«دنیای‌اقتصاد» ابتکار اقتصادی کشورهای منطقه برای «خاورمیانه قدرتمند» را بررسی می‌کند
پل توریستی ایران- مصر
دو کشوری که از قدیمی‌‌‌ترین‌های تمدن و تاریخ و فرهنگ بشریت در جهان هستند و به لحاظ برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیک در سطح منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی بسیار حائز اهمیت هستند و این شرایط خاص جغرافیایی و وجود تمدن چند‌هزار ساله، این دو کشور را در بین ۱۰ کشور دارای جاذبه فرهنگی و گردشگری ثبت شده یونسکو در جهان قرار داده است. اما با وجود اشتراکات فرهنگی، قومی و مذهبی و تاریخی بسیار این دو کشور قدرتمند خاورمیانه، آنچه که شاهدش بودیم، قهر سیاسی بیش از ۴۰ ساله ایران و مصر و نبود هیچ‌گونه روابط دیپلماتیک بین دو کشور است که منجر به محرومیت شهروندان دو کشور از تماشای جاذبه‌‌‌های گردشگری بی‌‌‌نظیر یکدیگر شد که تا به امروز نیز ادامه دارد.
روابط ایران و مصر در طول تاریخ با فراز و نشیب‌‌‌های بسیاری همراه بوده است و پس از هر رویداد سیاسی در کشورها، منطقه و جهان، روابط دو کشور نیزتحت‌تاثیر قرار می‌‌‌گرفت و از سال ۱۹۷۹ پس از انقلاب ایران با افزایش تنش‌‌‌ها میان دو کشور، به قطع روابط کامل سیاسی انجامید. اما باتوجه به تحولات جدید در نظم و چینش منطقه‌‌‌ای، و تغییر اساسی بر سیاست‌‌‌های استراتژیک کشورهای منطقه به‌‌‌ویژه کشورهای اتحادیه عربی به سمت تغییر قطب‌‌‌بندی جهانی و تبدیل خاورمیانه به قطب اقتصادی جهان در سال‌های آینده و رهایی از اقتصاد تک محصولی وابسته به درآمدهای صرف نفتی، شکل روابط در منطقه نیز دستخوش تغییراتی اساسی شد. از همین رو، در پیش گرفتن «دیپلماسی گردشگری»، یکی از محورهای اصلی و اساسی و گسترش روابط تجاری و اقتصادی است که خود می‌تواند به احیا، بهبود و توسعه روابط سیاسی با کشورهای منطقه و جهان تبدیل شود.
تغییر در سیاست‌‌‌های کشورهای اتحادیه عربی، برای ایجاد «خاورمیانه قدرتمند»، در گام اول نیازمند ایجاد صلح و آرامش در منطقه و پایان جنگهای بی‌اساس و چندین و چند ساله ایدئولوژیک بود که در چند سال اخیر شاهد کنار گذاشتن بسیاری از اختلافات کشورهای منطقه با یکدیگر و برقراری روابط گسترده تجاری و اقتصادی به‌‌‌ویژه در بعد صنعت گردشگری بوده‌‌‌ایم. این تغییرات استراتژیک فقط محدود به خاورمیانه نبود، بلکه گامی فراتر از آن در سطح جهانی برداشته شد و به‌‌‌منظور رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و پایان خرید تسلیحات گسترده برای ادامه جنگهای منطقه‌‌‌ای و کاهش وابستگی به یکی از قطب‌‌‌های جهانی یعنی آمریکا به‌‌‌دلیل حضور چند ۱۰ ساله این کشور در خاورمیانه، با نگاهی به شرق، به گسترش روابط با دو قطب سیاسی و اقتصادی دیگر جهان یعنی روسیه و چین روی آوردند تا ضمن تعادل در جهان، شرایط برای تبدیل شدن به خاورمیانه قدرتمند و تغییر نظام جهانی در قطب‌‌‌بندی جدید تا سال ۲۰۳۰، منطقه خاورمیانه را به قطب اصلی جهان بدل کند، آن هم نه از منظر سیاسی بلکه، از بعد اقتصادی و به‌‌‌ویژه اقتصاد گردشگری.
همان‌طور که در سند چشم‌‌‌انداز برخی کشورهای خاورمیانه به‌‌‌ویژه کشورهای اتحادیه عربی مشاهده می‌شود، هدف تبدیل شدن به قطب گردشگری جهان و گسترش هر چه بیشتر روابط تجاری با نظام بین‌الملل تا سال ۲۰۳۰ است که آماده‌‌‌سازی کشورهایی همچون عربستان، امارات، ترکیه، مصر، اردن، عمان و قطر برای تقویت هرچه بیشتر زیرساخت‌‌‌های گردشگری گواه اثبات این دیدگاه است. کشورهای عربستان و مصر برای تحقق این هدف تا آنجا پیش رفتند که حتی به ساخت شهر هوشمند گردشگری مبادرت کردند که در حال حاضر تنها در منطقه خاورمیانه تحقق یافته است.
اگرچه بحران همه‌گیری کرونا، منجر به تعطیلی دو ساله سفر به خاورمیانه شد، اما به واسطه در پیش گرفتن دیپلماسی قوی، تبلیغات گسترده، قدرتمند کردن پاسپورت‌‌‌ها و همگام شدن با ذائقه و سبک جدید مسافران بین‌المللی در سال ۲۰۲۲ موفق به بیشترین میزان رشد در مقایسه با سایر مناطق جهان شد و در صورت ادامه این روند، احتمال پیشی گرفتن از مقاصد برتر جهان حتی اروپا وجود دارد. چرا که هدف، تنها رشد و توسعه یک کشور در خاورمیانه نیست؛ بلکه اصل بر یک منطقه قدرتمند است. زیرا خاورمیانه به‌‌‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیک خود دارای هویتی جمعی است که هر تنش و چالشی در یک کشور بر کل منطقه تاثیر خواهد گذاشت. از همین رو، در پیش گرفتن سیاست «نظم نوین منطقه‌‌‌ای» بر اساس ایجاد صلح و برقراری روابط با تمام کشورهای منطقه‌‌‌ای همچون ایران، مصر، عربستان، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس ناشی از همین دیدگاه و استراتژی است تا به تغییر در نظم جهانی و موازنه قوا تا سال ۲۰۳۰ دست یابد.
برای رسیدن به این هدف، «گردشگری» مهم‌ترین عنصر برقراری صلح و ایجاد روابط ما بین کشورهاست، بنابراین، اعطای ویزا به گردشگران ایرانی از سوی مصری که تاکنون هیچ‌گونه روابط سیاسی و دیپلماسی با ایران ندارد، گواه بر قرار گرفتن در مسیر چشم‌‌‌انداز این کشور برای تبدیل شدن به مقصد مهم گردشگری در جهان است تا به هدف جذب ۳۰ میلیون گردشگر تا سال ۲۰۲۴ دست یابد. اگرچه، برقراری روابط بین دوکشور نیازمند پروسه‌‌‌ای به مراتب طولانی‌‌‌تر از برقراری روابط ایران و عربستان است و نمی‌توان در کوتاه‌‌‌مدت انتظار کنار گذاشتن اختلافات سیاسی دو کشور داشت که منافع ملی آنها را تضمین و تامین می‌کند، اما «دیپلماسی گردشگری» به‌‌‌عنوان آغازگر برقراری روابط دو کشور می‌تواند پلی برای ادامه راه دیپلماسی و برقراری کامل روابط سیاسی در سال‌های آینده باشد.
به‌‌‌همین منظور، چراغ سبز از سوی ایران در جهت استقبال از احیای روابط با مصر، نشانه‌‌‌هایی مبنی بر ازسرگیری روابط بین دو کشور به وساطت عمان و عراق را مطرح می‌کند که با توافقات ایران و عربستان احتمال وقوع این رویداد بسیار نزدیک‌‌‌تر شده است. روابط ایران و مصر که از سال ۱۹۷۹ قطع شد و تا به امروز ادامه دارد، باتوجه به تغییرات استراتژیک منطقه‌‌‌ای و به‌‌‌ویژه با شروع از سرگیری روابط ایران و عربستان، در مسیر احیا شدن قرار گرفته است. اما این واقعیت را باید پذیرفت که برقراری این روابط آنی و سریع تحقق نخواهد یافت و نیازمند گفت‌وگوها و رایزنی‌‌‌های درازمدت دستگاه دیپلماسی دو کشور در جهت حذف یا کاهش موانع ارتباطی دو کشور است. از همین رو تعجیل در آغاز سفرها در زمانی کوتاه، ممکن است منجر به تشدید مشکلات دو کشور شود.
باتوجه به اینکه مصر، گردشگری را از سال ۲۰۱۸ به بعد به یکی از منابع مهم اقتصادی و درآمدی خود بدل کرده تا از این طریق به جبران بدهی‌‌‌ها و کاهش مشکلات اقتصاد داخلی همچون تورم بپردازد، تغییر سیاست‌‌‌های منطقه‌‌‌ای و برقراری روابط با ایران البته در جهت برقراری «روابط تجاری و گردشگری» دور از انتظار نیست، زیرا مصر به تحقق چشم‌‌‌انداز خود نزدیک شده و احتمال رسیدن به جذب ۳۰ میلیون گردشگر بسیار بالا خواهد بود و درآمدهای ارزی ناشی از ورود گردشگران تغییراتی در اقتصاد این کشور ایجاد کرده است. در این راستا، مصر توانست سهم درآمد گردشگری خود را از سال ۲۰۲۲ افزایش قابل‌توجهی دهد و در سه ماه اول سال مالی ۲۰۲۳-۲۰۲۲، درآمد گردشگری را با ۵/ ۴۳درصد افزایش از ۸/ ۲ میلیارد دلار به ۱/ ۴ میلیارد دلار برساند.
باتوجه به اینکه گردشگری بیش از ۱۰درصد از تولید ناخالص داخلی مصر را به خود اختصاص داده است و حدود ۱۰ تا ۱۵درصد از مشاغل به حوزه گردشگری تعلق دارد، کنار گذاشتن نگاه صرف سیاسی به‌‌‌منظور روابط با کشورهای منطقه و حتی جهان از سوی مصر و دیگر کشورهای اتحادیه عربی، امری بدیع و ضروری است تا به هدف جذب هرچه بیشتر گردشگر از تمام کشورهای جهان و به‌‌‌ویژه منطقه خاورمیانه دست یابد. اگرچه در این میان کشورهای خاورمیانه همچون مصر، عربستان و امارات نه تنها اهداف کوتاه‌‌‌مدت جذب گردشگری را دنبال کرده و بسیار موفق هم بودند، بلکه برای اهداف بلندمدت خود دست به اقدامات چشمگیری زدند که می‌تواند آینده صنعت گردشگری و بازارهای اصلی این عرصه را تغییر دهد و اگر تاکنون اروپا یا آمریکا مقصد اصلی مسافران بوده، «خاورمیانه» بازار اصلی گردشگران در آینده خواهد بود. همین امر عاملی در جهت برقراری مجدد روابط کشورهای قدرتمند منطقه‌‌‌ای حداقل در بعد تجاری و گردشگری شده است.
بنابراین، با توجه به اشتراکات فرهنگی وتاریخی دو کشور ایران و مصر، گردشگری می‌تواند نقطه عطف روابط دو کشور در سال‌های آتی باشد. همچنین مصر، به‌‌‌منظور جذب هرچه بیشتر گردشگر، سعی در فراهم کردن سفرهای اقتصادی برای گردشگران دارد و به‌‌‌گونه‌‌‌ای برنامه‌‌‌ریزی کرده است تا هزینه روزانه هر مسافر ۱۰۰ دلار باشد و در کنار این هزینه ثابت، پکیج‌‌‌های اختیاری همچون کروزنیل را ارائه می‌دهد تا گردشگران در صورت تمایل از دیگر جاذبه‌‌‌های این کشور برخوردار شوند. این موضوع می‌تواند شرایط سفر قشرهای مختلف مسافران ایرانی به مصر را فراهم کند تا بر اساس بودجه خود در این کشور بی‌‌‌نظیر به سیر و سیاحت بپردازند و به محرومیت بیش از ۴۰ ساله سفر به مصر پایان دهند.
