نفوذ کم‌عمق
چالش‌های جهانی‌شدن صنعت بیمه ایران چیست؟
صنعت بیمه به عنوان یکی از پایه‌های حیاتی اقتصاد در کشورهای مختلف جهان تلقی می‌شود. در حقیقت، بدون حضور بیمه، تجارت در دنیا نمی‌تواند به صورت کامل و کارآمد انجام شود. بیمه پس از بانکداری، به عنوان یکی از اجزای اساسی در تحقق اهداف اقتصادی در بسیاری از اقتصادهای پیشرفته جهان به حساب می‌آید. در کشور ما، نقش کمتر بیمه در اقتصاد فعلی، با نسبت ضعیف ضریب نفوذ بیمه در تولید ناخالص داخلی نشان داده شده است. با توجه به آمار بیمه مرکزی ایران، ضریب نفوذ بیمه در ایران حدود ۷/ ۲ درصد است، در حالی که متوسط جهانی این نسبت ۵/ ۷ درصد است. این اختلاف نشان از اهمیت کم بیمه در اقتصاد کنونی کشورمان دارد. در حالی که کشورهای پیشرفته و برخی از اقتصادهای بزرگ جهان، ضریب نفوذ بیمه خود را در محدوده ۸ تا ۱۱ درصد تعیین کرده‌اند؛ موضوعی که نشان از نیاز به تحولات اساسی در صنعت بیمه ایران دارد. در زمینه بیمه عمر یا زندگی نیز، وضعیت در ایران با متوسط جهانی و کشورهای پیشرفته همخوانی ندارد. تعداد بیمه‌های عمر و سرانه بیمه‌های عمر در ایران به طور قابل توجهی کمتر از میانگین جهانی و کشورهای پیشرفته است. این وضعیت نشان از نیاز به توجه و تحول در حوزه بیمه عمر به‌منظور ارتقای رشد و توسعه اقتصادی کشور دارد. اما پیش از اینکه به چالش‌های پیش‌روی صنعت بیمه در مسیر جهانی‌شدن بپردازیم بهتر است کمی از اهمیت این صنعت در اقتصاد بگوییم.
نقش بیمه در حفظ ثروت ملی
بیمه نقش اساسی در حفظ دارایی‌ها و اموال متعلق به افراد حقیقی، حقوقی و حتی دولت دارد. پوشش‌های بیمه به عنوان وسیله‌ای برای جبران خسارات احتمالی به اموال و دارایی‌ها، به حفظ ثروت ملی کمک می‌کند. این ابزار به موجب تعهدات مالی شرکت‌های بیمه، از افراد و نهادها در برابر خسارات مالی واقعی یا پتانسیل حفظ مالی آنان در مواجهه با ریسک‌های مختلف حفاظت می‌کند.
نقش بیمه در توسعه اقتصادی
شرکت‌های بیمه نقش مهمی در توسعه اقتصاد ایفا می‌کنند. آنها با کمک به کاهش ریسک و حفاظت از سرمایه‌ها و کارکنان، به شرکت‌ها اجازه می‌دهند با اطمینان بیشتری به فعالیت‌های خود ادامه دهند. این عمل به طور مستقیم تاثیر مثبتی بر اقتصاد دارد. بیمه به عنوان یک ابزار مهم در مدیریت ریسک، تجارت را تسهیل می‌کند و باعث افزایش اطمینان مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان می‌شود.
بیمه مانند ستون اساسی اقتصاد، در مواجهه با موانع ناگهانی که ممکن است بر کسب‌وکارها وارد شود، ابزاری قدرتمند است. در صورت وقوع حوادث غیرمنتظره، بیمه به شرکت‌ها امکان پاسخگویی سریع و کاهش تاثیرات منفی را می‌دهد. این امکان به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد که ریسک‌های بزرگ‌تری را بپذیرند و در نتیجه، توسعه و رشد بیشتری را تجربه کنند.
در کل، بیمه به توسعه اقتصادی از طریق حفظ امنیت مالی کسب‌وکارها، ایجاد اطمینان در بازار و افزایش توانایی افراد و نهادها در مواجهه با ریسک‌های مختلف، بسیار موثر است. این نقش گسترده بیمه نه‌تنها در کسب‌وکارها، بلکه در سطح کلانشهرهای اقتصاد جهانی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بیمه نقش بسیار مهمی در حفظ استقرار مالی افراد و جوامع دارد. زمانی که فاجعه‌ها و حوادث ناگوار رخ می‌دهند، بیمه می‌تواند به مردم کمک کند تا هزینه‌های مرتبط با این حوادث را تحمل نکنند و از آسیب‌های مالی جلوگیری کند. بدون وجود بیمه، مردم و فعالان اقتصادی ممکن است در شرایط سخت به مشکلات مالی و اقتصادی برخورد کنند و حتی به ورشکستگی برسند.
شرکت‌های بیمه با پرداخت مطالبات و جبران خسارات، به تامین مالی پروژه‌های توسعه اقتصادی کمک می‌کنند. این پروژه‌ها می‌توانند شامل عمران، ساخت‌وساز، و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی باشند. به این ترتیب، بیمه نه‌تنها امکان تحقق پروژه‌های اقتصادی را ایجاد می‌کند، بلکه با ایجاد امنیت مالی، فعالان اقتصادی را ترغیب به سرمایه‌گذاری می‌کند.
از سوی دیگر، بیمه به عنوان یک شاخه از بخش خدمات، نقش مهمی در اقتصاد کلان ایفا می‌کند. شرکت‌های بیمه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پرداخت‌کنندگان مالیات به دولت محسوب می‌شوند. این مالیات‌ها به حفظ ثبات سیستم‌های مالی در کشور کمک می‌کنند. همچنین، بیمه با ایجاد اشتغال در بخش‌های فنی، نمایندگی و کارگزاری نیز به حل مشکل بیکاری کمک می‌کند و به رشد اقتصاد کمک می‌کند.
بیمه نه‌تنها در حفظ ثروت ملی و تامین مالی پروژه‌های توسعه اقتصادی نقش ایفا می‌کند، بلکه با ایجاد امنیت مالی، ترغیب به سرمایه‌گذاری می‌کند و در کل، نقش بسیار مثبتی در تعادل و پایداری سیستم‌های مالی و اقتصادی دارد.
اثرات مهم بیمه بر اقتصاد
بیمه نقش مهمی در حفظ استقرار مالی افراد و توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. در زیر چند نکته از اهمیت بیمه و اثرات آن بر اقتصاد آورده شده است:
۱- جبران خسارت زیان‌دیدگان: بیمه از طریق جبران خسارات به زیان‌دیدگان، افراد و شرکت‌ها را در برابر از دست دادن دارایی‌ها و اموال محافظت می‌کند. این جبران خسارات باعث حفظ استقرار مالی افراد و شرکت‌ها می‌شود و فرآیند بازسازی و احیای فعالیت‌های اقتصادی پس از وقوع حوادث را تسریع می‌بخشد.
۲- جلب پس‌اندازها با بیمه عمر: بیمه عمر، افراد را به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری در طولانی‌مدت ترغیب می‌کند. این پس‌اندازها که به وسیله شرکت‌های بیمه جمع‌آوری می‌شوند، به عنوان منابع مالی در پروژه‌های توسعه اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۳- اعتباربخشی به بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری: بیمه به عنوان یک وسیله اعتباری، عملکرد بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری را در ارائه تسهیلات به افراد و شرکت‌ها بهبود می‌بخشد. پوشش‌های بیمه به عنوان تضمین وثیقه برای درخواست وام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۴- افزایش میزان اشتغال: صنعت بیمه با جذب نمایندگان، بازاریابان و کارکنان متخصص در زمینه بیمه به افزایش میزان اشتغال در کشورها کمک می‌کند. همچنین، با رونق بیمه، کسب‌وکارهای مرتبط نیز ایجاد می‌شوند.
۵- بیمه‌نامه‌های اتکایی و انتقال ریسک خارج از کشور: شرکت‌های بیمه اتکایی با پذیرش ریسک‌های بزرگ، به شرکت‌های بیمه داخلی در پرداخت خسارت‌های سنگین کمک می‌کنند و از انتقال ریسک به خارج از کشور جلوگیری می‌کنند. این مساله به توازن مالی و پایداری اقتصادی در داخل کشور کمک می‌کند.
به طور کلی، بیمه با فراهم آوردن امنیت مالی، جلوگیری از خسارات اقتصادی ناشی از حوادث و ایجاد منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه اقتصادی، نقش مهمی در تعادل و رشد پایدار اقتصاد ایفا می‌کند.
چالش‌های جهانی شدن صنعت بیمه ایران
از آنجا که بیش از ۸۰ سال از شروع فعالیت بیمه در کشور می‌گذرد، مشاهده می‌شود که این صنعت هنوز به رشد مطلوبی نرسیده است. در حال حاضر، ضریب نفوذ بیمه در ایران دو درصد و در سطح جهان هفت درصد است که نشان‌دهنده ضعف در انتشار فرهنگ بیمه و بهره‌مندی بهینه از خدمات آن است. یکی از موانع اصلی در توسعه این صنعت، نبود یک طرح جامع بیمه، عدم یکنواختی در ساختارهای نظام اداری شرکت‌های بیمه با توجه به استانداردهای بین‌المللی و نبود برنامه‌ریزی زیربنایی در کشور برای ترویج فرهنگ بیمه است.
طبق آخرین آمار منتشرشده در سال ۲۰۲۰، آمریکا در زمینه حق بیمه تولید ۲۳۰۰ میلیارددلاری و چین تولید ۱۵۰۰ میلیارددلاری داشته‌اند و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۳۰، آمریکا رشد ۵۶درصدی و چین رشد ۲۲درصدی داشته باشد و حق بیمه تولیدی این دو کشور به ترتیب به ۳۷۰۰ و ۱۸۰۰ میلیارد دلار برسد. از سوی دیگر ایران در سال ۲۰۱۹ در مقام ۳۸ جهانی قرار داشته است که با توجه به رتبه ۲۶ آن در اقتصاد جهانی، رتبه ۳۸ نشان‌دهنده ضعف این صنعت در کشور نسبت به جهان است. از سوی دیگر حق بیمه سرانه از تقسیم حق بیمه تولیدی به جمعیت کل کشور به دست می‌آید. در سال ۲۰۱۹، حق بیمه سرانه در جهان ۸۱۸ دلار و طبق آخرین گزارش‌ها حق بیمه سرانه ایران در سال ۲۰۲۰ برابر با ۱۴۹ دلار بوده است.
توسعه بیمه نیازمند فرهنگ‌سازی دقیق و طولانی‌مدت است. پیشرفت‌های فناوری و افزایش رفاه در زندگی انسان، هرچند امکانات زیادی ارائه کرده‌اند، اما خود این پیشرفت‌ها به خطراتی نیز متصل هستند که در صورت عدم انجام تدابیر ایمنی، ممکن است صدمات غیرقابل جبرانی به دنبال داشته باشند. اگر مفاهیم بیمه مانند انتقال ریسک به دیگران و توجه به میزان تحمل ریسک در فرهنگ عمومی جا افتاده باشد، جامعه می‌تواند اهمیت بیمه را درک کرده و بیمه را به‌عنوان سرمایه‌گذاری بلندمدت تلقی کند که در نهایت به رشد اقتصادی و افزایش سطح رفاه جامعه منجر می‌شود.
برخی از عوامل تاثیرگذار بر کاهش ضریب نفوذ بیمه، همچون تورم و عدم ثبات اقتصادی، می‌توانند به عنوان دلیل اصلی نپذیرفتن مردم از بیمه، به‌ویژه بیمه زندگی، مطرح شوند. وجود تورم پایدار در اقتصاد ایران موجب کاهش ارزش سرمایه بیمه می‌شود و قراردادهای طولانی‌مدت بیمه زندگی را ناپایدار می‌کند. در نتیجه، افراد به جای تقاضای بیمه زندگی، به سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت متمایل خواهند شد.
اما جهانی‌شدن صنعت بیمه ایران به معنای ورود این صنعت به تعاملات و رقابت‌های بین‌المللی و تأثیرگذاری اقتصاد جهانی است. در این راستا، صنعت بیمه ایران با چالش‌ها و محدودیت‌های خود در مسیر جهانی‌شدن روبه‌رو است که شاید علت‌العلل همه آنها، تحریم‌ها و عدم دسترسی ایران به نظام مالی بین‌المللی باشد.
آثار مخرب تحریم‌ها بر اقتصاد کشور برکسی پوشیده نیست و صنعت بیمه هم به عنوان بخشی از اقتصاد کشور از تیر تحریم‌ها در امان نبوده است. برخی از نقش‌ها و تاثیرات تحریم‌ها بر صنعت بیمه ایران عبارت‌اند از:
محدودیت در دسترسی به بازارهای بین‌المللی: تحریم‌ها ممکن است موجب محدودیت دسترسی شرکت‌های بیمه ایران به بازارهای بین‌المللی شود. این محدودیت می‌تواند باعث کاهش قابلیت رقابتی و جذابیت بین‌المللی شرکت‌های بیمه ایران شود.
کاهش توانمندی‌های مالی: به دلیل تحریم‌ها، دسترسی برخی از منابع مالی و امکانات بانکی ممکن است به شرکت‌های بیمه ایران محدود شود. این مساله می‌تواند توانمندی‌های مالی این شرکت‌ها را کاهش دهد و به عنوان یک محدودیت برای ارائه خدمات بیمه تاثیر بگذارد.
مشکلات در تامین مواد اولیه و فناوری: به عنوان یکی از اثرات تحریم‌ها، ممکن است شرکت‌های بیمه با موانعی در سر راه تامین مواد اولیه و فناوری مواجه شوند. این موارد می‌توانند تاثیر منفی بر عملکرد و قابلیت رقابتی آنها داشته باشند.
افت ارزش ارز محلی: تحریم‌ها ممکن است به افت ارزش ارز محلی منجر شود. این امر می‌تواند نقش مستقیم بر ارزش بیمه‌نامه‌ها و پوشش‌های بیمه داشته باشد.
کاهش حجم تجارت بین‌المللی: تحریم‌ها ممکن است باعث کاهش حجم تجارت بین‌المللی شرکت‌های بیمه ایران شود. این موضوع باعث کاهش تقاضا برای بیمه‌نامه‌ها و خدمات بیمه می‌شود.
مشکلات در انتقال وجوه ارزی: تحریم‌ها ممکن است باعث مشکلات در انتقال وجوه ارزی و انجام تراکنش‌های بین‌المللی شود. این امر می‌تواند مشکلاتی در پرداخت خسارات و امور مالی مربوط به بیمه‌نامه‌ها ایجاد کند.
تاثیرات ناشی از ناپایداری اقتصادی: تحریم‌ها ممکن است باعث ناپایداری اقتصادی شود که به نوبه خود اثرات منفی بر بازار بیمه و اعتماد به شرکت‌های بیمه داخلی داشته باشد.
همچنین، باید توجه داشت که اثرات دقیق تحریم‌ها بر صنعت بیمه به‌شدت وابسته به جزئیات اجرایی این تحریم‌ها و استراتژی‌های مدیریتی شرکت‌های بیمه است.
اما تحریم‌ها تنها مشکل صنعت بیمه نیست. با وجود بیش از هشت دهه فعالیت صنعت بیمه در ایران جایگاه ایران در نظام جهانی بیمه هنوز جایگاه مشخصی نیست. از دیگر معضلاتی که شرکت‌های بیمه برای بین‌المللی شدن پیش‌روی خود می‌بینند می‌توان موارد زیر را برشمرد.
۱- تطابق با استانداردهای بین‌المللی: ورود به بازار بین‌المللی نیازمند تطابق با استانداردها و مقررات بین‌المللی است. برخی از شرکت‌های بیمه ایران ممکن است نیاز به تغییرات در ساختارهای داخلی و فرآیندهای خود داشته باشند تا با استانداردها و الزامات بین‌المللی سازگار شوند.
۲- ریسک‌های بین‌المللی: بیمه‌گذاری در کشورها و بازارهای خارجی، در معرض ریسک‌های بین‌المللی قرار می‌گیرد. این ریسک‌ها شامل تغییرات ارزش ارز، تغییرات قوانین و مقررات محلی، و حتی ریسک‌های سیاسی و اقتصادی در کشورهای مقصد می‌شوند.
۳- رقابت با شرکت‌های بین‌المللی: ورود به بازار جهانی به معنای رقابت با شرکت‌های بین‌المللی است که ممکن است دارای منابع و توانمندی‌های بیشتری باشند. برخی از شرکت‌های بین‌المللی توانسته‌اند با ارائه خدمات نوآورانه و فناورانه، بازارها را به خود اختصاص دهند.
۴- مدیریت ریسک‌های پیچیده: با توسعه جهانی‌شدن، ریسک‌های متنوع و پیچیده‌تری به وجود آمده‌اند. مدیریت این ریسک‌ها نیازمند توانایی‌ها و دانش فنی مناسب در زمینه‌های مختلف اقتصادی و بیمه است.
۵- محدودیت‌های قوانین و مقررات بین‌المللی: مقررات بین‌المللی ممکن است برخی از شرکت‌های بیمه ایران را در تعامل با بازارهای جهانی محدود کند. برخی از نظام‌های بیمه و قوانین محلی می‌توانند موانعی را برای فعالیت‌های بین‌المللی ایجاد کنند.
۶- مقایسه با سایر بازارها: مقایسه عملکرد و رفتار مالی شرکت‌های بیمه ایران با شرکت‌های بین‌المللی، نقاط ضعف و قوت را برجسته می‌کند و ممکن است برخی از شرکت‌ها نیازمند تحسین و بهبود عملکرد باشند.
۷- تامین منابع مالی: مواجهه با مسائل تامین منابع مالی برای پوشش خسارت‌ها و افزایش سرمایه می‌تواند یک چالش جدی باشد، به‌ویژه زمانی که نرخ تبدیل ارز و شرایط مالی جهانی متغیر هستند.
با این چالش‌ها، بازار بیمه ایران با توسعه توانمندی‌ها و تطابق با مقررات بین‌المللی می‌تواند از فرصت‌های جهانی‌شدن نیز بهره‌مند شود و در مسیر توسعه و پیشرفت اقتصادی
قرار گیرد.
