آمار پاییزی از تولید ناخالص داخلی؛ آیا ماه عسل نفتی رشد اقتصادی به پایان رسیده است؟
آزمون سخت «رشد»
علیرضا کتانی : آمارهای اعلامی رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور نشان می‌دهد رشد اقتصادی کشور در سه‌ماه سوم سال1402 به 5.1درصد رسیده است. این آمار نشانگر کاهش تدریجی نرخ رشد اقتصادی در مقایسه با 6ماه اول سال است. نرخ رشد اقتصادی سه ماهه اول سال توسط مرکز آمار ایران 7.9درصد و نرخ رشد اقتصادی سه‌ماهه دوم سال نیز 7.1درصد اعلام شد. به نظر می‌رسد اثر افزایش صادرات نفتی که در اوایل امسال با گشایش‌های دیپلماتیک رخ داده بود به تدریج تخلیه شده و روند رشد اقتصادی به‌صورت نسبی کاهشی شده است.
رشد اقتصادی این فصل نیز به‌صورت شفاهی توسط رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام شد. این در حالی است که وظیفه حرفه‌ای مرکز آمار ایران و بانک مرکزی اعلام گزارش رشد اقتصادی است. اعلام شفاهی نرخ رشد یا اعلام این آمارها به‌صورت خاص به برخی خبرگزاری‌ها یک اقدام غیرحرفه‌ای است که به کرات توسط مسوولان اقتصادی کشور در حال انجام است.
رشد بلندمدت و کوتاه‌مدت
به گفته کارشناسان، در همایش «چشمانداز اقتصاد ایران سال1403» رشد اقتصاد ایران چه در بلندمدت و چه در کوتاه‌مدت به نفت وابسته است و داده‌های پاییز نیز این سخن کارشناسان را تایید می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد اقتصادی بدون نفت پاییز 2.5درصد بوده؛ در حالی که رشد با نفت در این فصل 5.1درصد بوده است. اگرچه گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار هنوز منتشر نشده است تا جزئیات دقیق آمار و ارقام و همچنین سهم نفت از رشد اقتصادی مشخص شود؛ با این حال تفاوت 2.6واحد درصدی رشد اقتصادی فصلی با نفت و بدون نفت به خوبی گویای اثر مهم نفت در رشد اقتصادی این فصل است. همچنین می‌توان گفت اثر افزایش صادرات نفتی که در آغاز سال رخ داد، به تدریج در حال تخلیه شدن از آمارهای رشد است؛ اگرچه این اثر همچنان قابل ملاحظه است.
تفاوت آمارهای منظور و تسنیم
آمارهای اعلامی خبرگزاری تسنیم از رشد اقتصادی پاییز نشان می‌دهد رشد اقتصادی گروه خدمات 4.6درصد، صنعت 1.3درصد، ساختمان 0.4درصد، معدن 0.3درصد و کشاورزی منفی یک‌درصد بوده است. همچنین بخش نفت با رشد 21.8درصدی بالاترین رشد را در قیاس با بخش‌های مختلف داشته است. نکته قابل توجه در جزئیات آماری این است که آمارهای اعلام‌شده در تسنیم با آمارهای اعلام‌شده توسط رئیس سازمان برنامه و بودجه تفاوت دارد.
داوود منظور در مصاحبه خود نرخ رشد گروه خدمات را 5درصد ونرخ رشد بخش صنعت و معدن را 6.9درصد اعلام کرد. این وضعیت در شرایطی رخ داده است که تسنیم گزارش خود را طبق محاسبات مرکز آمار ایران اعلام کرده است و مرکز آمار ایران خود زیرمجموعه سازمان برنامه و بودجه محسوب می‌شود. اگرچه تفاوت نرخ‌های اعلامی توسط نهادهای ناظر پیش از این رخ داده بود، اما تفاوت نرخ‌های اعلامی توسط یک نهاد پدیده‌ای عجیب است که به خاطر اقدام غیرحرفه‌ای انتشار گزارش‌های تخصصی در یک خبرگزاری به وجود آمده است.
امکان‌ناپذیری رشد
کارشناسان سازوکارهای رشد اقتصادی ایران را به دو نوع سازوکارهای بلندمدت و کوتاه‌مدت تقسیم می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری یکی از مهم‌ترین مواردی است که بر رشد اقتصادی در بلندمدت در اقتصاد ایران اثرگذار است. با این حال سرمایه‌گذاری خود نیز متغیری تاثیرپذیر از نفت تلقی می‌شود.
بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد برای رشد 1.7درصد اقتصاد کشور تا سال۱۴۱۰، متوسط رشد موجودی سرمایه باید 1.7درصد باشد که برای تحقق این هدف، باید به‌طور متوسط سالانه 4.5درصد رشد سرمایه‌گذاری انجام شود. اگرچه گزارش رشد پاییز هنوز منتشر نشده است، با این حال می‌توان گفت حداقل این اعداد را در 10سال گذشته نداشتیم. در سناریوی دیگر برای رشد اقتصادی 4.3درصدی که مشابه همان رشدی است که طی سه سال گذشته داشتیم، باید سالانه ۱۵درصد رشد سرمایه‌گذاری سالانه داشته باشیم. برای درک این عدد باید گفت طی سال‌های گذشته هرگز متوسط رشد سرمایه‌گذاری از ۷درصد بیشتر نشده است و این ۷درصد هم میانگین اعدادی با نوسانات بسیار بالاست. به گفته کارشناسان، در چنین شرایطی اینکه ما ۱۵درصد رشد سرمایه‌گذاری در اقتصاد خود داشته باشیم، چندان دست‌یافتنی به نظر نمی‌‌‌رسد. در مجموع به نظر می‌رسد با فرض تداوم شرایط موجود، چشمانداز استمرار رشد اقتصادی در سطوح تجربه‌‌‌شده در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱، در سال‌های آتی وجود ندارد و باید انتظار کاهش رشد اقتصادی را داشته باشیم.
