قاعده بالندگی اقتصاد

سیدفرید موسوی نماینده مجلس بررسی‌ها حاکی است از زمان تصویب قانون تجارت الکترونیکی در دی‌ماه ۱۳۸۲، پیشرفت ایران در این نوع تجارت نسبت به کشورهای منطقه از نظر حجم مبادلات و ایجاد زیرساخت‌های فنی پایین‌تر بوده است. در حالی که آینده تجارت جهان چه در حوزه تجارت بین‌المللی و چه داخلی به تجارت الکترونیک منتهی خواهد شد، بنابراین توجه به توسعه این نوع تجارت در کشور به جهت استفاده از مزیت‌های آن برای رشد و توسعه اقتصاد کشور ضروری است. در یک نگاه کلی می‌توان گفت تجارت الکترونیک، زیرمجموعه‌ای از کسب‌وکارهای الکترونیک و اینترنتی است که فناوری اطلاعات (IT) به ارمغان آورده است.

استقرار تجارت الکترونیک به بسترسازی‌هایی در بخش‌های اقتصادی، مخابراتی، حقوقی، انسانی، فرهنگی و فنی نیاز دارد. بانکداری الکترونیک به عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای لازم در زمینه تجارت الکترونیک، از طریق تسهیل در پرداخت و نقل و انتقال الکترونیکی وجوه معاملات اینترنتی نه‌تنها می‌تواند زمینه رشد و توسعه تجارت الکترونیک را بیش از پیش فراهم کند، بلکه گریزگاهی برای دور زدن تحریم‌ها هم محسوب می‌شود. بسیاری از تحلیلگران و فعالان اقتصادی و طیف‌های مختلف در مجلس بر این باورند گسترش کاربرد تجارت الکترونیک، آثار اقتصادی، سیاسی، تجاری و اجتماعی قابل‌توجه و چشمگیری به همراه خواهد داشت. در آن‌سو اقتصاددانان معتقدند که تجارت، موتور توسعه در جوامع امروزی است. تجارت بین‌الملل که در پرتو تجارت الکترونیکی ترسیم شده است، امکان بهره‌گیری از توانمندی‌های اقتصادی بالقوه را با توجه به مزیت‌های نسبی موجود و قابل خلق به وجود می‌آورد و علائم روشنی را برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی سودآور و قابل رویت در عرصه جهانی پدیدار می‌کند. به دلیل نقش کلیدی تجارت در هدایت برنامه‌های توسعه اقتصادی، لازم است اثر تجارت بین‌الملل بر مبنای تجارت الکترونیک بر رشد اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد. در مورد آثار تعاملی تجارت الکترونیکی و رشد اقتصادی مطالعات زیادی در سال‌های گذشته صورت گرفته است. امروز نظرات در مورد تجارت الکترونیک و تاثیرات آن به یکدیگر نزدیک شده و بسیاری به وجود همبستگی مثبت بین تجارت الکترونیک و رشد و توسعه اقتصاد اذعان دارند. تجارت الکترونیک مواردی مانند تورم، عرضه و تقاضای پول، نقدینگی، بهره‌وری کل و نیروی کار، صادرات و واردات، مباحث مالیاتی، تسهیل‌سازی تجارت و کسب‌وکار، بانکداری الکترونیکی، بورس الکترونیک، شبکه عرضه و توزیع کالا، بازاریابی و تبلیغات، جهانی شدن و تجارت بین‌الملل، تولید ناخالص داخلی، استراتژی‌های بازار، خروج از بحران و فناوری اطلاعات و ارتباطات را متاثر می‌سازد.

نکته اساسی که باید در مورد تجارت الکترونیک به آن اشاره کرد، اثر این نوع تجارت بر صادرات است. در چند وقت اخیر به دلایل متعددی مانند تحریم‌ها و اعمال برخی سیاست‌ها از سوی دولت، تجارت خارجی کشور با کاهش روبه‌رو شده است. در برخی از کشورها حساسیت و اهمیت صادرات کالا و خدمات باعث شده است تا این کشورها، ابزارها و عوامل موثر در آن را شناسایی کنند و در جهت توسعه صادرات به‌کار گیرند. این در حالی است که در ایران هم با استفاده از تجارت الکترونیک می‌توان چالش‌های تجاری را تا حدودی بهبود بخشید. امروز در دنیا بانکداری الکترونیکی به عنوان بخش تفکیک‌ناپذیری از تجارت الکترونیکی مطرح است. خدمات بانکداری الکترونیکی از عوامل موثر در توسعه صادرات کالا و خدمات به شمار می‌رود. مهم‌ترین نقش بانکداری الکترونیک در صادرات کالا و خدمات عبارت از تامین منابع مالی مورد نیاز صادرکنندگان است که به شکل‌های مختلف می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. بانکدار الکترونیک نه‌تنها از طریق ارائه خدمات با هزینه کمتر، شفافیت بیشتر امور بانکی و انتقال الکترونیکی وجوه، زمینه تجارت کارآمد را برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان فراهم می‌کند، بلکه در شرایط امروز کشور که با تحریم‌ها مواجهیم، راهی برای برون‌رفت از چالش‌های نقل و انتقالات پولی است. البته ایجاد هماهنگی لازم برای ارتباط با بانک‌های خارج از کشور و ایجاد فرصت‌هایی جهت برقراری مجموعه جدیدی از روابط ملی و جهانی تجاری در این روزها سخت شده است.

از سوی دیگر و در سطح خرد اگر مزایای تجارت الکترونیک را بسنجید، شواهد موجود حاکی است که تجارت الکترونیک در کاهش قیمت کالاها و خدمات موثر است. می‌توان گفت اینترنت و به‌تبع آن تجارت الکترونیک، در سطح خرد اثرات مختلفی مانند کاهش هزینه جست‌وجو، کاهش موانع ورود به صنعت، افزایش رقابت در بازار و به‌تبع آن افزایش بهره‌وری، کوتاه شدن زنجیره تولید و عرضه کالا و خدمات را دربر دارد. نکته دیگری که باید در مورد آن صحبت شود، موضوع سرمایه‌گذاری‌هاست. شرایط فعلی اقتصاد کشور به گونه‌ای است که سرمایه‌گذاران برای حضور در بازارها تمایلی از خود نشان نمی‌دهند. این در حالی است که فناوری اطلاعات و ارتباطات به طرق مختلف ممکن است سرمایه‌گذاری را تحت تاثیر قرار دهد. این آثار ممکن است از طریق نحوه انتقال اطلاعات به سرمایه‌گذاران و روش‌های پردازش اطلاعات توسط سرمایه‌گذاران صورت بگیرد. در تمامی این روش‌ها هزینه نهایی و ثابت خدمات مالی کاهش می‌یابد. اما یکی دیگر از مهم‌ترین پیامدهای مثبت گسترش استفاده از تجارت الکترونیک، افزایش کارایی مبادلات است که در دنیای امروز به یک نیاز تبدیل شده است.

چالش دیگری که از طریق تجارت الکترونیک می‌تواند حل شود، بیکاری است. تجارت الکترونیک راه را برای کارآفرینی در ابعاد بسیار وسیع ساخت، تولید، طراحی و نگهداری هموار کرده است و اکنون به عنوان یک ویژگی مورد تایید در ابعاد زندگی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی در جهان دیده می‌شود. بنابراین سیاستگذاران می‌توانند سیاست‌های نیرومند دولتی خود را با هدف تاثیر بر جامعه اطلاعاتی آینده به همراه سرمایه‌گذاری در بخش‌های پژوهش، آموزش ICT و تحقیقات در ارتباط با اینترنت در دستور کار قرار دهند. برای رسیدن به این هدف در کشورهایی که پذیرش این فناوری در آنها کندتر بوده است مانند ایران، اتکا به نیروهای جوان و پویا می‌تواند سرعت به‌کارگیری اینترنت را افزایش دهد. گرایش و تمایل بالای جوانان به سمت استفاده از کامپیوتر، اینترنت و تجارت الکترونیک، باعث می‌شود که دستگاه‌های کامپیوتر بسیاری توسط آنها خریداری شود که نتیجه چنین تقاضایی رونق تولید و توزیع سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای کامپیوتری است. این موضوع با توجه به اینکه امسال سال رونق تولید نامگذاری شده است می‌تواند مرهمی بر زخم رکود صنایع به شمار رود.

با این حال با وجود سیاست‌های گاه متناقض و فشار تحریم‌ها که مشکلاتی را برای حوزه تجارت الکترونیک به وجود آورده‌اند، به‌کارگیری درست این ابزارها می‌تواند دایره چالش‌ها را تا حدودی کوچک‌تر کند. با توجه به مزایای ذاتی تجارت الکترونیک مانند کاهش هزینه‌ها، صرفه‌جویی در وقت، دسترسی وسیع و... تجارت الکترونیکی نقش انکارناپذیری را در رشد اقتصاد هر کشوری بر عهده دارد که می‌توان به چند نمونه از خروار از جمله کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری، دسترسی سریع به اطلاعات، حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه تبلیغات، افزایش و بهبود صادرات و واردات، بازاریابی مناسب‌تر و فروش بیشتر، افزایش تولید ناخالص داخلی، اشتغال‌زایی، گسترش فرصت‌های جدید شغلی و کاهش بیکاری، کاهش تورم و تسهیل فضای کسب‌وکار اشاره کرد.