ضربه کرونا
چه میزان محصولات پتروشیمی در جهان تولید شد؟
جای تعجب نیست که در چنین شرایطی صنعت پتروشیمی نیز از طریق ترکیبی از کاهش تقاضا در حالی که کشورها با محدودیت‌های اجتماعی و سفر مواجه بودند و همچنین کاهش عرضه در مراکز تولید محصولات پتروشیمی که حداقل تا حدی تحت تاثیر قرار گرفته است، شاخص تولید جهانی محصولات شیمیایی محاسباتی توسط شورای شیمی آمریکا (ACC) از پایان سال ۲۰۱۹ تا آوریل ۲۰۲۰ هفت درصد کاهش نشان داده است.
با وجود این کووید ۱۹ تنها عاملی نیست که این صنعت را تحت تاثیر قرار داده است. امروز ما با سناریویی روبه‌رو هستیم که از سه جهت به‌طور همزمان صنعت پتروشیمی را تحت تاثیر خود قرار داده است: انتظار می‌رود همه‌گیری کرونا تقاضای محصولات پتروشیمی را تا ۱۰ درصد کاهش داده باشد (کاهش تقاضای بیشتر در صنعت و زیرساخت‌ها و به‌طور محدود یا صفر در بسته‌بندی یا برخی شاخه‌ها مثل غذا، سلامت و برنامه‌های بهداشتی؛ تداوم تولید و نرخ عملکرد نیز در این شرایط تحت تاثیر قرار گرفته‌اند).
افت قیمت نفت باعث کاهش قیمت بسیاری از مواد پتروشیمی (به‌عنوان مثال قیمت پلی‌پروپیلن در چین به‌طور متوسط ۲۰ درصد و پلی‌اتیلن با ۱۵ درصد کاهش از دسامبر ۲۰۱۹ تا آوریل ۲۰۲۰ کاهش داشته است) و ایجاد اختلال عمده در قیمت مواد اولیه خواهد شد (قیمت نفتا همزمان با کاهش قیمت نفت خام ۷۰ درصد کاهش یافت). از سوی دیگر در این دوره شاهد سقوط بازارهای مالی همراه با نوسان قیمت نفت، گاز و پتروشیمی بودیم که ارزیابی بسیاری از بازیگران را ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش داد چراکه این تحولات به یکدیگر وابسته هستند.
گسترش همه‌گیری‌هایی چون کووید ۱۹ معمولاً در سه فاز بر فعالیت‌های اقتصادی تاثیرگذار هستند:
فاز مسطح: در این مرحله مداخلات دولت‌ها چون اعمال سریع محدودیت‌ها سبب می‌شود فعالیت‌های اقتصادی با تاثیر شدیدی در کوتاه‌مدت روبه‌رو شوند.
فاز مبارزه: زمانی است که اقتصاد شروع به بهبود می‌کند ولی محدودیت‌های خاصی باقی می‌مانند و روی مسیر بهبود تاثیر می‌گذارند (به عنوان مثال محدودیت‌های سفر هوایی، فاصله اجتماعی و ضدعفونی).
مرحله آینده: زمانی است که با از بین رفتن همه‌گیری (به عنوان مثال واکسیناسیون) شرایط تجاری کاملاً به حالت عادی بازمی‌گردد.
به‌طور کلی در نیمه‌های سال ۲۰۲۰ کاهش تقاضا برای پتروشیمی‌ها به دلیل کووید ۱۹ به‌طور متوسط ۱۰ درصد تخمین زده شده است. در نیمه‌های سال ۲۰۲۰ بسیاری از کشورها از مرحله مسطح به مرحله مبارزه رفته‌اند اما نکته اساسی مدت زمان مرحله مبارزه است که جامعه فعالیت‌های خود را با حفظ محدودیت‌ها از سر بگیرد که نامشخص‌ترین دوره است؛ چه از نظر مدت زمان و چه از نظر تاثیرگذاری بر فعالیت‌های اقتصادی. تفاوت در سطح تاثیرات و مسیرهای بازیابی از طریق بخش‌های اصلی کاربردی مواد پتروشیمی قابل مشاهده است:
سقوط تقاضای ساختاری
تقاضای ساختاری برای محصولات پتروشیمی مورد استفاده در صنایع بزرگ چون صنایع خودرو و هواپیماست. عوامل منفی متعددی مشخص‌کننده این سقوط تقاضا در سمت تقاضا و عرضه هستند، به عنوان نمونه فروش خودرو در چین از ابتدای سال ۲۰۲۰ تا ماه آوریل در مقایسه با سال ۲۰۱۹ تقریباً ۸۰ درصد سقوط کرد و در اروپا نیز به‌طور متوسط ۵۰ درصد کاهش داشت. تعطیلی‌ها در اروپا به از دست رفتن تولید ۵/ ۱ میلیون وسیله نقلیه موتوری منجر شد. بهبود این شرایط به علت رکود اقتصادی (درآمد قابل تصرف پایین‌تر) و تغییرات ساختاری در رفتارها (کارمندان شاغل در خانه) کُند خواهد بود و انتظار می‌رود بهبودی به سطح تقاضای قبل از همه‌گیری کووید ۱۹ سال‌ها طول بکشد.
کاهش تقاضای موقتی
اختلالات ناشی از تعطیلی‌ها و فاصله اجتماعی به تاخیر در عرضه محصولات چون لوازم الکترونیکی، پارچه و ساختمان‌سازی (حمل‌ونقل وسایل الکترونیکی و تلفن‌های هوشمند تا ۴۰ درصد کاهش داشته است)، کاهش تقاضا (تقاضای پارچه از ۲۵ تا ۳۵ درصد کاهش داشته) یا توقف موقتی در فعالیت‌های ساختمانی (که در مناطق مختلف متفاوت بوده ولی به‌طور متوسط ۵ تا ۲۵ درصد کمتر از برنامه‌ریزی‌ها بوده است) منجر شده است، ولی انتظار می‌رود طی یک تا سه سال به سطح قبل از کرونا بهبود پیدا کند.
افزایش تقاضای موقتی
صنایع بسته‌بندی، تغذیه و برخی از صنایع مراقبت شخصی در ماه مارس ۲۰۲۰ به دلیل خریدهای وحشت‌زده مردم رشد بسیار بالایی داشته‌اند ولی تغییر در الگوهای مصرف و تمرکز بیشتر بر رعایت استانداردهای بهداشتی و ضدعفونی نیز از دلایل این امر محسوب می‌شوند. برای نمونه تقاضای ضدعفونی‌کننده دست از دسامبر ۲۰۱۹ تا فوریه ۲۰۲۰ حدود ۱۴۰۰ درصد و تقاضای مواد غذایی بسته‌بندی‌شده ۲۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش داشته است. اما انتظار می‌رود تقاضا در میان‌مدت به مسیر قبل از وقوع همه‌گیری کرونا بازگردد و در سال ۲۰۲۱ نیز در فاز مبارزه با افزایش تقاضا در این بخش هستیم.
این روندها به معنای تغییرات قابل توجهی در تقاضا و سودآوری انواع مختلف مواد پتروشیمی هستند. از آنجا که تقاضا برای بخش صنعتی و زیرساختی به‌طور قابل توجهی بیش از مثلاً بسته‌بندی‌ها سقوط کرده است تولیدکنندگان از تولید پلی‌پروپیلن به سمت پلی‌اتیلن با چگالی کم (LDPE) شیفت کرده‌اند که این تغییر می‌تواند برای تولیدکنندگانی که به‌طور سنتی تولیدکننده LDPE هستند مثبت تلقی شود.
پیامدهای طرف عرضه
کووید ۱۹ درست زمانی بر صنعت پتروشیمی تاثیر گذاشت که ظرفیت بالایی در این صنعت به جریان افتاده بود، که در مورد محصولات اتیلن و پارازیلین به خوبی قابل مشاهده است. انتظار می‌رفت بیش از ۱۲ میلیون تن mtpa ظرفیت اتیلن تا پایان سال ۲۰۲۰ به جریان بیفتد که از تقاضای شش تا هفت میلیون‌تنی قبل از شیوع ویروس کرونا فاصله بسیار داشت. برآورد تقاضای سال ۲۰۲۰ در حدود یک میلیون تن متغیر است و حتی در صورتی که برخی پروژه‌های جدید در این حوزه به تاخیر بیفتد عرضه بیش از حد ساختاری آن بسیار قابل توجه است. چین پروژه‌های جدید تولید محصولات پتروشیمی از نفت خام را در مناطق Hengli و Zhejing آغاز کرده است که در مجموع بیش از ۱۵ میلیون تن در سال پارازیلین تولید می‌کنند و به‌طور قابل ملاحظه‌ای بر بازاری که سقوط قیمت در پارازیلین و بنزن را تجربه کرده تاثیرگذار بوده است.
تغییرات در عرضه نفت خام جهانی به عرضه بیش از اندازه ساختاری در نفتا منجر شد، که به تخفیف در قیمت برنت انجامید که از سال ۲۰۱۷ به ۱۰ دلار در هر بشکه افزایش یافته بود. از آن مهم‌تر سقوط قیمت نفت در ماه مارس ۲۰۲۰ است که کاهش ساختاری قیمت نفتا را در پی داشت، به‌طوری که قیمت NWE نفتا (Northwest Europe Naphtha) از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۰ بیش از ۷۰ درصد کاهش یافت، در حالی که اتان آمریکا کمتر از ۲۰ درصد کاهش قیمت داشت و از ماه آوریل شروع به افزایش کرد. در نتیجه اقتصاد کراکینگ نفتا به پارادایم شیفت در موقعیت رقابتی تولیدکنندگان پتروشیمی تبدیل شد.
تغییرات میان‌مدت در سطح عرضه
اما نگاهی فراتر به این تغییرات کوتاه‌مدت، نکات قابل توجهی را در ارتباط با تغییرات میان‌مدت سمت عرضه نشان می‌دهد: کاهش قیمت نفتا به معنای قیمت‌گذاری پایین مواد پتروشیمی است که در کل به کاهش عرضه آنها منجر شده است. افت قیمت ۱۰دلاری نفت خام نسبت به قیمت متوسط آن قبل از وقوع کرونا به معنای از دست دادن حاشیه سود ۵۰ تا ۶۰دلاری در هر تن برای تولیدکنندگان پلی‌الفین‌های یکپارچه تمام می‌شود. تخمین‌ها از کاهش بالای سودآوری بخش پتروشیمی در سال ۲۰۲۰ خبر می‌دهند. این امر تولیدکنندگان پلی‌اتیلن غیریکپارچه را تحت فشار قرار داده و همچنین باعث فشار شدید حاشیه سود بر تسهیلات کراکینگ واردکننده اتان از آمریکا در اروپا و هند شده است. تقریباً تمامی بازیگران این بازار در هزینه‌های سرمایه‌گذاری خط لوله و ساختاری و همچنین سطح تعامل در پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازنگری کرده‌اند که مزایای آینده را در مقابل نیازهای فعلی به نقدینگی متعادل می‌کند.
تولید جهانی در سال ۲۰۲۰
شورای شیمی آمریکا با استفاده از شاخصی به نام CPRI تغییرات ماهانه تولید مواد شیمیایی در مناطق مختلف جهان را مورد بررسی قرار می‌دهد. مشاهده تغییرات این شاخص برای سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد از ابتدای این سال تا ماه می عرضه مواد شیمیایی پایه روند نزولی به خود گرفته است به‌طوری که در می با هفت درصد کاهش نسبت به سال گذشته به ۱۰۹ رسیده است و تقریباً ۷۵ درصد ظرفیت این صنعت در این مقطع مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که این شاخص از ماه ژوئن روند افزایشی را آغاز کرده است و با ۶/ ۱ درصد افزایش نسبت به ماه گذشته روبه‌رو بوده است.
گرچه روند سقوط تولید و بهبود تقریباً در تمام کشورها در سال ۲۰۲۰ به یک صورت بوده است ولی در برخی از کشورها به علت سطح تاثیرات روند بهبود زودتر آغاز شده است. مشاهده روند تولید و عرضه در چین نشان می‌دهد تولید مواد شیمیایی این کشور در ماه مارس ۲۰۲۰ به کمترین میزان خود رسیده و از آوریل روند بهبودی و بازگشت را آغاز کرده است. در حالی که تولید مواد شیمیایی در آمریکای لاتین در ماه ژوئن به پایین‌ترین میزان خود رسیده است به‌طوری که ۱۳ درصد کمتر از مدت مشابه در سال گذشته بوده و از ماه آگوست روند بهبود و افزایش را آغاز کرده است.
این در حالی است که در آفریقا و خاورمیانه اصولاً روند نزولی تولید مواد شیمیایی از ماه می آغاز شده است به‌طوری‌که تولید محصولات ۸/ ۱ درصد نسبت به ماه گذشته کاهش داشته و تغییرات سالانه آن ۷/ ۱ درصد مثبت بوده است. روند نزولی در این منطقه تا ماه جولای ادامه داشته به‌طوری که نسبت به ماه مشابه قبل ۵/ ۰ درصد کاهش تولید نشان می‌دهد.
هند اما در ماه می با کاهش یکباره در تولید مواجه بوده است به‌طوری که تولید در این دوره ۱۳ درصد نسبت به ماه گذشته و بیش از ۲۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است. تولید مواد شیمیایی ایالات متحده آمریکا اما در ماه ژوئن به کمترین میزان خود رسیده که ۵/ ۱ درصد نسبت به ماه گذشته و بیش از هفت درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است.
در مورد روسیه نیز شرایط متفاوتی نسبت به روند جهانی بر تولید محصولات شیمیایی در این کشور در سال ۲۰۲۰ حاکم بوده است به‌طوری که تولید مواد شیمیایی در این کشور روند صعودی خود را ادامه داده است و تنها در ماه ژوئن با کاهش اندک ۶/ ۰درصدی نسبت به ماه گذشته مواجه بوده است.
این اختلاف در روندهای تولید مواد شیمیایی کشورهای مختلف به عوامل موثر بر عرضه در این دوران یعنی محدودیت‌های کرونایی، تغییرات قیمت محصولات شیمیایی و نوع این محصولات بستگی داشته است به‌طوری که تولید مواد پتروشیمی در تولید بسته‌بندی، مواد غذایی، تجهیزات پزشکی و تجهیزات مراقبت شخصی افزایش داشته که تا حدی کاهش تولید مواد پتروشیمی مورد استفاده از صنایع ساختمان، خودرو و هواپیما را جبران کرده است.
چشم‌انداز تولید در صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی سال ۲۰۲۰ را در حالی که روند تولید و قیمت‌ها در فصل چهارم سال بهبود یافته‌اند به پایان رساند و چشم‌انداز مثبت نسبت به سال ۲۰۲۱ با ورود واکسن کرونا و شروع واکسیناسیون تقویت شده است. با وجود این به نظر می‌رسد برخی محصولات پتروشیمی چون MEGا، PE و PX به دلیل افزایش ظرفیت‌های تولیدی همچنان تحت فشار قرار داشته باشند. برخی دیگر از محصولات پتروشیمی چون پروپیلن نیز به تقاضای بخش سلامت در بازار مشتقات بستگی دارد. پیش‌بینی S&p Global حاکی از بهبود در بازار مشتقات است. با وجود این شرایط رشد اقتصادی به دلیل گسترش بیکاری و کاهش درآمدها بر تقاضا تاثیرگذار است و به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت تغییرات معناداری داشته باشد. اما با وجود نااطمینانی در آینده نزدیک انتظار می‌رود بازارهای جهانی در حالت کلی در سال ۲۰۲۱ بهبودی حاصل کنند.
نکته دیگر در مورد تقاضای برخی از محصولات پتروشیمی، به عنوان مثال محصولات مورد استفاده در هواپیماسازی و خودروسازی است که به نظر می‌رسد حداقل در کوتاه‌مدت از الگوهای رشد سنتی پیروی نکنند که این به معنای شیفت تقاضا، به عنوان مثال تغییر از پلی‌پروپیلن به پلی‌اتیلن سبک است. بنابراین تولیدکنندگان نیز باید با برنامه‌ریزی‌های مناسب خود را با این تغییرات سازگار کنند.
