دهه منفی رشد
مجموع هزینه‌های خانوار همواره به‌عنوان یکی از معیارهای رفاهی محسوب می‌شود. در سطح کلان اقتصاد مصرف و تولید ناخالص داخلی و یا درآمد ملی معیاری برای رفاه بوده و در سطح خرد نیز میزان مصرف خانوار معیاری برای تغییرات رفاهی خانوار است. هزینه کل حقیقی شده خانوار به‌عنوان مصرف کل خانوار که نمایانگر رفاه کل نیز هست در بیشتر سال‌های دهه ۹۰ روند کاهشی داشته و مقدار کاهش طی سه سال ۹۷ تا ۹۹ بسیار شدید و قابل‌توجه بوده است.
جهش خط فقر در اصفهان
گزارش سال۹۸ مرکز پژوهش‌های مجلس با تکیه‌بر نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه، رشد اقتصادی کشور، کاهش درآمد و رفاه خانوار تهیه شد. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه ۴۷درصدی در اسفند۹۷و رشد اقتصادی منفی پیش‌بینی‌شده برای سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به همراه برآورد میزان کاهش درآمد، قدرت خرید و رفاه خانوار باعث شد تا این نهاد پژوهشی اعلام کند تا پایان سال ۱۳۹۷ در حدود ۲۳ الی ۴۰ درصد با سناریوهای مختلف برای وضعیت درآمدی خانوار در سال ۹۷در زیرخط فقر قرارگرفته و هزینه تأمین حداقل نیازهای زندگی افزایش یابد.
این مرکز تابستان سال ۹۷ متوسط هزینه‌های خوراکی و غیرخوراکی برای یک خانوار با جمعیت ۴ نفر را بیش از ۳۶۲میلیون ریال در سال و حدود ۳۰ میلیون ریال در ماه اعلام کرد. مرکز پژوهش‌های مجلس در تابستان ۹۷ خط فقر ماهانه و نرخ رشد آن در شهرها را برآورد کرد. طبق این داده‌ها خط فقر سرانه در اصفهان۵۵۱هزار تومان، خط فقر خانوار ۴ نفره ۱۴۸۹۰۰۰ تومان و نرخ رشد آن نسبت به تابستان سال ۱۳۹۶، ۲۵.۸درصدبود که این شاخص بیش از متوسط کشور گزارش شد.
در بهار۹۷خط فقر سرانه در اصفهان ۴۸۶هزار تومان و همچنین خط فقر خانوار چهارنفره۱۳۱۲۰۰۰تومان گزارش شد که در مقایسه با شاخص تابستان همان سال خط فقر سرانه و خط فقر خانوار چهارنفره حدود۱۰۰هزار تومان افزایش‌یافته که نشانه قرار گرفتن افراد بیشتری در زیرخط فقر در سال گذشته است.
به گواه مرکز پژوهش‌های مجلس، نام اصفهان در تابستان سال ۹۷نسبت به مدت‌زمان مشابه سال۹۶در میان استان‌هایی قرار گرفت که بیشترین رشد خط فقر را داشته‌اند. شاخص فلاکت، رفاه جامعه را به‌صورت مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد. این شاخص بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ نزولی بوده و از ۴۳.۲ درصد به ۱۹.۳ درصد کاهش یافت.
از سال ۱۳۹۶ رشد این شاخص آغاز شد و از ۲۰.۳ درصد به۳۸.۵درصد در سال ۱۳۹۷ رسید. رشد شاخص فلاکت در سال ۱۳۹۷ بیانگر آن است که رفاه مردم در این سال در مقایسه با سال ۱۳۹۶ کاهش‌یافته است.عمده دلیل افت‌وخیز شاخص فلاکت در سال‌های اخیر افزایش و کاهش نرخ تورم بوده است. دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش دیگری با عنوان» وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا دردهه۹۰ «که خرداد امسال منتشر کرد، به بررسی چرایی ایجاد فقر در اقتصاد ایران پرداخت. داده‌های این پژوهش تایید می‌کند که خط فقر در استان و شهر اصفهان در سال‌های اخیر جهش داشته و خط فقر سرانه از حدود۵۰۰هزار تومان سال۹۷ به یک‌میلیون و ۴۸۰هزار تومان در سطح استان و دو میلیون و دویست هزار تومان در سطح شهر اصفهان در سال۱۴۰۰رسیده است. همچنین خط فقر سرانه استان ۱۷۵۳هزار تومان تعیین‌شده که نشانه خزیدن تعداد بیشتری از مردم اصفهان به زیرخط فقر است. ازآنجایی‌که هزینه سرانه خانوارهای شهری هر استان معیاری از سطح رفاه شهروندان ارائه می‌دهد، بنابراین رشد هزینه‌ها باعث شد که اصفهان از پله چهارم استان‌های مرفه کشور در سال۹۶به پله هشتم کشور در سال۱۴۰۰ سقوط کند.
خط قرمز رفاه
یکی از مهم‌ترین متغیرهایی که برای بررسی وضعیت رفاهی خانوار مورداستفاده قرار می‌گیرد نسبت هزینه خوراک به‌کل هزینه خانوار است. افزایش نسبت هزینه خوراک به‌کل هزینه خانوار نشان می‌دهد که خانوار سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به خوراک اختصاص داده و به همین جهت برای سایر هزینه‌ها مقدار کمتری پول در اختیار دارد. طبق داده‌های مرکز آمار ایران، شاخص تورم خوراکی‌ها در فروردین امسال به ۲۲۰.۸و تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها در این استان در ماه یادشده به ۸۱.۷درصد رسید. همچنین تورم ماهانه خوراکی‌ها در اصفهان۲.۳ و تورم سالانه۲/ ۶۷ درصد به ثبت رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم خوراکی‌ها در استان از نرخ معمول تورم در اصفهان پیشی گرفته است. طبق داده‌های مرکز آمار تورم نقطه‌به‌نقطه اصفهان در اردیبهشت۶۰.۵درصد و تورم سالانه۵۱.۷درصد بوده که بالاتر از متوسط کشور است. رشد نرخ تورم به‌خصوص تورم خوراکی‌ها در استان زنگ خطر کاهش رفاه را به صدا درآورده است. طبق گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس، خانوارهای ایران طی دهه ۹۰ به‌طور پیوسته با کاهش کالری دریافتی مواجه بودند. روند نزولی کالری دریافتی از سال ۹۷ به بعد مشهود بوده و این روند نزولی در سال ۱۴۰۰ متوقف‌شده است.همچنین اختلاف بین کالری دریافتی به‌طور فراوانی بین دهک‌های پایین با دهک‌های بالا وجود دارد به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۰ دهک دهم به‌طور متوسط۳۲۸۴کیلوکالری و دهک اول ۱۴۹۷ کیلوکالری مصرف کرده است.
طبق این گزارش همچنین خانوار از کالاهای باکیفیت در سبد غذایی کاسته و برای دریافت کالری موردنیاز از مواد غذایی ارزان‌تر و باکیفیت کمتر استفاده کرده است.
در سال۱۴۰۰ نسبت به ۹۹ میانگین و میانه مصرف مرغ به ترتیب۵.۸و۱۰.۵درصد کاهش‌یافته است.مصرف شیر در دهه ۹۰ به‌طور مستمر کاهش‌یافته و میانه و میانگین و میانه مصرف به ترتیب۵۱.۷و۴۶.۸درصد کاهش‌یافته که مقدار بسیار چشمگیری است. مصرف تخم‌مرغ نسبت به سایر پروتئین‌ها رفتار متفاوتی داشته و به نظر می‌رسد خانوارهای ایرانی با کاهش مصرف گوشت و مرغ در دهه ۹۰ و به‌خصوص از سال۹۷ به بعد تخم‌مرغ را به‌عنوان منبع تامین پروتئین جایگزین کرده به‌طوری‌که میانگین مصرف تخم‌مرغ ۴ درصد در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۱۳۹۹ افزایش داشته است. برنج نیز مانند سایر کالاهای اساسی در طول دهه ۹۰ کاهش مصرف داشته و میانگین مصرف برنج در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۱۳۹۰ در حدود ۲۸ درصد کاهش نشان می‌دهد . افزایش سهم خوراک و مسکن از کل هزینه‌های خانوار در کنار هم می‌تواند رفاه خانوار را به‌شدت تحت تاثیر قرار دهد. سهم مسکن از کل هزینه خانوار در دهه ۹۰ افزایش‌یافته و از۲۳درصد در سال۹۰به ۲۷درصد در سال۱۴۰۰رسیده و درنهایت مجموع هزینه خوراک و مسکن در سال ۱۴۰۰برای خانوارهای ایرانی به ۶۰درصد از کل هزینه‌ها رسیده است.
کالاهای لوکس و شاغلان فقیر
بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که کالاهایی همانند تفریح، سرگرمی، هتل و رستوران و آموزش در زمره کالاهای لوکس خانوار قرارگرفته و از سبد کالای آن‌ها حذف‌شده و یا سهم بسیار کمرنگی دارد. سهم آموزش از کل هزینه‌های خانوار در دهه۹۰حدود۶۰درصد کاهش‌یافته که نتیجه آن رشد نسلی با بهره‌وری پایین، دانش کم و سرمایه انسانی اندک است که احتمال فقر آن‌ها از پدر و مادرهایشان بیشتر خواهد بود.
کاهش رفاه و رشد فقر پس‌لرزه دیگری هم دارد و آن کاهش سهم شغل در کاهش نرخ فقر است. در زمان‌های کاهش نرخ فقر، شغل تا حدی می‌توانست فقرا را از فقر نجات دهد اما با افزایش نرخ فقر از سال۹۷به بعد اختلاف طبقاتی بین خانوارهای فقیر دارای سرپرست شاغل و خانوارهای فقیر دارای سرپرست بیکار کمتر شد. درواقع با کاهش رشد اقتصادی، درآمد حاصل از شغل برای کاهش درجه فقر خانوارها کافی نیست. این وضعیت در استان اصفهان هم وجود دارد به‌طوری‌که در این استان در سال۱۴۰۰حدود۵۵درصد از خانوارهای فقیر دارای سرپرست شاغل بوده و حدود۵۲درصد از خانوارهای غیر فقیر هم سرپرست شاغل داشته‌اند!
