند، قسمت‌های کنترل آلاینده نیز به نحو مطلوبی طراحی و پیش‌بینی کرده است و هم‌اکنون نیز این شرکت، انواع سیستم‌های کنترل آلاینده را نوسازی و بهسازی کرده و فرآیند کار را به نحوی پیش برده است که خوشبختانه در حوزه کنترل غبار و تصفیه پساب‌ها، سرآمد کشور و نمونه موفقی از هم‌زیستی و مسالمت صنعت و محیط زیست را پیاده‌سازی کرده است و از این جهت، به خود می‌بالد. در حال حاضر این شرکت در حدود ۲۰۰ سیستم کنترل غبار متشکل از انواع غبارگیرهای خشک نظیر «سیکلون‌ها»، «مولتی‌سیکلون‌ها»، غبارگیرهای کیسه‌ای و «بک هوس‌ها» و نیز غبارگیرهای مرطوب از جمله «اسکرابرها» و «ونتوری اسکرابرها» را دارد و در قسمت تصفیه پساب‌ها نیز، کار را به شکلی پیش برده است که چهار تصفیه‌خانه خیلی مدرن را در اختیار دارد که در واقع، تمام پساب‌هایی که تولید می‌شود، تصفیه مطلوب کرده و آنها را برای استفاده مجدد به داخل سیستم برگشت می‌دهد.
در جهت ارتقای به‌کارگیری استانداردهای زیست‌محیطی، چقدر برنامه‌های توسعه‌ای برای این شرکت طراحی شده و گام‌های بعدی در این رابطه چیست؟
در ارتباط با استانداردهای زیست‌محیطی، باید عرض کنم که شرکت فولاد مبارکه اصفهان این افتخار را دارد که از سال ۷۶ تا به امروز، تمام مدیریت و کنترل‌های لازم را در حوزه محیط زیست بر اساس نظام مدیریت زیست‌محیطی استاندارد ایزو ۱۴۰۰۰ انجام داده است و از سال ۷۶، موفق به اخذ این استانداردها شده است و هرسال نیز از سوی ممیزان خارجی، فعالیت‌های فولاد مبارکه و کنترل‌های آن، مورد پایش و رصد قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، سازمان‌های نظارتی همچون سازمان حفاظت محیط زیست نیز نظارت کافی بر عملکرد ما دارند و الان می‌توان گفت تمام خروجی‌های دودکش، تصفیه‌خانه و پساب ما، منطبق بر استانداردهای تعیین شده است و اکنون با جرات می‌توان گفت ما متعهد هستیم که در خصوص جلوگیری از انتشار گازهای مخرب لایه ازون و استفاده از ترکیبات پایدار آلاینده محیط زیست مطابق با پروتکل استکهلم و بازل اقدام کنیم و گازهای مخرب لایه ازون را نیز از چرخه استفاده خارج کرده و تمام فعالیت‌های خود را مطابق با استانداردهای ملی و در مواردی استانداردهای بین‌المللی که دولت جمهوری اسلامی ایران آن را پذیرفته و ما نیز مکلف هستیم که در این حوزه، مطابق با قوانین دولتی پیش رویم، انجام دهیم.
اجرای طرح‌ها و استانداردهای زیست‌محیطی منطبق با استانداردهای ملی سازمان‌های نظارتی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و البته همان‌طور که خود شما هم اشاره کردید، در سطح بین‌المللی مطابق با آنچه جمهوری اسلامی ایران پذیرفته است، امری درازمدت و البته با سرمایه‌گذاری بالاست. فولاد مبارکه در این حوزه چه میزان سرمایه‌گذاری انجام داده و برنامه آتی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه چیست؟
در میزان سرمایه‌گذاری‌ها باید به این نکته اشاره کرد که یک بخش از سرمایه‌گذاری‌ها در زمان ابتدای راه‌اندازی با ظرفیت اسمی اولیه انجام شده است که بر اساس برآوردهایی که انجام شده است، اختصاص ارز مصروف‌شده متناسب با کشوری که واردکننده تجهیزات بوده و معادل‌سازی که در زمان خود داشته است، چیزی در حدود ۲۰۰ میلیارد تومان در ابتدای کار بوده که هزینه شده است؛ اما بعد از راه‌اندازی همان‌طور که اشاره کردم، متناسب با افزایش ظرفیت‌ها، سیستم‌های کنترل آلاینده نیز توسعه یافته است و برای آن سرمایه‌هایی مصروف شده است. به عنوان مثال برای یک مورد احداث سیستم‌های ثانویه کنترل غبار بر روی واحد فولادسازی مستقر در شرکت فولاد مبارکه اصفهان، در سال‌های ۸۵ تا ۹۰، حدود ۱۰۰ میلیارد تومان تنها برای این واحد صرف شده است. علاوه بر آن سیستم‌هایی که در واحدهای مختلف، از جمله واحدهای آهن‌سازی، نورد گرم و سرد نیز صرف شده است، ۲۰۰ میلیارد تومان به خود اختصاص داده است، پس تا اینجای کار ۲۰۰ میلیارد تومان در ابتدای راه‌اندازی، ۲۰۰ میلیارد تومان در واحدهای پایین‌دستی و بالادستی و ۱۰۰ میلیارد تومان نیز، در واحد فولادسازی خود یعنی ۵۰۰ میلیارد تومان، صرف کرده‌ایم؛ اما اینها تنها سرمایه‌گذاری‌هایی است که در بخش کنترل غبار انجام شده است و به‌تبع آن، برای سایر بخش‌ها نیز، سرمایه‌گذاری‌های متعددی انجام شده است.
در حوزه احداث تصفیه‌خانه‌ها نیز ۱۰۰ میلیارد تومان توسعه تصفیه‌خانه‌های بهداشتی و صنعتی را داشته‌ایم و چیزی حدود ۳۵۰ میلیارد تومان نیز برای احداث سیستم اسموز معکوس هزینه شده است تا قادر باشیم پساب‌های تصفیه‌شده در واحدهای صنعتی و بهداشتی مجتمع فولاد مبارکه را به حدی از کیفیت برسانیم که به ابتدای فرآیند خط بازگشت داده شود. پروژه دیگری تامین مالی شده است که آن پروژه جمع‌آوری پساب شهرهای مجاور مجتمع فولاد مبارکه و تصفیه مجدد آنها بوده است تا از پساب شهری نیز به جای برداشت آب از رودخانه استفاده کرده و با این جایگزینی، نیاز کمتری به آب برای فرآیند تولید داشته باشیم. این پروژه نیز ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه داشته است. اگر بخواهم سرجمع بگویم، ۵۰۰ میلیارد تومان در حوزه کنترل آلاینده‌های هوا سرمایه‌گذاری شده و با احتساب رقم‌هایی که عرض کردم، حدود ۵۵۰ میلیارد تومان نیز در حوزه پیشرفته تصفیه پساب و پساب تکمیلی صرف شده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که این به جز سرمایه‌گذاری‌های عادی و روند کار در نگهداشت و راهبری این سیستم‌هاست. به عنوان مثال ما در فولاد مبارکه ۱۶۰۰ هکتار فضای سبز داریم که سالانه حدود ۱۵ میلیارد تومان هزینه نگهداشت این فضای سبز و پوشش گیاهی است که ایجاد شده است.
نکته حائز اهمیت آن است که هرچقدر این همکاری‌ها تعمیق یابد، هر دو طرف صنعت و محیط زیست، با چالش‌های کمتری مواجه هستند. این در شرایطی است که این چالش‌ها و اختلاف‌نظرها همچنان وجود دارد. شما با چه چالش‌هایی در این رابطه دست و پنجه نرم می‌کنید؟
خوشبختانه با توجه به نگرش مدیران ارشد و میانی و همچنین با فرهنگ‌سازی خوبی که در این شرکت شده است، ما از نظر سرمایه‌گذاری در حفظ محیط زیست، تاکنون هیچ‌گونه چالشی نداشته‌ایم و هرجا که لازم بوده بهبودها و بهینه‌سازی‌هایی در مسیر حفاظت از محیط زیست صورت گیرد، این کار انجام و سرمایه‌های لازم تامین شده است. حتی در مواردی که ما به لحاظ شرایط شدید اقتصادی و تحریم‌هایی که بر ما حادث شده است، ممکن بوده که بخش‌هایی از برنامه‌های توسعه‌ای خود را برای مدت کوتاهی به تعویق بیندازیم یا متوقف کنیم، اما در حوزه محیط زیست تمام پروژه‌ها را با جدیت پیش برده‌ایم.
در حوزه آب با چه چالش‌هایی با توجه به همه مشکلاتی که در این مسیر وجود دارد، روبه‌رو بوده‌اید؟
به هر حال بحث آب یکی از چالش‌هایی است که هم در حوزه محیط زیست تاثیرگذار است و هم سازمان را از بعد مصارف و همچنین تامین منابع آن، دچار چالش کرده است. اما شرکت فولاد مبارکه اصفهان در حوزه آب، تلاش کرده تا هم با دیدگاه حفظ تولید و هم با نگاه حفظ محیط زیست، کاهش برداشت آب از رودخانه را مدنظر قرار داده و کاهش برداشت آب از رودخانه را با توجه به کمبودهای منابع آبی و نزولات جوی که طی سال‌های اخیر مشکل‌زا شده است، مدنظر داشته است. پس سرمایه‌گذاری‌هایی بر روی بازچرخانی آب و استفاده مجدد از پساب‌های تولیدشده در کارخانه صورت گرفته است و خوشبختانه توانسته‌ایم این چالش را مدیریت کنیم. برای فضای سبز خود نیز چالش جدی تامین منابع آبی را داشتیم که سعی کردیم با ایجاد سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و استفاده از گونه‌های گیاهی مقاوم به کم‌آبی و پوشش فضای سبز با استفاده از آنها، بتوانیم مصارف آب را کاهش دهیم. امسال نیز سیاست مجموعه این است که سطح پوشش گیاهی چمن را کم کرده و از بوته‌ها و گل‌های مقاوم در برابر کمبود آب استفاده کنیم که این سیاست نیز الان اجرایی شده و ما توانسته‌ایم با همه چالش‌هایی که در حوزه آب بوده، مقابله کرده و در مقابل، فضای سبز خود را نیز حفظ کنیم.
بنابراین تولید نیز حفظ شده و در عین حال که تولید فولاد مبارکه اصفهان نسبت به زمان راه‌اندازی سه برابر شده است، اما مصرف آب آن به یک‌سوم تا یک‌چهارم کاهش یافته است، این امر محقق نشده است مگر با سیاستگذاری‌های درست و سرمایه‌گذاری‌های به موقع و در واقع راهبری درست سیستم‌های تصفیه پساب و البته از همه مهم‌تر، کیفیت خوبی که برای این سیستم‌ها الان داریم که می‌تواند آب تصفیه‌شده پساب را دوباره به اول خط برگرداند و به این ترتیب، وابستگی ما را از استفاده از آب رودخانه به شدت کاهش دهد. این مجموعه تدابیری است که در قالب برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت برای شرکت فولاد مبارکه اصفهان تدارک دیده شده و فضایی را فراهم کرده است که بتوانیم با چالش آب مواجه شده و برای آن راهکارهای دقیق و جدی داشته باشیم. به هر حال محیط زیست و مقابله با چالش‌های آبی خود بخش بسیار بزرگی است که می‌تواند زمینه‌ساز رعایت اصول مرتبط با محیط زیست شود و همین امر خود به توسعه متوازن و پایدار بر مبنای اصول زیست‌محیطی منجر خواهد شد.
در زمینه به‌کارگیری انرژی‌های نو چطور؟
در حوزه استفاده از انرژی‌های نوین در فرآیندهای تولید و اینکه استفاده از این نوع انرژی‌ها به‌صرفه هستند یا خیر، باید به این نکته توجه داشت که هر سیستمی که قصد دارد از این نوع انرژی‌ها استفاده کند، باید هر نوع انرژی نوینی را که می‌خواهد استفاده کند، متناسب با محل و موقعیت مورد استفاده، انتخاب کند و البته باید به این نکته هم گوشه‌چشمی داشت که به طور قطع، شرایط اقتصادی، در سیاست‌های دولتی تاثیرگذار است و یارانه‌هایی که برای انرژی داده می‌شود و حتی یارانه‌هایی که برای جایگزینی انرژی‌های فسیلی با انرژی‌ها نو نیز در نظر گرفته می‌شود را مدنظر قرار دهد. دولت می‌تواند ریل‌گذاری کند؛ به نحوی که مجموعه یارانه‌ها و سیاست‌هایی که دولت اعمال می‌کند، می‌تواند میزان صرفه اقتصادی و استقبال بنگاه‌ها از آن را مشخص و توجیه کند. بر این اساس در نقاطی که فضای خوب و شدت تابش خورشید خوب دارید، انرژی‌های خورشیدی این مزیت را دارند که تولید انرژی کنند و البته در نقاطی که میزان باد خوبی دارد، می‌توان از انرژی باد استفاده کند.
اگر در نزدیکی محلی هستید که پسماندهای شهری وجود دارد، انرژی بایومس می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و سودآور باشد. یا کمپوستینگ ضایعات شهری، منبع باصرفه اقتصادی برای تولید انرژی و استفاده از آن در کل صنعت باشد؛ پس ابتدا به ساکن نمی‌توانیم برای همه واحدها یک نسخه واحد بدهیم که انرژی‌های نو برای همه صنایع باصرفه است؛ اما قطعاً سیاست‌های دولت و یارانه‌هایی که خوشبختانه هنوز هم در کشور برقرار است و برای انرژی‌های حاصل از سیستم‌های تجدیدپذیر، دولت وارد شده و با قیمت مناسبی این انرژی را می‌خرد، می‌تواند جذابیتی برای بخش غیردولتی داشته باشد که برای تامین انرژی مورد نیاز خود، از این نو انرژی‌های جدید و نو استفاده کند.
آیا آن‌طور که مدافعان محیط زیست ادعا می‌کنند صنایع معدنی و فولادی، برای محیط زیست مضر است.آیا شما با این تحلیل موافق هستید؟
باید به این نکته اشاره کرد که این صنایع به دلیل ماهیت موادی که به صورت پودر جابه‌جا می‌شوند، می‌توانند پتانسیل ایجاد آلودگی را داشته باشند، اما این به معنای آن نیست که هرجا که این پتانسیل وجود دارد، عیبی می‌تواند داشته باشد. خوشبختانه صنایع فولادی نیز از پیشرفت تکنولوژی و دانش فنی که در حوزه محیط زیست ایجاد شده، بی‌بهره نیستند؛ بلکه تمام محیط‌هایی که احتمال پتانسیل انتشار غبار دارند، شناسایی شده و بهترین سیستم‌ها متناسب با تکنولوژی روز برای کنترل غبار نصب شده‌اند. اما در مورد تصفیه پساب، باید به صراحت گفت ما از معدود شرکت‌هایی در دنیا هستیم که حتی برای پساب هم سیستم‌های بسیار مدرن اسمز معکوس را مورد استفاده قرار داده‌ایم تا هم به لحاظ حفظ محیط زیست و کمبود منابع آبی در ولدی نیاز داشتیم که این کار را انجام داده و شرایطی را لحاظ کنیم که خوشبختانه، به منطقه کمک کنیم که کشاورزی منطقه بهبود یابد و بتوانند این آبی را که ما برداشت نمی‌کنیم در جای دیگر مورد استفاده قرار دهند. در حوزه مدیریت پسماندها اقدامات خوبی انجام شده و به تناسب اینکه تکنولوژی‌ها برای بازیافت، فرآوری و کنترل آلاینده‌ها پیشرفت کرده است صنایع فولاد نیز از این پیشرفت بهره‌مند می‌شوند و از ابتدا حتی در طراحی‌ها این موارد می‌توانند لحاظ شوند.
در حوزه کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی مصرف اقدامات خوبی انجام شده و فرآیند بهبود طراحی‌ها و توسعه جدید مبتنی بر بهترین عملکردها بهینه شدن سیستم‌ها بر اساس حداقل مصرف انرژی حداکثر تولید بوده و به این جهت نمی‌توان گفت صنایع معدنی و آن نگاهی که شاید یک قرن روی معادن و صنایع فولادی صورت می‌گرفت که از ابتدا ذهنیت همه بر این بود که این صنایع آلاینده هستند، امروز این صنایع دوستدار محیط زیست هستند و به لحاظ اینکه صنایع فولادی خود قراضه‌های فولادی تولیدشده در همه بخش‌های صنعتی را دریافت کرده و تبدیل به محصول جدید می‌کنند، خود بالقوه یک محصول دوست‌داشتنی محیط زیست هستند و صنایع فولادی امروز در دنیا وسط شهرها قرار دارند و اگر کنترل و طراحی خوب برای آن ایجاد کنید، می‌توان راهبری خوبی را برای محیط زیست انجام داد.
ارسال نظر