پاشنه آشیل جمعیتی بازار گردشگری چیست؟
توریستهای دهه آینده
مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس طی گزارشی به بررسی نتایج داده‌‌‌کاوی آینده‌‌‌نگر درباره سالمندی جمعیت در ایران، پرداخت. بر اساس این گزارش تعداد افراد سالمند کشور (۶۵ ساله و بالاتر) در سال ۱۴۰۰ به حدود ۵/ ۵ میلیون رسید. این جمعیت در سال ۱۴۱۵ به ۱۰ میلیون نفر و در سال ۱۴۲۰ به بیش از ۱۳ میلیون نفر می‌‌‌رسد.
گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس می‌‌‌افزاید با توجه به اینکه برنامه‌‌‌های توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، به آینده‌‌‌نگری در مورد خصوصیات و اندازه جمعیت نیاز دارد، پیش‌‌‌بینی در مورد اندازه و ساختار سنی جنسی، میزان رشد جمعیت، ترکیب و توزیع و... در عصر حاضر به عنوان عامل اصلی موفقیت جریان برنامهریزی توسعه شناخته شده است. آشنایی از روند تغییرات جمعیتی در هر کشور، پایه و مبنای تدوین برنامه‌‌‌ها و سیاست‌‌‌های جمعیتی است. سطح جمعیت پیش‌‌‌بینی شده، پایه تصمیم‌گیری‌‌‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد مدارس، بیمارستان‌‌‌ها، جاده‌‌‌ها، تسهیلات رفاهی؛ مسکن، سطح فعالیت اقتصادی، عرضه و تقاضای کالا و تامین نیرو و... است. بنابراین پیش‌‌‌بینی روند جمعیت از گذشته تاکنون و پیش‌‌‌بینی تغییرات آن در آینده ضروری است.
براساس این گزارش فراهم شدن زمینه‌‌‌های شناخت روند سالمندی جمعیت ازآن‌‌‌رو لازم است که این جمعیت به لحاظ ویژگی‌‌‌های خود، نیازها و توانایی‌‌‌هایی دارد که برای برخورداری از زندگی مناسب باید به آنها توجه شود و می‌توان گفت شناخت روند سالمندی در حال و آینده کمک به تدوین سیاست‌‌‌های مناسب و مرتبط به آن میکند. دو نکته مفقوده در بحث‌‌‌های سالخوردگی ساختار سنی کشور وجود دارد؛ یکی عدم توجه به تعداد سالمندان در حال حاضر و دیگری وضعیت کنونی افرادی است که در آینده قرار است اوج سالخوردگی کشور را تشکیل دهند. در این گزارش تاکید شده است که سالخوردگی در ایران سریع، چشمگیر و حتمی خواهد بود و از اهداف سیاستگذاری، آماده شدن برای این وضعیت است.
مناسبسازی، ضرورت گردشگری سالمندان و افراد دارای معلولیت
مهدی گوهری راهنمای گردشگری در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» می‌‌‌گوید: اگر دو قشر افراد دارای معلولیت و سالمندان را به عنوان دو جمعیت بزرگ متقاضی سفر در نظر بگیریم، نیاز است برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های خود را از همین امروز داشته باشیم. متاسفانه بسیاری از سایت‌‌‌ها و اماکن گردشگری ما مناسبسازی شده نیست و گردشگری که از ویلچر برای تردد استفاده میکند، امکان استفاده و ورود به بسیاری از آنها را ندارد.
او با این توضیح یکی از اقدامات فوری را مناسبسازی موزه‌ها و سایر اماکن گردشگری می‌‌‌داند و اضافه میکند: معضل سرویس‌‌‌های بهداشتی ما همچنان پررنگ است هر چند کمتر از آن صحبت می‌شود. ما در تورها گاهی ناچاریم سه ساعت در مسیر باشیم تا به محل مناسبی برسیم، این موضوع به‌ویژه برای سالمندان، افراد دارای معلولیت و گردشگران خارجی مشکل بزرگ‌تری است و تبدیل به یکی از چالش‌‌‌های گردشگری کشورمان شده است.
به گفته گوهری در ایران وسایل حمل‌ونقل عمومی مناسبسازی نشده‌‌‌اند. او می‌‌‌گوید: اگر یک سالمند یا فرد دارای معلولیت بخواهد از قطار، اتوبوس یا هواپیما استفاده کند، با دردسر زیادی مواجه می‌شود، زیرا در سیستم حمل‌ونقل ما به این گروه‌ها توجه نشده است. حتی در بحث اقامت نیز ما با مشکل مواجهیم، از این رو بسیاری از اقامتگا‌‌‌ه‌‌‌های بوم‌‌‌گردی نیاز است برای افرادی که توان بالا رفتن از پله‌‌‌های بلند و زیاد را ندارند موارد مرتبط با دسترس‌پذیری را لحاظ کنند.
اگر فرض بگیریم گردشگری سه ضلع اقامت، حمل‌ونقل و غذا را دارد، دو بخش اول همان‌طور که گفته شد با نقض‌‌‌های زیاد برای خدمات‌رسانی به سالمندان مواجهند، وضعیت ضلع سوم یا غذا چطور است؟ به گفته این راهنمای گردشگری رستوران‌‌‌ها معمولا تنوع غذایی ندارند و همه سلیقه‌‌‌ها را پوشش نمی‌‌‌دهند. او می‌‌‌افزاید: چنانچه یک نفر گیاهخوار باشد نمی‌تواند خدمات مناسبی دریافت کند. علاوه بر آن افراد سالمند معمولا ترجیح می‌‌‌دهند از سبزیجات بیشتری استفاده کنند و غذایشان کم‌‌‌نمک‌‌‌تر و با چربی محدودتری باشد، مواردی که باز هم ما با مشکل درباره تهیه آنها مواجهیم.
گردشگری افراد سالمند تنها به توریسم شهری محدود نمی‌شود، بسیاری از آنها می‌‌‌خواهند در برنامه‌‌‌های طبیعتگردی شرکت کنند. در این باره چه باید کرد؟ گوهری می‌‌‌گوید: باید مسیرهایی را برای این شیوه توریسم مناسبسازی کنیم. البته طبیعتگردی همواره نیاز به توانایی بدنی دارد با این حال می‌توان تورهای سبک‌‌‌تر یا کوه‌پیمایی‌‌‌های سبک را برای این قشر برنامهریزی کنیم. علاوه بر آن لازم است کتاب‌‌‌هایی از سوی متخصصان این حوزه نوشته شود که مسیرهای طبیعتگردی سالمندان یا افراد با شرایط خاص در آنها آورده شده باشد.
تاسیس مراکز سفر و آرامش
«دنیای اقتصاد» پیش‌تر نیز در گفتوگو با کارشناسان نظر آنها را درباره تورهای سالمندی پرسیده بود. سهند عقدایی یکی از این کارشناسان بود. او با اشاره به اینکه در تورهایی که افراد جوان حضور دارند شلوغی و سرو صدا زیاد است اضافه کرد: در مقابل در تورهای مرتبط با افراد سالمند باید استراحت و آرامش لحاظ شود ضمن اینکه این گروه نیاز به توجه پزشکی دارند. عقدایی گفت: چنانچه یک فرد سالمند قرار باشد چند روز را در خارج از خانه و در تور باشد باید امکانات اولیه پزشکی مانند سنجش قند، فشار خون و... برایش مهیا شود چنانچه تجربه‌‌‌های جهانی در این زمینه نیز چنین مواردی را نشان می‌دهد. در سایر کشورها ما شاهد حضور برخی مراکز سفر و آرامش برای سالمندان هستیم که تعریف کاملا متفاوتی با خانه یا مراکز نگهداری سالمندان دارند.
او از تاجیکستان به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه اشاره کرد و افزود: در تاجیکستان ما در کوهستان مجموعه‌‌‌هایی را داریم که یک فضای آرام و امن را برای سالمندان تدارک می‌‌‌بینند و به آنها خدمات پزشکی اولیه می‌‌‌دهند. در این مراکز یک گردشگر سالمند می‌تواند برای یک هفته، دو هفته یا یک ماه روزهای آرامی را سپری کند. این کارشناس گردشگری گفت: سالمندان برخلاف سایر گروه‌‌‌های سنی زمان بیشتری برای سفر دارند و به‌ویژه مانند گروه سنی میانسال نیستند که باید زودتر سر کار خود برگردند. طبقه‌ای از سالمندان با توجه به سال‌ها کار و فعالیت دغدغه مالی هم ندارند و می‌‌‌خواهند در جایی به آرامش برسند که این مراکز فضای بسیار مناسبی را برای آنها فراهم میکند.
بازار متزلزل گردشگری داخلی در دو دهه آتی
گفته‌‌‌های این کارشناسان گردشگری نشان می‌دهد ایران اگر بخواهد در یکی دو دهه آتی همچنان روی گردشگری داخلی خود حساب کند، چاره‌ای جز مناسبسازی اماکن توریستی و در نظر گرفتن نیازهای گروه خاص سالمندان ندارد. در غیر‌این صورت بخش بزرگی از جامعه از بازار سفر حذف خواهند شد و این حوزه از توریسم با چالش جدی مواجه می‌شود.
