شرط‌های میرزا کوچک‌خان برای صلح

وقایع هفته پیش از ۳۱ مرداد ۱۳۰۰

ماموران انگلیسی که با کمپانی هند شرقی همکاری می‌کردند در رشت و مشهد بیشتر حضور داشته و گزارش‌های هفتگی به مقام‌های کمپانی می‌دادند. آنچه می‌خوانید مهم‌ترین رویدادهای ایران در مرداد ۱۳۰۰ است. - نیروهای دولتی لاهیجان را به اشغال خود درآورده‌اند. خالوقربان نیز ۳۰۰ نفر را با دو مسلسل معمولی و دو مسلسل لوئیس از رشت به لاهیجان گسیل داشته است. بخشی از نیروهای خالوقربان در سیاهرود موضع گرفته‌اند و جاده منجیل به رشت را تحت نظر دارند. سعدالدوله قول همکاری با قزاق‌های ایرانی را داده، قرار است در تصرف انزلی با نیروهای دولتی همکاری کند. نیروهای میرزا کوچک‌خان در حال حاضر به دو بخش تقسیم شده‌اند. یک بخش که در حدود ۸۰۰ نفرند در رشت و انزلی و سیاهرود موضع گرفته‌اند و خالوقربان فرماندهی آن را به عهده دارد؛ بخش دوم که حدود ۲۰۰۰ نفر برآورد شده‌اند در کسما، پسیخان و ماسوله استقرار یافته‌اند. سرفرماندهی قسمت اخیر در آتشکوه است.شکست شورشیان مازندران باعث دلسردی طرفداران میرزاکوچک‌خان شده است و تاکنون بسیاری از آنان به خانه و کاشانه خویش بازگشته‌اند.خالوقربان به جز رشت حکومت انزلی را نیز در دست دارد و یک روز در میان از آن شهر بازدید کرده در خانه یکی از افسران روسی اقامت می‌کند. خالو قربان و احسان‌الله‌خان روابط بسیار نزدیکی با روس‌های مقیم انزلی دارند. مقادیر زیادی برنج و سایر مواد غذایی به‌طور مرتب از انزلی به شوروی صادر می‌شود و قرار است در عوض این اجناس، سلاح و مهمات برای میرزا کوچک‌خان ارسال شود. مامور ما گزارش داد که دو قایق توپدار شوروی به نام‌های اردهان و ایگور سازانوف مشغول گشت‌زدن در سواحل جنوبی دریای خزر هستند و هر از گاهی به بندر انزلی احضار می‌شوند. به دستور رضاخان نیروهای اعزامی به سوادکوه که موفق به شکست دادن امیرموید شده‌اند به تهران بازگشتند.مدیرالممالک پسر مشاورالممالک به همراه احتشام همایون کنسول ایران در مسکو با کشتی از روسیه به ایران بازگشته‌اند. آنان به زودی وارد تهران خواهند شد.

کنسول تبریز گزارش می‌دهد که بسیاری از ناسیونالیست‌های فراری به نیروهای سیمیتکو پیوسته‌اند. کنسول پیش‌بینی می‌کند که این کار عواقب وخیمی به همراه خواهد داشت.

- حاکم جدید اردبیل تاکنون از ترس جان وارد شهر نشده و همچنان بیرون از شهر مشغول گفت‌وگو با یاغیان است.

- مقامات روسی در تبریز از فعالیت افتاده و دست از تبلیغات برداشته‌اند. مردم تبریز نیز به علت صدور گندم مورد نیاز شهر توسط روس‌ها از آنان برگشته‌اند.

- ترانسکینسکی رییس راه‌آهن تبریز- جلفا نسبت به نرخ فعلی حمل‌ونقل کالا اعتراض دارد. روس‌ها در حال حاضر دارای ۳ لکوموتیو و ۳۵ واگن هستند. یکی از لکوموتیوها خراب است ترانسکینسکی می‌گوید لکوموتیوها بایست هر چهار سال یکبار تعویض شوند و حال آنکه از عمر لکوموتیوهای فعلی هشت سال می‌گذرد.

- تهران آرام است. بلشویک‌ها همچنان در خاموشی تبلیغاتی به سر می‌برند، ولی جراید پس از ملاقات مدیرانشان در اول ماه اوت در دفتر روزنامه وطن همچنان مقالات ضدانگلیسی نشر می‌دهند. مهم‌ترین کار روتشتین جمع‌آوری و ارسال مواد غذایی به شوروی است.

تبلیغات ضدانگلیسی در تهران به‌ویژه پس از انتشار مقاله شیخ علی دشتی در روزنامه ستاره ایران (در جواب سخنرانی لرد کرزن) سخت بالا گرفته است.

به اعتقاد رضاخان در حال حاضر تعداد افراد دیویزیون قزاق بالغ بر ۱۷ هزار نفر است. او بر این باور است که چون نیروی ژاندارمری از کارآمدی لازم برخوردار نیست باید در دیویزیون قزاق ادغام شود و از آن میان ارتش ایران پدید آید. به حساب رضاخان انجام چنین کاری باعث خواهد شد که تنها در شمال بیش از ۳۰ هزار نفر نظامی در اختیار وی قرار گیرند. او معتقد است که عنوان «دیویزیون قزاق» نیز باید حذف شود. رضاخان ضمن اظهار علاقه به در اختیار گرفتن نیروهای پلیس جنوب می‌گوید پس از آن به افسران انگلیسی شش ماه مهلت خواهد داد که در ایران بمانند و آنگاه نفرات پلیس جنوب را در ارتشی با نظام و تشکیلات برای سراسر قلمرو ایران به وجود خواهد آورد. وی سپس افزود که آن عده از افسران انگلیسی که پس از شش ماه تعیین شده مایل به خدمت در ایران باشند، برای گزینش افسران آینده ارتش که به صلاحدید خود رضاخان و کمک کلنل فریزر انجام خواهد گرفت، به استخدام دولت در خواهند آمد. رضاخان معتقد است که افسران سوئدی تنها برای کارهای آموزشی مفید هستند و نباید به مناصب فرماندهی گمارده شوند. رضاخان که در سازماندهی ارتش ایران بسیار مصمم به نظر می‌رسد معتقد است که این ارتش باید بدون دخالت افسران بیگانه تشکیل شود. تحقق آمال و آرزوهای رضاخان که بسیار جاه‌طلبانه است به پول کلانی احتیاج دارد که تهیه آن از عهده کشور فقیری مثل ایران برنخواهد آمد. کسب پیروزی‌های اخیر در مازندران به رضاخان غرور و اطمینان بیشتری بخشیده است.

- کلنل گلروپ پس از دستگیر شدن توسط افراد محمدتقی‌خان تحت‌الحفظ به نیشابور اعزام شده است. رضاخان آمادگی خود را جهت گفت‌وگو با کلنل محمدتقی‌خان پسیان از طریق نمایندگان خویش اعلام کرده است.

- روزنامه ستاره ایران در شماره ۱۵ اوت به آن قسمت از سخنرانی لرد کرزن که گفته بود پلیس جنوب به‌عنوان یک نیروی ایرانی باعث امنیت می‌شود، سخت تاخته است.

- رضاخان در ۱۷ اوت به مرکز فرماندهی نیروهای قزاق در قزوین دستور داد که ۱۵۰۰ نفر از قزاق‌های مستقر در تنکابن را به تبریز گسیل دارند.

- یک کشتی کوچک روسی مجهز به دو توپ در ۱۹ اوت در انزلی پهلو گرفت. کشتی روسی اورل و یک رزمناو پس از بازدید از سواحل ایران در ۱۸ اوت بندر انزلی را ترک کردند. روتشتین همچنان به رضاخان فشار می‌آورد تا وی را از شروع عملیات بر ضد میرزا کوچک‌خان باز دارد. مامور ما گزارش می‌دهد که کوچک‌خان تحت شرایط زیر حاضر به برقراری صلح شده است:

۱) موافقت دولت با حکومت کوچک‌خان در گیلان.

۲) ادغام نیروهای تحت فرمان کوچک‌خان و خالوقربان در نیروهای حکومت مرکزی، به شرط آنکه نیروهای آنان همچنان در گیلان مستقر بوده و تحت فرمان کوچک‌خان باشند.

۳) برقراری آزادی مطبوعات در ایران.

۴) عفو کامل همه جمهوری‌خواهان و کسانی که به این اتهام به شکل آشکار و پنهان مورد تعقیب و آزار هستند.

۵) انجام انتخابات جدید برای گزینش نمایندگان مجلس.

- حکومت مرکزی با کلیه شرایط پیشنهادی میرزا کوچک‌خان مخالفت کرده است. کابینه ایران به منظور تصمیم‌گیری درباره مساله شمال تشکیل جلسه داد. رضاخان در کابینه گفته است که آغاز عملیات نظامی تنها راه‌حل این مشکل است؛ ولی سایر وزرا با پیشنهاد وی مخالفت کرده‌اند. ظاهرا روتشتین به وزرای مخالف قول داده است با میانجیگری بین کوچک‌خان و حکومت مرکزی از اعمال خشونت جلوگیری کند و صلح را به منطقه بازگرداند. روتشتین همچنین گفته است که در صورت شروع عملیات علیه کوچک‌خان، نگران مداخله نیروی آذربایجان شوروی به نفع کوچک‌خان است. در پایان قرار شد شروع عملیات علیه کوچک‌خان چهارده روز به تعویق افتد تا روتشتین فرصت لازم برای برقراری صلح داشته است.