زنان جوان شهری بیکارترین قشر جامعه

گزارش طرح آمارگیری نیروی کار در فصل تابستان که از سوی مرکز آمار منتشر شده است، نشان می‌دهد که زنان شهری در سن بین ۲۴-۱۵ سال بیشترین نرخ بیکاری را دارند. به باور تحلیلگران، علت بالا بودن نرخ بیکاری این گروه سنی را در بی‌تجربه بودن و آشنا نبودن آنها با بازار کار می‌داند. به‌طور کل بررسی نرخ بیکاری به تفکیک جنسیتی از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۳ نیز حاکی از دوبرابر بودن نرخ بیکاری زنان نسبت به مردان است و همچنین نشان می‌دهد طی این دوره شکاف جنسیتی در بازار کار افزایش یافته است. براساس این آمار در تابستان سال ۹۳ زنان بیشتر در دو بخش خدمات و کشاورزی مشغول به کارند و در بخش صنعت نقش کمرنگ‌تری دارند. «مجمع جهانی اقتصاد» نیز طی گزارشی به بررسی تبعیض جنسی در جهان پرداخته است. براین اساس ایران در بین ۱۴۲ کشور جهان رتبه ۱۳۷ در نابرابری جنسی را دارد. با توجه به آمار مربوط به نرخ بیکاری جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر برابر ۵/۹ درصد است و این در حالی است که نرخ بیکاری جوانان ۱۵-۲۴ ساله برابر ۹/۲۲ درصد و نرخ بیکاری جوانان ۲۹-۱۵ ساله نیز ۲/۲۰ درصد است. درنتیجه جوانان در سن بین ۲۴-۱۵ سال از شرایط بسیار نامتعارف‌تر‌ی نسبت به سایر گروه‌ها برخوردارند. حال بین جوانان در سن ۲۴-۱۵ سال نرخ بیکاری زنان برابر ۶/۴۳ درصد و نرخ بیکاری مردان نیز برابر ۱/۱۹ درصد است. از طرف دیگر در همین گروه سنی نرخ بیکاری در نقاط شهری ۱/۲۶ درصد و در نقاط روستایی نیز ۹/۱۶ درصد است. با بررسی این آمار می‌توان نتیجه گرفت که زنان شهری در سن بین ۲۴-۱۵ سال از شرایط بازار کار نامطلوب‌تری نسبت به سایر گروه‌ها برخوردار هستند. به‌طور کل نرخ بیکاری زنان همواره به‌طور قابل توجهی بالاتر از نرخ بیکاری مردان بوده است. با بررسی نرخ بیکاری به تفکیک جنسیتی از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۳ نرخ بیکاری زنان تقریبا همواره دو برابر نرخ بیکاری مردان بوده است. اما دلیل تفاوت در این حد در نرخ بیکاری زنان و مردان ناشی از چه عاملی می‌تواند باشد؟ بدون شک بازار کار وقتی به تعادل می‌رسد که شرایط برای حضور هر جنسی و هر گروه سنی‌ای فراهم شود و در صورتی که این‌گونه نباشد کشور مسیر توسعه را طی نکرده و ایران هم نمی‌تواند توسعه را در کشور نهادینه کند.

امیرهوشنگ مهریار، استاد موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، در گفت‌و‌گویی با «دنیای اقتصاد» گفت: «به‌طور کل نرخ بیکاری در جوانان در سن بین ۲۴-۱۵ سال بالاتر از سایر گروه‌ها است و دلیل آن این است که آنها جوانند و با راه و رسم ورود به بازار کار آشنا نیستد و همچنین کشش بازار برای این گروه سنی خاص پایین است.» بنا بر گفته مهریار در رده سنی ۲۴-۱۵ سال تقاضای کار از طرف زنان شهری بیشتر است و دختران روستایی در این گروه سنی کمتر تقاضای کار می‌کنند و اگر هم تقاضایشان کم نباشد مشاغلی در روستا وجود دارد که آنها راحت می‌توانند به آنها دسترسی داشته باشند. در صورتی که در شهرها اکثر زنان در این گروه سنی تحصیلکرده‌اند و به‌طور کل در ایران برای افراد تحصیلکرده بازار کار خوبی نداریم و البته زنان از شرایط نامناسب‌تری برخوردارند. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه خصوصیات افراد متقاضی کار و همچنین شرایط بازار کار در دهه‌های اخیر تغییر کرده است، گفت: «به‌طور کلی نرخ مشارکت زنان در بازار کار در مقایسه با مردان خیلی پایین است و این مقایسه اشتغال این دو جنس را با مشکل مواجه می‌کند.»

در مجموع وضعیت بازار کار برای متولدان دهه ۶۰ کشور چه برای زنان و چه مردان نامساعد است. برنامه‌ریزان کشور نیز با گسترش آموزش عالی سعی بر به تعویق انداختن آن دارند که این راهکار تنها وضعیت را در آینده بدتر می‌کند. حال با همه این مشکلاتی که در بازار کار وجود دارد وضعیت اشتغال زنان با چالش‌های مضاعفی نسبت به مردان روبه‌رو است.

پیش‌تر لیلی دانشمند، یکی از فعالان بخش خصوصی در کاریابی در گفت‌وگویی با «ایرنا» گفت که بیشتر کارفرمایان تمایل دارند که به علت برخی از مرخصی‌ها نظیر مرخصی زایمان که برای زنان در نظر گرفته شده از نیروی کار مردان استفاده کنند و آنها استخدام یک مرد بدون سابقه کاری را به یک زن با سابقه کاری ترجیح می‌دهند. او همچنین گفت هم اکنون نزدیک به ۶۵ درصد خروجی‌های دانشگاه‌ها را زنان تشکیل می‌دهند و این در حالی است که در بازار کار چنین تقاضایی برای جذب زنان وجود ندارد. با وجود این اندازه فارغ‌التحصیل زن از دانشگاه بخش خدمات می‌تواند از جمله بخش‌هایی باشد که اشتغال بالایی را برای زنان شهری ایجاد کند. با بررسی آمار سهم زنان در بخش کشاورزی ۹/۲۴ درصد، بخش صنعت ۹/۲۱ درصد و بخش خدمات ۲/۵۳ درصد است. این در حالی است که این سهم‌ها برای مردان به ترتیب برابر ۱۸ درصد، ۵/۳۵ درصد و ۵/۴۶ درصد است. با مقایسه این دو، می‌بینیم سهم زنان در بخش کشاورزی و خدمات در مقایسه با این سهم برای مردان بیشتر است و این نشان می‌دهد زنان در مقایسه با مردان کمتر در بخش صنعت مشغول به کار می‌شوند و همچنین مردان کمتر در بخش کشاورزی کار می‌کنند. از طرف دیگر در نقاط شهری سهم اشتغال در بخش کشاورزی ۴/۵ درصد، بخش صنعت ۵/۳۶ درصد و بخش خدمات ۱/۵۸ درصد است و همچنین همین سهم‌ها برای روستاییان به ترتیب برابر ۵/۵۱ درصد، ۶/۲۶ درصد و ۹/۲۱ درصد است. در این صورت بخش کشاورزی برای زنان روستایی و بخش خدمات برای زنان شهری بیشترین اشتغال را ایجاد می‌کند. اگر چه هم اکنون بخش خدمات بیشترین اشتغال را ایجاد می‌کند اما به دلیل اینکه این بخش در اختیار مشاغل دلالی است نمی‌تواند بهبودی برای وضعیت شغلی زنان باشد. بخش‌های کشاورزی و صنعت نیز اگر رونق یابند بخش خدمات می‌تواند گسترش یابد و فرصت‌های شغلی زیادی را برای زنان فراهم کند. از طرفی بسیاری از زنان در آمارگیری در گروه زنان خانه‌دار طبقه‌بندی می‌شوند در صورتی که آنها جویندگان کار هستند در این صورت بیکاری زنان از آنچه آمارهای رسمی نشان می‌دهد هم باید بیشتر باشد.

با بررسی آمارها از سال ۷۶ تا ۹۳ اختلاف نرخ بیکاری مردان و زنان از ۱/۲در سال ۷۶ به ۱/۱۰ در سال ۹۳ رسیده است. که البته در سال‌های ۸۱ و ۸۲ تبعیض جنسیتی در بازار کار در این دوره بی‌سابقه و در سال ۷۸ تقریبا برابر با صفر بوده است. با وجود اینکه طی این سال‌ها عرضه نیروی کار زنان تحصیلکرده بیشتر شده اما زنان با مشکلات بیشتری در زمینه اشتغال دست و پنجه نرم کرده‌اند. حال سوال این است که این وضعیت حاکی از چیست؟ آیا زنان تحصیل را به کار ترجیح می‌دهند؟ دسترسی کمتر زنان به سرمایه نسبت به مردان می‌تواند یکی از عوامل این پدیده باشد. لادن نوروزی رئیس گروه جمعیت دفتر اقتصاد کلان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی با بررسی روند تحولات بازار کار زنان در سال‌های ۷۶ تا ۸۰ در این باره می‌گوید بیشتر زنان به دلیل نداشتن وثیقه، ضامن، نرخ بالای بهره و احساس ناتوانی در بازپرداخت وام و پیچیدگی فرآیند دریافت وام، کمتر موفق به دریافت اعتبار از سیستم بانکی می‌شوند. به دلیل تحرک شغلی کمتر زنان که یکی از ویژگی‌های بازار کار زنان محسوب می‌شود، این مساله از نرخ بیکاری بالا، مدت بیکاری طولانی و ریسک‌گریزی و کمبود خودباوری زنان ناشی می‌شود، به همین دلیل امنیت موجود در بخش‌های دولتی سبب جذب شاغلان زن در این بخش شده است. از طرفی با گسترش خصوصی‌سازی و تمایل نداشتن این بخش به استفاده از این حجم کار موجود در جامعه زنان با چالش‌های بیشتری روبه رو شده‌اند در حالی که غالبا زنان با دستمزد کمتری نسبت به مردان حاضرند شاغل شوند.

از مقایسه نرخ مشارکت نیروی کار مردان با زنان درمی‌یابیم که یکی از علل پایین بودن این شاخص برای کل نیروی کار در ایران، پایین بودن نرخ مشارکت نیروی کار زنان در کشور است. بررسی نرخ مشارکت اقتصادی تابستان سال ۹۳ نشان می‌دهد این نرخ در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است.این شاخص برای مردان در بهار سال ۱۳۹۳ برابر۷/۶۲درصد است، برای زنان ۷/۱۱ درصد ذکر شده است، به عبارت دیگر مردان در این فصل سال حدود ۵ برابر بیشتر از زنان در بازار کار حضور داشته‌اند. از طرفی با مقایسه نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال‌های اخیر نتیجه می‌شود نرخ مشارکت زنان از ۵/۱۴درصد در سال ۸۸ به ۷/۱۱ در تابستان سال ۹۳ رسیده است. این به آن معنی است که در تابستان سال ۹۳ تنها ۷/۱۱ درصد از زنان ایرانی قادر و مایل به این بوده‌اند که در زمره جمعیت شاغلان رسمی کشور قرار بگیرند و از سال ۸۸ تا سال ۹۳ زنان خود را از بازار کار خارج کرده‌اند. این آمار، حاکی از شکاف جنسیتی قابل توجهی است که در بازار کار کشور وجود دارد.

«مجمع جهانی اقتصاد» در جدیدترین گزارش خود به بررسی وضعیت نابرابری بین زنان و مردان در ۱۴۲ کشور جهان پرداخته است. بر این اساس شاخصی برای بررسی شکاف جنسیتی در سراسر جهان تعریف کرده است. شاخص شکاف جنسیتی عددی بین صفر و یک است که هرچه این رقم بالاتر باشد دلالت بر شکاف کمتر جنسیتی و هرچه پایین‌تر باشد دلالت بر شکاف بیشتر جنسیتی دارد. عدد ۵/۰بیان‌‌کننده شکاف عمیق بین زن و مرد است؛ به‌طوری که مردان از مزایایی دوبرابر زنان در ابعاد چهارگانه بهره‌مندند و عدد ۸۵/۰رقم خوبی است زیرا نشان‌دهنده نزدیک‌شدن زنان و مردان در ابعاد مورد بررسی است. براساس این گزارش در سال ۲۰۱۴ میلادی به ترتیب کشورهای ایسلند، فنلاند، نروژ، سوئد، دانمارک، نیکاراگوئه، رواندا، ایرلند، فیلیپین و بلژیک ۱۰ کشور با بالاترین سطوح برابری جنسی قرار دارند. رتبه برخی کشورها در این شاخص عبارت است از: آمریکا۲۰، انگلیس۲۶، اسپانیا۲۹، اوکراین۵۶، تایلند۶۱، چین۸۷، هند۱۱۴، قطر۱۱۶، ترکیه۱۲۵ و عربستان۱۳۰. یمن در این گزارش به‌عنوان کشوری شناخته شده است که بیشترین نابرابری بین زن و مرد را دارد.ایران نیز در این بین با شاخص شکاف جنسیتی ۵۸۱/۰رتبه ۱۳۷ را داشته است این در حالی است که در گزارش سال گذشته ایران دارای رتبه ۱۳۰ بوده است که این نشان می‌دهد ایران تنها بالاتر از پنج کشور قرار دارد. بر اساس این گزارش شکاف جنسیتی میان مردان و زنان در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورها کاهش یافته، اما در ایران تغییری در این وضعیت دیده نمی‌شود.