گروه تاریخ و اقتصاد: ۵۲ سال پیش در چنین روزهایی غلامرضا تختی به میان مردم رفت تا کمک‌های بشردوستانه آنها را برای زلزله زدگان بوئین‌زهرا جمع‌آوری کند. روز نهم شهریور ۱۳۴۱ شمسی زلزله‌ای به قدرت ۲/۷ ریشتر شهرستان بوئین‌زهرا در جنوب استان قزوین را لرزاند. این زلزله موجب ویرانی کامل شهر بوئین‌زهرا و تمام روستاهای اطرافش شامل دانیسفهان، تاکستان، توفک، رودک، سگزآباد، رستم آباد، آغچه مزار و ایپک شد. زلزله با شدت بالایی در تهران احساس شد به نحوی که آنها که در آن زمان در تهران می‌زیسته‌اند همگی این زلزله را به خوبی به یاد دارند. بوئین‌زهرا همواره منطقه‌ای لرزه‌خیز به شمار آمده است. این شهر روی گسل قرار دارد و با توجه به این امر زلزله به جزئی از وقایع زندگی در این شهر تبدیل شده است. بوئین‌زهرا تاکنون زمین‌لرزه‌های شدیدی را به خود دیده که تلفات بسیاری بر جای گذاشته است که از آن جمله علاوه بر زمین‌لرزه سال ۴۱، می‌توان به دو زمین‌لرزه سال ۵۶ و ۱۶ فروردین ۱۲۹۲ اشاره کرد که دست‌کم ۱۲۰۰ کشته بر جای گذاشت.

مسوولان بعد‌ها مهم‌ترین علل تخریب و خرابی‌ها در زلزله سال ۴۱ در منطقه بوئین‌زهرا را شدت بالای زلزله و آسیب‌پذیری بنا‌ها عنوان کردند. به دلیل بافت سنتی شهر، خشتی و گلی بودن بنا‌ها، نبود راه روستایی و ناآشنایی مردم با کمک‌های اولیه، امکان خدمات‌رسانی سریع به‌سانحه‌دیدگان به هیچ‌وجه امکان نداشت، به همین دلیل تلفات این زلزله بسیار بالا و فرا‌تر از حد پیش‌بینی‌های مسوولان وقت از یک زلزله بود و آمار بالای کشته‌شدگان فاجعه بوئین‌زهرا را به عزایی ملی تبدیل کرد.

زلزله بوئین‌زهرا علاوه بر بزرگی تاریخی و فاجعه‌ای که در پی آورد از یک جهت دیگر نیز در تاریخ ایران فراموش‌نشدنی است و آن همبستگی ملی است که پس از این واقعه در میان مردم برای کمک به همنوعانشان به وجود آمد. زلزله بوئین‌زهرا با یک نام گره خورده است: غلامرضا تختی. مردم محروم بوئین‌زهرا درحالی که خسارت شدیدی از زلزله دیده بودند چشم انتظار کمک‌های مردمی به سر می‌بردند. همان زمان برخی سازمان‌های وابسته به حکومت از جمله جمعیت شیر و خورشید با انتشار اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌هایی در جراید مردم را به دادن کمک دعوت می‌کردند، هرچند کمک‌هایی جمع‌آوری شد اما نتوانست مشکلات مردم آسیب‌دیده را حل کند چرا که کمک‌ها در برابر عمق فاجعه ناچیز بود. علاوه بر این، از آنجا که سازمان‌‎های امدادی دولتی در میان مردم جایگاهی نداشتند و مردم نسبت به آنها بی‌اعتماد بودند از دادن کمک خودداری می‌کردند. در این هنگام بود که غلامرضا تختی قهرمان کشتی ایران که عنوان جهان پهلوان را به‌همراه داشت، دست به کار شد و در نامه‌ای به روزنامه‌ها آمادگی خود را جهت جمع‌آوری اعانه برای زلزله‌زدگان بوئین‌زهرا اعلام کرد.

یکی از یاران تختی در این باره می‌گوید: «در جریان کمک به زلزله‌زدگان بوئین‌زهرا حرکت تختی برای جمع‌آوری کمک حماسه آفرید، پس از حادثه زلزله بوئین‌زهرا، تختی در قالب و کسوت ورزشکار به همراه دوستان ورزشکارش شروع به فعالیت کردند که البته بحث بود که از کجا شروع کنند، مرحوم شمشیری اعتقاد داشت از سبزه میدان تهران، حاج اسماعیل رضایی مایل بود از خیابان مولوی و میدان بارفروش‌ها و عده‌ای دیگر جاهای دیگر را پیشنهاد کردند، اما تختی خودش معتقد بود که مردم جنوب شهر خود به خود به کمک می‌آیند، این مردم شمال شهر هستند که باید حرکت‌شان داد و لذا از چهارراه پهلوی (ولی‌عصر فعلی) شروع کرد و آن کاروان عظیم را به راه انداخت، بعد از جمع‌آوری اعانه نیز شیر و خورشید خیلی پافشاری کرد که اعانات به موسسه تحویل داده و از آن طریق توزیع شود ولی تختی قبول نکرد و با کمک و راهنمایی حاج سیدجوادی و ورزشکاران قزوین، خودش به منطقه رفت و اعانات را به دست مردم رساند.»

با جمع‌آوری کمک‌های مردمی و حضور گروه‌های امداد خارجی بعد از مدتی ساکنان شهر بوئین‌زهرا و بازماندگان آن فاجعه بار دیگر به زندگی بازگشتند، روستای توفک در پنج کیلومتری جنوب بوئین‌زهرا توسط جمعیت صلیب سرخ کشور هلند در مدت یک سال به طور کامل بازسازی شد و روستای رودک که در فاصله حدود سه کیلومتری توفک واقع است نیز در همان مدت توسط استادان و دانشجویان دانشگاه تهران بازسازی گردید.

زلزله شامگاه ۱۰ شهریور ۴۱ آخرین تجربه زمین‌لرزه در بوئین‌زهرا نبود که این شهر در سال‌های بعد نیز بار‌ها میزبان زمین‌لرزه‌های کوچک و بزرگ شد. در بزرگ‌ترین این زمین‌لرزه‌ها که ۴۰ سال پس از واقعه سال ۴۱ در روز یکم تیر ۱۳۸۱ به وقوع پیوست، حدود ۲۹۱ نفر کشته و ۱۵۰۰ نفر زخمی شدند. موضوعی که خاطره فاجعه زلزله پیشین را در ذهن اهالی این شهر زنده کرد.

تاریخ ایرانی

حماسه جهان پهلوان، محمدعلی سفری، انتشارات نامک

زلزله بوئین‌زهرا و خطر زمین‌لرزه و جنبش شدید زمین در تهران، دکتر مهدی زارع

زلزله را باید جدی گرفت، علی زمانی، گروه مطالعات و تحقیقات بازسازی و نوسازی بنیاد مسکن