فرار از حباب
شرکت‌های پتروشیمی در بازار سهام چه وضعیتی دارند؟
بررسی‌ها حکایت از آن دارد که از مجموعه ۳۵ نماد پتروشیمی معامله‌شده در بورس و فرابورس، تنها تعداد اندکی از وضعیت بنیادی مناسب برخوردار نیستند و سایر این نمادها در طول سال‌های اخیر همواره توانسته‌اند سودهای خوبی را در مجامع عمومی سالانه نصیب سرمایه‌گذاران کنند. با این حال آنچه موجب شده این صنعت مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گیرد، صرفاً وضعیت کنونی آن نیست بلکه استعدادهای بسیاری است که می‌تواند در آینده و با بهبود شرایط اقتصادی و روابط بین‌المللی شاهد باشد. با توجه به آنکه این صنعت یکی از صنایع دارای مزیت در اقتصاد ایران است در طول سال‌های گذشته توانسته ارزآوری قابل توجهی برای اقتصاد ایران داشته باشد و امید می‌رود با بهبود شرایط و با اتکا به توان داخلی این روند مثبت همچنان ادامه‌دار باشد.
حال و هوای بورس
بازار سرمایه در طول دهه‌های اخیر تحولات چشمگیری را شاهد بوده و هرچه پیش رفته به تعداد شرکت‌های فعال در این حوزه افزوده شده است. همین امر سبب شده تا در کنار ایجاد و بهبود بستری برای سرمایه‌گذاری، بر امکان سرمایه‌گذاری مستقیم مردم بر مهم‌ترین صنایع فعال در اقتصاد ایران افزوده شود. به‌رغم آنکه در طول این سال‌ها تعداد و میزان تامین مالی انجام‌شده برای رشد توسعه صنایع مختلف چندان در تطابق با ظرفیت‌های موجود در بازار سرمایه نبوده است، با این حال همین میزان انجام‌شده نیز نشان داده بازار سهام تا چه حد می‌تواند به بهبود و ارتقای زیرساخت‌های کشور کمک کند و برای جهت‌دهی به پس‌اندازهای خرد جامعه نقشی مهم ایفا کند.
بازار سرمایه طی سال‌های اخیر تحولات شگرفی را شاهد بوده است. در طول این سال‌ها افت شدید ارزش پول ملی سبب شده تغییر در ارزش جایگزینی شرکت‌ها و باز شدن دست بسیاری از شرکت‌هایی که بنا بر ماده ۱۴۱ قانون تجارت در معرض ورشکستگی بودند برای تغییر در مواد ترازنامه و به‌تبع آن خروج از ورشکستگی فراهم شود. همین امر در کنار افزایش قیمت دلار که طبعاً میزان سود ریالی شرکت‌ها را افزایش می‌داد به عاملی تبدیل شد تا در جریان سال‌های ۹۷، ۹۸ و نیمه نخست سال ۹۹ شاهد رونقی کمابیش پایدار باشیم. حاصل این رونق نیز چیزی نبود جز افزایش دسته‌جمعی قیمت در اکثر قریب به‌اتفاق نمادهای معامله‌شده در بورس و فرابورس که در نهایت شاخص کل بورس تهران را از محدوده ۹۶ هزار واحد تا دو میلیون و ۱۰۰ هزار واحد افزایش داد.
رکورد یادشده در نماگر اصلی بازار سهام در حالی به ثبت رسید که پس از روز بیستم مردادماه سال جاری تمامی قیمت‌ها تحت تاثیر عوامل گوناگونی نظیر موضع‌گیری‌های نابجای مسوولان، افزایش ریسک‌های قانونی و تغییر در سایر ریسک‌های سیستماتیک با افت جدی مواجه شدند. از آن زمان تاکنون شاخص کل بورس افت قابل توجه را شاهد بوده و از سقف یادشده به سمت محدوده یک میلیون و ۱۳۵ هزار واحد کاهش یافته است. بر این اساس قضاوت قیمت‌ها در طول شش ماه گذشته در حالی اتفاق افتاده که در روزهای قبل از وقوع آن هیچ‌کس حتی فکر نمی‌کرد روند صعودی موجود در بازار سهام به این زودی‌ها خاتمه یابد چه برسد به آنکه تقریباً نیمی از ارتفاع شاخص کل کاسته شود.
لزوم توجه به ماهیت صنایع
واکاوی تحولات اخیر بورس تهران نشان می‌دهد شاخص اصلی این بازار به‌رغم آنکه نمایشگری برای تغییرات کل آن در نظر گرفته می‌شود با این حال از آنجا که میانگین وزنی قیمت همه سهام مورد معامله در آن است، نمی‌تواند به نحو مناسبی برای درک نوسان‌های قیمتی در تمامی سهام معامله‌شده مورد استفاده قرار گیرد.
در ماه‌های اخیر به کرات مشاهده شد که بسیاری از نمادهای داد‌و‌ستد‌شده در بازار سرمایه افت قیمتی بیش از شاخص کل را شاهد بودند و در مقابل برخی دیگر از نمادها نیز به میزان بسیار کمتری از آنچه در این نماگر شاهد بودیم، افت قیمت را تجربه کردند. البته این مساله چیزی نیست که از چشم متولیان بازار سرمایه و کارشناسان و فعالان باتجربه این بازار دور مانده باشد. در واقع به همین دلیل است که شاخص‌های مختلفی نظیر شاخص‌های صنایع در بازار سهام مورد محاسبه قرار می‌گیرد و بورس نیز مانند بسیاری از بازارهای مشابه خود که در خارج از کشور به فعالیت می‌پردازند، دارای شاخص‌های فرعی است که در کنار شاخص اصلی محاسبه می‌شود. بر این اساس اگر بخواهیم درکی دقیق‌تر از تحولات روی داده در بازار سرمایه طی ماه‌های اخیر داشته باشیم باید برای هر یک از صنایع و بررسی تغییرات قیمت در آنها، سراغ شاخص این صنایع برویم.
یکی از صنایعی که در ماه‌های اخیر تغییراتی تقریباً متفاوت از نوسان‌های شاخص بورس به نمایش گذاشته و توانسته با افت کمتر نسبت به شاخص یادشده، مسیر اصلاح قیمت‌ها را پی بگیرد شاخص گروه شیمیایی بوده که دربردارنده نمادهای فعال در صنعت پتروشیمی است.
پتروشیمی‌ها در بورس
از جمله گروه‌هایی که در طول سال‌های اخیر با افزایش تعداد نمادهای مورد معامله همراه بوده است، گروه شیمیایی است که مجموع نمادهای مورد معامله آن در بورس و فرابورس (با احتساب بازار پایه) به ۳۵ عدد می‌رسد. این گروه در طول سه سال اخیر شاهد عرضه‌های اولیه بسیار موفقی بوده است که از آن جمله می‌توان به «پارس»، «نوری» و «جم پیلن» اشاره کرد. پیگیری تغییرات قیمت در این نمادها نشان می‌دهد همزمان با رشد قابل توجه قیمت‌ها در بازار سرمایه روند تغییرات قیمت در سهام شرکت‌های یادشده نیز چندان بی‌نصیب از تحولات اخیر نبوده است. همین مساله سبب شده تا شاخص محصولات شیمیایی نیز طی مدت یادشده نوسان‌های قابل توجهی را ثبت کند.
بررسی تغییرات شاخص یادشده در بورس تهران حکایت از آن دارد که نماگر این گروه طی مدت دو سال و نیم منتهی به ۲۰ مرداد ۹۹ به میزان ۱۷۰۰ درصد افزایش داشته است. شاخص گروه شیمیایی که متشکل از تمامی نمادهای صنعت پتروشیمی به علاوه سایر محصولات شیمیایی است طی مدت مورد اشاره از سطح ۶۲۱۱ واحد به سطح ۱۱۱ هزار و ۹۲۱ واحد رسیده است. بر این اساس اگر بخواهیم حسابی سرانگشتی در مورد عملکرد گروه یادشده در بازار سهام داشته باشیم با توجه به رشد شاخص کل بورس از محدوده ۹۶ هزارواحدی تا محدوده دو میلیون و ۱۰۰ هزارواحدی که افزایشی حدوداً ۲۲ برابری را به نمایش می‌گذارد می‌توان این‌طور قلمداد کرد که وضعیت نمادهای حاضر در صنعت پتروشیمی نسبت به سایر نمادهای فعال در بازار چندان مناسب نبوده است. با این حال در نظر گرفتن معیار بازدهی در بازار سهام آن هم تا اوج قیمت‌ها مساله‌ای است که می‌تواند باعث گمراهی سرمایه‌گذاران و افرادی شود که قصد تحلیل نمادهای مورد بحث را دارند.
نوسان منطقی‌تر پتروشیمی‌ها
تحلیل تغییرات به ثبت‌رسیده در نماگر گروه محصولات پتروشیمی و مقایسه آن با دماسنج بازار سرمایه به خوبی نشان می‌دهد به‌رغم عقب ماندن شاخص صنعت شیمیایی از افزایش تند و تیز شاخص کل بورس در ماه‌های منتهی به مردادماه سال جاری، همین امر سبب شده تا در شرایط افت تقریباً ۵۰درصدی نماگر اصلی بازار سهام شاخص شیمیایی تنها ۳۸ درصد از اوج خود عقب‌نشینی کند. این‌طور که به نظر می‌رسد شرایط نمادهای یادشده به‌رغم آنکه تحت تاثیر تمایل کمتر سرمایه‌گذاران به سفته‌بازی در گروه پتروشیمی در ایام رونق کمتر از میانگین قیمت‌ها رشد داشته، با این حال توانسته از سرمایه‌گذاران خود در مقابل افت قابل توجه ارزش دارایی محافظت کند. به‌عبارت دیگر نمادهای فعال در صنعت پتروشیمی بر روی تابلوی بورس تهران توانسته رشد قیمت منطقی‌تری را نسبت به سایر نمادها مشاهده کند و بنابراین افزایش غیرمعمول و حباب‌گونه بهای سهام را همراهی نکرده است.
در حالی که در اوج روزهای رونق این بازار تصور می‌شد که سرمایه‌گذاران در نمادهای یادشده از سود بازار جا مانده‌اند، گذر زمان به خوبی نشان داد در واقع آنچه سرمایه‌گذاران در بلندمدت توانستند با سهامداری در صنعت یادشده از آن بر حذر باشند نوسان بی‌خود و بی‌جهت قیمت دارایی‌هاست. از این منظر اگر بخواهیم عملکرد صنعت پتروشیمی در سال‌های گذشته را مورد بررسی قرار دهیم به این نتیجه خواهیم رسید که حرکت منطقی‌تر بهاری سهام در این گروه توانسته از اضطراب سرمایه‌گذاران بکاهد.
از تنوع نمادها تا امنیت سرمایه‌گذاری
نگاهی عمیق‌تر به حضور صنعت پتروشیمی در بازار سرمایه نشان می‌دهد از مجموعه نمادهای فعال در این صنعت ۳۵ نماد در تابلوهای مختلف بازار سهام وجود دارند که قسمتی از آنها در تابلوهای بورس تهران و بخشی دیگر در تابلوهای اصلی و بازار پایه فرابورس معامله می‌شوند. همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد تعداد این نمادها به ۳۵ عدد می‌رسد که در میان آنها، هم شرکت‌های تولیدکننده محصولات پتروشیمی و هم شرکت‌های سرمایه‌گذار در این زمینه حضور دارند. از معروف‌ترین شرکت‌های پتروشیمی فعال در بازار سهام می‌توان به پتروشیمی زاگرس، فن‌آوران و پارس اشاره کرد که تمامی آنها در بورس تهران معامله می‌شوند و نمادهایی نظیر مارون، شگویا و شغدیر نیز مورد اقبال سرمایه‌گذاران در فرابورس هستند. با این حال ماهیت متفاوت این بازارها سبب شده تا شرکت‌های بورسی از معافیت مالیاتی بیشتری نسبت به شرکت‌های فرابورسی بهره‌مند باشند. در این میان شرکت‌هایی نظیر «شلرد»، «شجم» و... نیز در تابلوهای زرد و نارنجی بازار پایه معامله می‌شوند که اساساً دامنه نوسان آنها نیز متفاوت از نمادهای عادی بورس و فرابورس است.
اما دسته دیگری از نمادهای فعال در این گروه شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند که در سال‌های اخیر سهم عمده‌ای در توسعه و بهبود وضعیت صنعت پتروشیمی در ایران داشتند که از آن جمله می‌توان به هلدینگ خلیج‌فارس، «پترول»، «پارسان» و «تاپیکو» اشاره کرد. این نمادها برخلاف بسیاری از نمادهای قبلی که به‌طور مستقیم در تولید محصولات پتروشیمی مشارکت دارند به دلیل آنکه در واقع شرکت بالادستی شرکت‌های تولیدکننده به حساب می‌آیند، نقش عمده‌ای در تغییرات شاخص بورس دارند به‌طوری که بسیاری از سرمایه‌گذاران باسابقه بورس تهران اسامی این نمادها را به کرات در بخش تاثیر در شاخص تارنمای شرکت مدیریت فناوری بورس تهران دیده‌اند.
یکی از مواردی که صنعت پتروشیمی را به صنعتی خاص در بازار سرمایه بدل کرده این است که پرارزش‌ترین نماد مورد معامله در کل بازار سهام ایران از میان نمادهایی است که در این صنعت فعالیت دارند. شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس که در بازار دوم بورس تهران با نماد «فارس» مورد معامله قرار می‌گیرد از جمله نمادهای بازار سرمایه است که نقشی سازنده در توسعه صنعت پتروشیمی ایفا کرده و ارزش بازاری برابر با ۲۶۷ هزار و ۴۸۴ میلیارد تومان دارد.
اما اگر از نام و تعداد تابلوهایی که نمادهای پرتعداد پتروشیمی در بازار سرمایه در آنها معامله می‌شوند بگذریم بررسی دقیق‌تر وضعیت حکایت از آن دارد که بر اساس محاسبات آخرین روز معاملاتی هفته اخیر صنعت پتروشیمی بر اساس مجموع ارزش همه نمادهای آن در بورس و فرابورس ارزشی برابر با ۸۶۰ میلیارد تومان دارد که در مقایسه با مجموع ارزش بازار سرمایه که به شش هزار و ۸۳۶ هزار و ۳۹۲ میلیارد تومان می‌رسد، سهمی ۱۳درصدی از کل بازار سرمایه ایران دارد.
با توجه به اینکه تعداد صنایع فعال در بورس تهران در حال حاضر به حدود ۴۰ مورد می‌رسد سهم ۱۳درصدی صنایع پتروشیمی از کل ارزش بازار سهام حکایت از تاثیر قابل توجه نمادهای این گروه بر عملکرد کلی بازار سرمایه دارد. در واقع اگر بخواهیم نگاهی عمیق‌تر به نمادهای فعال در صنعت پتروشیمی بیندازیم باید بگوییم که در طول سال‌های گذشته با وجود آنکه بخش قابل توجهی از افزایش قیمت نمادها در بورس و فرابورس به دلیل افزایش تقاضای سفته‌بازانه و هیجان تورمی بوده که بر بازار سهام اثر گذاشته است، نماد معاملاتی شرکت‌های پتروشیمی توانسته‌اند همچنان ماهیت تحلیلی خود را حفظ کنند و اگرچه گاه بعضی از آنها تحت تاثیر جو هیجانی بازار قرار گرفته‌اند با این حال همواره جزو نمادهایی بوده‌اند که در فهرست مورد بررسی سرمایه‌گذاران تحلیلی یا همان ارزشی قرار داشتند و عرضه و تقاضای آنها بیش از آنکه تحت تاثیر هیجانات سهامداران خرد باشد به دلیل تمایل یا عدم تمایل سرمایه‌گذاران حقوقی دستخوش تغییر شده است. مسائلی از این دست بوده که صنعت پتروشیمی را بیش از آنکه برای نوسان‌گیری و توجه کوتاه‌مدت مناسب کرده باشد آن را به مقصدی کم‌مخاطره برای سرمایه‌گذاری بلندمدت تبدیل کرده است.
سرمایه‌گذاری بلندمدت
اما فارغ از آنکه صنعت پتروشیمی در حال حاضر چه جایگاهی در بازار سرمایه دارد آن چیزی که می‌تواند جذابیت آن را برای دوره‌های بلندمدت در بازار سرمایه افزایش دهد و در واقع آن را به گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری بلندمدت تبدیل کند، استعدادهای بالقوه صنعت برای رشد بیشتر است. این صنعت که در چهار نوع «یوتیلیتی»، «آروماتیکریال»، «پلیمر» و «متانول» در ایران فعالیت می‌کند از آن جهت که از خوراک داخلی استفاده می‌کند و در واقع مسیری است که برای جلوگیری از خام‌فروشی گاز و ارزآوری بیشتر ایجاد شده، از موقعیت خوبی برای توسعه در داخل کشور برخوردار است.
ذکر این نکته ضروری است که در طول تمامی سال‌های تحریم یکی از مهم‌ترین منابع تامین ارز مورد نیاز کشور همین شرکت‌های فعال در صنعت پتروشیمی بودند که توانسته‌اند زمینه را برای تاب‌آوری تحریم‌ها تا حد زیادی فراهم کنند. همین موضوع به یکی از شواهدی تبدیل شده که نشان می‌دهد تاکید و اتکا بر توسعه اقتصاد کشور بر اساس مزیت‌های نسبی موجود می‌تواند تا چه حد هم در شرایط سخت سیاسی و هم شرایط سخت اقتصادی به کمک کشور بیاید.
اگر بخواهیم نگاهی منصفانه به فرصت‌ها و تهدیدهای این صنعت داشته باشیم باید بگوییم آنچه توانسته در طول سال‌های اخیر صنعت پتروشیمی را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار دهد افزایش تحریم‌ها و به سبب آن ناکامی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. این امر اگرچه توانسته مسیر پیش‌روی این صنعت را با فراز‌و‌نشیب‌های بسیاری مواجه کند اما در شرایط فعلی که امیدها نسبت به گشایش سیاسی در روابط میان ایران و ایالات متحده افزایش یافته می‌تواند به عاملی تبدیل شود که سرمایه‌گذاری کلان در این صنعت را با آینده‌ای بهتر مواجه کند. در صورتی که این امر محقق شود طبیعتاً سهام شرکت‌های پتروشیمی نیز مزیتی عمده و قابل توجه نسبت به سایر نمادها در بازار سرمایه خواهند داشت. البته نباید فراموش کرد که سایه مداخله دستوری نیز جزو ریسک‌هایی است که مانند سایر صنایع می‌تواند صنعت پتروشیمی را با مشکل مواجه کند.
از طرف دیگر باز شدن فضای مبادلات اقتصادی در صورت تایید لوایح FATF نیز جزو مسائلی است که می‌تواند هزینه‌های تحریم برای فعالان این صنعت را تا حد قابل توجهی کاهش دهد و در نتیجه فضا را برای افزایش سودآوری گروه مهیا کند. از طرفی دیگر با توجه به اینکه اکثر نمادهای فعال در این صنعت از سابقه خوبی در بازار سرمایه برخوردار هستند و همواره توانسته‌اند سودهای خوبی در میان سهامداران خود توزیع کنند جزو معدود شرکت‌های موجود در بازار سرمایه هستند که توانایی بالایی در جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و
جهت‌دهی به پس‌اندازهای آنان به منظور ارتقای سطح کیفی و کمی تولیدات دارند.
