خانه‌های مجلل اما لَرزان
کیفیت ساخت، قربانی تورم مصالح
روند کاهشیِ عمر مفید ساختمان‌ها
به عقیده کارشناسان، تقریباً یک هزار نوع مصالح ساختمانی فرعی واصلی در صنعت ساختمان وجود دارد که از این تعداد، میزان بالایی غیراستاندارد و دارای کیفیت لازم نیستند.
مصالحی که توسط آن‌ها ساختمان‌هایی گاه، گران‌قیمت بناشده اما بنا به دلایلی چون سرمایه‌ای شدن مسکن و گرانی هزینه‌های تولید آن، ساخت‌وسازها از حالت تخصصی خارج و کیفیت آن‌ها قربانی شرایط بازار و سودآوری بیشتر، می‌شود. واقعیت آن‌هاست استفاده از مصالح نامرغوب، چالش امروز و دیروز کشور ما نیست بلکه از سال‌های قبل نیز که تورم فعلی این بخش را تسخیر نکرده بود مصالح غیراستاندارد به دلیل ارزان بودن، به‌طور فراوان، مورداستفاده قرار می‌گرفت. به‌طوری‌که پرونده‌های مربوط به غیراستاندارد بودن ساختمان‌سازی‌ها در سطح استان اصفهان، صدرنشین شکایت‌های انجام‌گرفته به اداره استاندارد در چند سال گذشته بوده است. اکنون نیز این‌گونه واحدهای تولید مصالح غیراستاندارد در گوشه‌کنار شهرها مشغول به فعالیت هستند که استفاده از آن‌ها زیان‌های جبران‌ناپذیری را به صاحبان ساختمان وارد می‌آورده است.
حال‌آنکه بر اساس قانون و مقررات ملی ساختمان، تولید و استفاده از مصالح غیراستاندارد ممنوع است. و همواره نیز بر پایین‌تر بودن عمر مفید ساختمان‌های کشور نسبت به استانداردهای جهانی هشدار داده‌شده و ضرورت استفاده از مصالح استاندارد در ساخت‌وسازها مورد تأکید بوده است.
و حالا پرسش آن است چرا با توجه به مشخص بودن خطرهای ناشی از این امر پرخطر، نسبت به جلوگیری از تولید مصالح بدون کیفیت، به شیوه جدی اقدام نمی‌شود؟
به‌ویژه در کشوری که بر روی کمربند زلزله واقع‌شده است و می‌بایست بیشتر به این موضوع توجه گردد.
استفاده از مصالح نامرغوب با چه توجیهاتی؟
فعالان بخش ساختمان، مهم‌ترین عوامل برای استفاده از مصالح خطرناک و آسیب‌زا در کشورمان را بالا بودن هزینه‌های تولید عنوان می‌کنند.
جعفری رئیس اتحادیه مصالح ساختمانی اصفهان به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: با افزایش قیمت مصالح ساحتمانی، متقاضی مصالح ارزان‌تر که کیفیت کمتری را دارد انتخاب می‌کند ولی نه به آن معنا که همه این ارزان‌ترها غیراستاندارد باشد.
وی تصریح می‌کند: مصالح ساختمانی به سه دسته درجه ۱، ۲ و ۳ تقسیم می‌شود که برخی سازندگان با گران‌تر شدن آن‌ها از درجات پایین‌تر استفاده می‌کنند تا ساختمان‌سازی برای آن‌ها باصرفه‌تر شود. در این حال به‌طورمعمول ساختمان‌های اصفهان به دلیل حساسیت موضوع، با مصالح باکیفیت بنا می‌شوند.
واضح آنکه گرانی مصالح استاندارد باعث می‌شود مصالح کم‌کیفیت ارزان، جایگزین شود که ممکن است گاه همین نامرغوب‌ها غیراستاندارد هم باشد.
به‌علاوه کم‌توجهی سازمان‌ها مربوطه بر نظارت لازم بر تولید و استفاده از مصالح استاندارد، ضعف در ساختارهای نظارتی و حقوقی در برخورد با تولید و استفاده‌کنندگان مصالح فاقد استاندارد، کمبود ظرفیت تولید مصالح دارای استاندارد، آسان‌تر بودن تهیه و مصرف این نوع از اجناس و مهم‌تر از همه بی‌اطلاعی مردم از خطرات استفاده از مصالح بدون کیفیت از دلایل اصلی شدت یابی این چالش است.
افزایش قیمت‌های حامل انرژی نیز ازجمله دلایل برای افت کیفی مصالح ساختمانی است با گرانی حامل‌ها هزینه‌های تولید مصالح افزایش می‌یابد و این‌گونه کیفیت مصالح ساختمانی تحت تأثیر گرانی هزینه‌ها می‌گیرد.
قابل تأمل آنکه به‌غیراز استفاده از مصالح استاندارد در بنای ساختمان، نکته مهم دیگری که چندان به آن توجه نمی‌شود رعایت استاندارد در نصب مصالح است.
در این میان به نظر می‌رسد تبدیل مسکن به کالای سرمایه از مهم‌ترین دلایلی باشد که سازنده را به سمت استفاده از مصالح نامرغوب سوق می‌دهد. در این شرایط است که فعالان به دلیل سودآوری بیشتر، بدون توجه به ضوابط مهندسی کیفیت ساختمان‌ها را قربانی شرایط بازار و سودآوری می‌کنند و ساختمان‌های با پوسته‌ای فریب زننده، اما بی‌کیفیت و باقیمت‌های بالا به فروش می‌رسد.
درصورتی‌که استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد، حق هر مشتری است. ضمن آنکه هزاران قانون در مورد لزوم رعایت موارد استاندارد در ساختمان‌سازی تدوین و تبیین شده است اما تعداد اندکی از آن‌ها رعایت می‌شود.
تأثیر نوع تولید و وجدان کاری در تعیین نوع مصالح
بنا به گفته فعالان حوزه مسکن و مسوولان مربوطه، بخشی از مصالح ساختمانی به‌ویژه بتن، تیرچه و بلوک در استان اصفهان استاندارد نیستند.
از طرفی حدود ۸۰۰ کارگاه و واحد تولیدی مصالح ساختمانی در استان فعالیت دارند که مشمول استاندارد اجباری هستند و بر این واحدهای تولید محصولات مشمول استاندارد اجباری، نظارت می‌شود.
قابل‌ذکر است مصالح ساختمانی استاندارد دارای کد شناسایی ۱۰ رقمی هستند.
سال گذشته بود که فرمانی مدیرکل استاندارد وقت اصفهان بیشترین چالش و مشکل مصالح ساختمانی در این استان را و بیشترین سختی نظارت بر روی تولید مصالح ساختمانی استاندارد را مربوط به تولید غیراستاندارد تیرچه و بلوک عنوان کرد؛ زیرا تولید این ۲ محصول نیاز به تجهیزات و تأسیسات پیچیده‌ای ندارد، اقلام نمایشگاهی یا فروشگاهی نیستند و محل تولید آن‌ها به‌راحتی می‌تواند جابه‌جا شود؛ و براین باور بود برای مقابله با آن نیازمند هم‌افزایی بیشتر دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مرتبط هستیم.
به گفته این مسوول وظیفه نظارت بر کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی مصالح ساختمانی بر عهده اداره کل استاندارد است، اما مسوولیت نظارت در ساختمان‌سازی با دستگاه‌های دیگر مانند کارشناسان ناظر و نظام‌مهندسی ساختمان است.
قطعاً نظارت در بخش مصرف نیز تأثیر بسیاری بر استفاده از محصولات استاندارد در ساخت‌وساز دارد و بر اساس قانون و آیین‌نامه نظارت بر چگونگی مصرف مصالح ساختمانی مصوب هیات وزیران سال ۸۴ این تکلیف برای نظام‌مهندسی ساختمان آورده شده که موظف به نظارت در محل مصرف برای استفاده از کالا و مصالح ساختمانی استاندارد است.
در این حال از نظر فعالان حوزه مسکن، مصرف مصالح نامرغوب مشکل این روزهای پرتورم نیست بلکه در همه زمان‌ها، با گران‌تر شدن نرخ زمین و ساخت‌وساز، احتمال روی‌آوری به مصرف مصالح ارزان‌تر که علی‌رغم استاندارد بودن مرغوبیت کمتری دارند بیشتر می‌شود.
تولا عضو انجمن انبوه‌سازان اصفهان به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: وقتی قرار است ساختمان باقیمت مناسب‌تری ساخته شود با توجه به تنوع محصولات، ممکن است مصالح ارزان‌تر انتخاب شود.
همچنین در این شرایط، تولید این‌گونه مصالح هم بیشتر می‌شود تا فعالان بتوانند در بازار رقابت بمانند و مشتریان که شامل سازندگان خرد و انبوه‌ساز می‌شوند گزینه‌های بیشتری را برای خرید در دسترس داشته باشند.
وی تصریح می‌کند: براین اساس شخص سازنده بر طبق وجدان کاری و نوع تولیدی که بخواهد ارائه دهد از مصالح ساختمانی استفاده می‌کند.
معمولاً وجود محدودیت و تعیین سقف قیمتی برای تولیدات ساختمانی و همچنین بر اساس منطقه واقع‌شده واحد مسکونی، طبیعتاً دامنه اختیار برای مصالح گران‌تر را محدود می‌کند و فرد مجبور است از مصالح ارزان‌تر استفاده ببرد.
اما هرچه قیمت زمین بالاتر رود و ساخت‌وساز در مناطق گران‌تری باشد، سازنده تولید نهایی را با نرخ بالاتر به فروش می‌رساند و می‌تواند مصالح باکیفیت گران‌قیمت هم مصرف کند.
وی تأکید می‌کند: و البته با توجه به فقدان نظارت‌های دقیق براین موضوع، وجدان شخص سازنده هم در این انتخاب، سهم زیادی دارد.
این فعال در پاسخ به این پرسش که ساختمان‌های اصفهان ازلحاظ مرغوبیت مصالح در چه شرایطی است بیان می‌کند: معمولاً سازندگان حرفه‌ای که در این استان فعالیت دارند به کیفیت ساختمان تولیدشده، توجه زیادی دارند.
نظارت، کلید اصلی است
بررسی‌های علمی و مستندی که از زلزله‌های رخ‌داده در ایران انجام‌گرفته گویای آن است بیش از ۷۰ درصد از علل تخریب ساختمان‌ها در این زلزله‌ها، مربوط به استفاده از مصالح ساختمانی غیراستاندارد بوده است.
براین اساس تهدید جدی سلامت و جان مردم، پیامد نهایی استفاده از این مصالح بی‌کیفیت بشمار می‌آید.
از سویی هم سوداگران باهدف عرضه ارزان‌ترین کالاهای مرتبط با ساختمان باعث می‌شوند تا ساختمانی با عمر بسیار پایین‌تر از حد انتظار، بنا شود درصورتی‌که خریدار این واحدها، عمر مفید و شاید همه سرمایه، خود را صرف کرده‌اند تا صاحب آن ملک شوند.
با این اوصاف از سوی کارشناسان پیشنهادهایی مانند صدور پروانه رتبه‌بندی شده برای تولیدکنندگان مصالح، تهیه شناسنامه ساختمان، تدوین قانون برای جلوگیری از ورود سوداگران و افراد فاقد صلاحیت به‌عرصه ساخت‌وساز، ارزش‌گذاری ساختمان‌ها بر اساس نوع و میزان مصالح مصرفی، ایجاد زیرساخت و راه‌اندازی کارخانه‌های تولید مصالح استاندارد و آگاه‌سازی مردم درزمان ساخت و یا خرید واحد مسکونی نسبت به کیفیت مصالح بکار رفته ارائه می‌شود که هرکدام سهم ویژه‌ای در بهبود شرایط ساخت‌وساز دارد؛ اما مهم تراز همه این موارد نظارت‌های دقیق و جامع سازمان‌های مربوطه بر کارگاه‌های تولید مصالح و بر تولیدکنندگان ساختمان است.
بدون تردید، نظارت، کلید اصلی برای ایجاد اطمینان خاطر است.
چه‌بسا پاسخگوی اصلی در برابر هر مشکل احتمالی در این ساختمان‌ها، همین ناظرانی خواهند بود که مجوز بهره‌برداری را داده‌اند این‌گونه دقت بسیار بیشتری در فرایند ساخت‌وساز خواهد شد.
