گردشگری چشم‌­انتظار طرح یکپارچه توسعه
دکتر محمد عزیزی * این روزها در سطحی وسیع، بحث گردشگری توسط محافل و مراجع، مطرح می‌شود. ولی گویی طرح موضوعات گردشگری عمدتا به شیوه‌ای پراکنده و ناهمسو با اهداف عالی گردشگری کشور است.
با وجود آنکه فعالیت‌ها و تمهیدات ارزنده و مثبتی توسط مسوولان گردشگری کشور صورت گرفته و مرتبا حمایت بی‌دریغ دولتمردان از بخش خصوصی گردشگری عنوان می‌شود، ولی به نظر آگاهان گردشگری علاوه بر تبلیغات صرف، ضرورت اصلاحات ساختاری از نظر زیربنایی و روبنایی تواما احساس می‌شود.
در بحث بازاریابی، تبلیغات، ترویج، روابط عمومی و فروش خدمات و محصولات جهانگردی کشور، تلاش‌های عمده و وسیعی توسط دولت و بخش خصوصی در جریان است. ولی غیبت استراتژی روشن تبلیغاتی و توجه به ارتقا کیفیت محصولات گردشگری به خوبی مشهود است.
شاید عدم توجه ارگانیک و متدیک به فرآیند توسعه یکپارچه جهانگردی در قالب توسعه هماهنگ و یکپارچه سایر بخش‌های اقتصادی یا آسیب‌پذیری بخش جهانگردی از نارسایی‌های سایر بخش‌های اقتصادی مثل تجارت، صنعت و روابط خارجی مزید بر علت باشد.
در بحث بازاریابی اکتفا کردن به تبلیغات صرف کافی نیست. اعمال جامع فنون بازاریابی مثل شناخت و مطالعه بازار عرضه و تقاضا، کم و کیف محصول، قیمت‌ها، شناخت علایق و ترجیحات مصرف‌کنندگان (گردشگران) و ترغیب و جذب مشتریان داخلی و خارجی به مصرف محصولات جهانگردی کشور قابل توصیه است.
اگر در حوزه تبلیغات و روابط خارجی تصویر روشن و زیبایی از محصولات گردشگری کشور به جهانیان ارائه شود، احراز جایگاه مطلوب گردشگری کشور از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تاثیرات مثبت آن بر توسعه صنعت، خدمات، تجارت، صادرات و بهبود روابط آسان‌تر می‌شود.
در بحث روابط عمومی، دست‌اندرکاران نقش روابط عمومی را در توسعه جهانگردی بارز تلقی می­‌کنند. ولی لازم است از شکل‌گیری نظام گردشگری به منظور تولید خدمات کارآمد، جامع، یکپارچه، موزون، مطمئن، راحت، فراوان، منظم، قابل دسترس، ساده، با ظرفیت بالا، ارزان و منطبق با سلایق و تامین خاطر منطقی مشتریان، آگاه باشند.
فنون روابط عمومی، تشریفات و معرفی و فروش محصول برای کلیه مدیران و متصدیان امور گردشگری ضرورت بنیادینی دارد. بنابراین مدیریت تولید، توزیع و مصرف محصولات گردشگری از بدیهیات شغلی دست‌اندرکاران گردشگری به حساب می‌آید.
در بحث زیرساخت‌های گردشگری در سال‌های اخیر با وجود آنکه دستاورد‌های عدیده‌ای مثل توسعه و گسترش شبکه آب، برق و مخابرات، بهبود شبکه راه‌ها، راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها حاصل شده است و ایران در ردیف کشورهای مهم قرار گرفته، عوارض ناشی از کندی آهنگ توسعه و احیای به موقع تاسیسات اقامتی، پذیرایی، رفاهی، تاسیسات کنار جاده‌ای، تجهیزات ناوگان مسافربری ریلی، هوایی و دریایی و دیگرعوامل فیزیکی و غیرفیزیکی ذی‌مدخل در چرخش صحیح امور گردشگری، ضرر و زیان قابل توجهی را بر اقتصاد ملی تحمیل کرده است.
در بحث توسعه نیروی انسانی و آموزش خدمات گردشگری، فعالیت‌های پرحجمی در جریان است. ولی تصویر رضایت بخشی از وجود موسسات آموزشی حرفه‌ای ممتاز و باکیفیت مرغوب، حتی در سطح دهه ۴۰ و ۵۰ (دوره‌های اول توسعه گردشگری) احساس نمی‌شود.
این موضوع ریشه در سیاست واگذاری کامل امور آموزشی به افراد غیردانشگا‌هی و عدم حمایت مالی دولت در دهه‌های اخیر دارد. بنابراین بازنگری جدی در اهداف، استراتژی، سیاست و شیوه‌های اجرایی آموزش و تربیت نیروی انسانی با رعایت شرایط وضع موجود و آتی توسط افراد متخصص و حرفه‌ای و همچنین جلب حمایت مراجع گردشگری ضرورت بنیادین دارد.
از نیم قرن پیش تاکنون ارتقای مهارت هتلداران و متصدیان تاسیسات اقامتی و پذیرایی نظیر امور پذیرش و نگهداری جا، روابط عمومی، امور میزبانی، اتاقداری، طبخ و سرو غذا، فروش، حسابداری، انبارداری، کارپردازی، دربانی و حمل چمدان و بار، مخابرات، حفظ و نگهداری تاسیسات گرمایشی و سرمایشی، نظافت و دکوراسیون، مدیریت آژانس‌­داری، هنر و فنون راهنمایی و تورگردانی، برنامه‌ریزی و اجرای تور، فروش تور، ذخیره بلیت و اتاق، تسهیلات حمل و نقل مطرح بوده است ولی به منظور نیل به نتایج مطلوب در سطح کشورهای مشابه منطقه (مثل ترکیه، دبی، مالزی و....) و با رعایت استاندارد بین‌المللی، بازنگری موضوع توسط مراجع حرفه‌ای و طراز اول آموزش خدمات جهانگردی ضرورت دارد.
در نیم قرن اخیر در بخش تحقیقات، مطالعات، طرح و برنامه‌، تدوین اهداف و استراتژی، سیاست‌ها و شیوه‌های اجرایی، فعالیت‌هایی صورت گرفته و هزینه‌های زیادی صرف شده است، ولی به واسطه نادیده گرفتن نظرات نیروهای متخصص، شاخص و مجرب خودی هنوز فقدان یک دکترین روشن برای احیا، اصلاح و توسعه گردشگری کشور از نظر داخلی و بین‌المللی کاملا محسوس است و معلوم نیست فرآیند توسعه گردشگری کشور در چه جهتی حرکت می‌کند؟
در بخش سرمایه‌گذاری و تامین منابع مالی، مقامات عالی گردشگری به موضوع تامین ۴۵۰ میلیارد تومان وام جهت حمایت از بخش گردشگری اشاره نموده‌اند؛ در حالی اگر قرار باشد نظام گردشگری کشوری چون ایران متحول گردد، در گام اول لااقل تامین سرمایه‌ای در حد ۱۵۰۰۰ میلیارد تومان برای توسعه تاسیسات اقامتی، تکمیلی، تجهیز ناوگان و
حمل و نقل مسافربری هوایی، زمینی، دریایی طی یک دوره پنج ساله ضرورت دارد و با تدوین یک «طرح عمل یکپارچه» می‌توان برگشت سرمایه‌ را از طریق درآمد حاصله از جذب میلیون­‌ها گردشگر خارجی و پاسخگویی به رضایت و انتظارات نسبی ۵/۵ میلیون گردشگر ایرانی در داخل کشور، جبران نمود.
* دکترای اقتصاد و حقوق گردشگری