در یک تحلیل بنیادین بررسی شد (بخش دوم)

جایگا‌ه‌شناسی پتروشیمی در صنایع ایران

محسن رضایی تحلیلگر بازار سرمایه در این بخش از گزارش بررسی صنعت پتروشیمی کشور به محورهای بنیادی مانند میزان مصرف انرژی این صنعت به عنوان یکی از موضوعات استراتژیک فعلی کشور، سرمایه‌گذاری و زنجیره‌های تولید و مصرف آن پرداخته شده است. در حال حاضر خوراک پتروشیمی‌ها از از هاب‌های متفاوتی تامین می‌شود. مهم‌ترین هابی که خوراک این صنعت را تامین می‌کند، هاب عسلویه است که تامین‌کننده ۵۳ درصد از خوراک این صنعت است. هاب ماهشهر نیز در رتبه بعدی قرار دارد. بر اساس گفته مسوولان قرار است تا پایان برنامه ششم توسعه ۵ هاب تامین خوراک تشکیل شود. این هاب‌ها عبارتند از: چابهار، سرخس، کیش، لاوان و قشم. در جدول‌یک تامین خوراک پتروشیمی‌ها به تفکیک قابل مشاهده است.

 میزان مصرف انرژی در صنعت پتروشیمی

با بررسی میزان خوراک پتروشیمی‌ها از کل مصرف انرژی و خوراک کشور متوجه می‌شویم که این صنعت به‌رغم جایگاه مطلوب در تولید و ارز‌آوری کشور، میانگین کمتر از 10 درصد انرژی را مصرف می‌کند و می‌توان با اختصاص سهم بیشتری از منابع به توسعه بیشتر صنعت پتروشیمی کمک کرد. برای مثال مصرف آب در صنعت پتروشیمی در مقایسه با مصرف کل کشور بسیار پایین بوده و معادل 06/ 0 درصد از مصرف کل کشور است. این مصرف معادل مصرف 18 روز آب تهران است و می‌توان اینطور برداشت کرد که با توجه به وضعیت اقلیمی ایران و کمبود منابع آبی این صنعت سازگاری بیشتری با اقلیم ایران دارد.  علاوه بر این در بخش گاز نیز این صنعت به نسبت صنایع دیگر مصرف کمتری دارد که در عکس مصرف گاز طبیعی در صنایع مختلف به تفکیک قابل مشاهده است.

 سرمایه‌گذاری و برآورد سرمایه‌گذاری در صنعت

توسعه پالایشگاهی و تکمیل زنجیره ارزش افزوده نفت همواره به عنوان درمان بیماری خام‌فروشی مطرح می‌شود. بهانه دولت‌ها برای توجه نکردن به این موضوع مهم، ناکافی بودن منابع مالی دولت و هزینه بالای ساخت و توسعه پالایشگاه‌هاست.  بر اساس آمار و ارقام منتشر شده میزان سرمایه‌گذاری بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی در صنعت پالایشگاهی تا پایان سال 99، مبلغ 79 میلیارد دلار گزارش شده است.

 از این 79 میلیارد دلار، 67 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش مجتمع‌های تولیدی و زیرساخت‌ها صورت گرفته است. همچنین در جهت توسعه طرح‌های در دست اجرا هزینه‌هایی برآورد شده و از این هزینه‌ها بخشی از آن انجام شده و بخشی باقی مانده است.

 در جدول2 میزان برآورد سرمایه موردنیاز جهت توسعه طرح‌های در دست اجرا تا سال 1404 و هزینه‌های انجام شده به تفکیک قابل مشاهده است. تحقق جهش دوم که تا سال 1400 را شامل می‌شود بالغ بر 15 طرح است. جهش تحقق سوم مربوط به سال 1404 است.

 زنجیره تولید

ظرفیت اسمی تولید سالانه محصولات پتروشیمی در ایران 5/ 83میلیون تن در سال است که در حال حاضر 2/ 61میلیون تن در حال تولید و 3/ 22میلیون تن ظرفیت محقق نشده است که در صورت استفاده از حداکثر پتانسل تولید می‌توان امیدوار بود که در آینده نزدیک نیازهای ارزی کشور راحت‌تر تامین شود. از 2/ 61میلیون تن تولید سالانه محصولات پتروشیمی بیشترین سهم به مواد شیمیایی با 8/ 27میلیون تن تعلق دارد.  اروماتیک‌ها سهمی معادل 2/ 4میلیون تن، مواد پلیمری 8/ 7میلیون تن، مواد هیدروکربویی 6/ 14 میلیون تن و کودهای شیمیایی سهمی معادل 8/ 6میلیون تن دارند. درست است که در حاضر وضعیت تولید و فروش کشور در سطح مطلوبی ارزیابی می‌شود اما تنوع محصولات پتروشیمی در ایران حدود 50 محصول است که در جهش سوم پیش‌بینی می‌شود سبد محصولات به 114 محصول ارتقا یابد. برای درک بهتر وضعیت ایران باید به این نکته اذعان داشت که کشور کره‌جنوبی با 20 سال تجربه کمتر نسبت به ایران سبدی 150 محصولی دارد و از وضعیت بهتری نسبت به ایران برخوردار است. عمدتا مهم‌ترین دلایل عدم‌استفاده از حداکثر ظرفیت تولید، عدم‌دسترسی به خوراک لازم پتروشیمی‌هاست و یکی از ضروری‌ترین طرح‌های توسعه این صنعت جهت تامین و پوشش کسری خوراک، ایجاد واحدهای تولید خوراک است.

 زنجیره فروش

بر اساس جداول 3 و 4 به خوبی می‌توان درک کرد که وضعیت فروش محصولات پتروشیمی به چه صورت است. فروش صادراتی محصولات پتروشیمی با مقداری معادل 4/ 24میلیون تن، حدود 5/ 2برابر فروش داخلی است. مصرف داخل کشور مقداری معادل 8/ 9میلیون تن است که تا حدود زیادی تامین نیازهای داخلی را در سطح مطلوبی پوشش می‌دهد از نظر ارزش دلاری فروش صادراتی 82/ 8 میلیارد دلار است و فروش داخلی نیز رقمی معادل 88/ 4میلیارد دلار برآورد می‌شود. بر اساس گزارش‌ها محصولات شیمیایی با 85/ 9میلیون تن بیشترین درصد از محصولات صادراتی را به خود اختصاص داده است. همچنین کودهای شیمیایی نیز با 65/ 2میلیون تن بیشترین درصد از فروش داخلی را تشکیل داده است.