محمدجواد ظریف:
بازگشت به برجام بسیار دشوار شده است
به گفته ظریف، برای اینکه تحریم‌‌‌ها در قطعنامه ۲۲۳۱ به طور خودکار لغو و معطل اقدامی از سوی شورای امنیت نشود، مذاکرات جدی و سختی انجام شد و در سال دهم اجرا، قطعنامه ۲۲۳۱، برجام و موضوع هسته‌‌‌ای ایران که در دستور کار شورای امنیت است نیز به طور خودکار از دستور کار خارج می‌‌‌شوند، از این رو دو سال آینده برهه حساسی برای کشور است. ظریف خاطرنشان کرد: «اینکه کشورهای غربی برخلاف تعهدشان تحریم‌‌‌های تسلیحاتی و موشکی خودشان را برنداشتند و آن را اعلام هم کردند، ارتباطی به محدودیت‌هایی که در قطعنامه ۲۲۳۱ بود و برداشته شد، ندارد و نیازی هم لزوما نداریم درباره رفع این محدودیت‌ها برای راستی‌‌‌آزمایی این مساله کسی در شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلامیه و بیانیه دهد، هر چند اگر صادر شود، بهتر است.»
وی در پاسخ به این پرسش که رفع محدودیت‌ها شامل چه نوع تسلیحات و فعالیت‌‌‌های موشکی و هسته‌‌‌ای است؟ تاکید کرد که شامل «همه» فعالیت‌‌‌های هسته‌‌‌ای، موشکی و تسلیحاتی است. وزیر پیشین امور خارجه کشورمان توضیح داد: «اینکه اروپا و آمریکا از سال‌ها قبل از تحریم موشکی و تسلیحاتی، به ایران سلاح نمی‌‌‌دادند یک بحث است، اینکه ما ذیل فصل هفتم منشور تحت تحریم تسلیحاتی و موشکی بودیم و حتی قطعنامه ۱۹۲۹ اجازه اقدام به کشورها برای عدم‌دستیابی ایران به تکنولوژی موشکی می‌‌‌داد، بحث دیگری است. بر همین اساس معتقدم امروز یک خطر بزرگ از سر ایران با قطعنامه ۲۲۳۱ برداشته شد.»
مذاکرهکننده ارشد کشورمان در مذاکرات با ۱+۵ ادامه داد: «اینکه برخی دوستان بگویند لغو این تحریم‌‌‌ها چندان هم اهمیتی نداشت، چون از قبل تحریم بودیم، خب بله، ممکن است این حرف گفته شود، اما به عنوان دانشجوی روابط بین‌الملل به شما بگویم، آمریکا سی و اندی سال برای گرفتن این قطعنامه‌‌‌ها تلاش کرده بود؛ از زمان ماجرای سفارتش در ایران، در جنگ ایران و عراق به‌ویژه در قطعنامه دوم بعد از قطعنامه ۵۹۸ یا در دوره نمایندگی بولتون در سازمان ملل. شاید موضوع از دید برخی دوستان اهمیت نداشته باشد، اما واقعیت این است که بحث امنیتی‌‌‌سازی علیه ایران و ایجاد اجماع امنیتی علیه ایران تا این حد مهم بوده است که به خاطرش علیه ایران قطعنامه بین‌المللی بگیرند.»
وزیر امور خارجه دولت حسن روحانی در پاسخ به این پرسش که تعیین زمان‌بندی لغو محدودیت‌های تسلیحاتی، موشکی و هسته‌‌‌ای برای سال پنجم، هشتم و دهم بر چه اساسی بود؟ اظهار کرد: «این یک بده‌بستان بود، آنها می‌‌‌گفتند ۲۵ سال محدودیت‌ها باشد، ما می‌‌‌گفتیم، پنج سال. این‌‌‌قدر دعوا کردیم تا به یک تعامل مورد قبول رسیدیم.» او در پاسخ به این پرسش که در آن مقطع نگاه کشورهای دیگر طرف مذاکره به رفع تحریم‌‌‌های تسلیحاتی و موشکی ایران چه بود؟ گفت: «روسیه و چین مخالف برداشتن تحریم‌‌‌ها نبودند. بدشان نمی‌‌‌آمد تحریم‌‌‌های تسلیحاتی و موشکی ما فورا لغو شود و این را به طور علنی هم گفتند، اما ما خودمان بر سر رفع آنها دعوا کردیم.
البته من از روسیه و چین ممنون هستم که موافق تحریم تسلیحاتی نبودند اما اینکه چه کسی دعوا کرد تا آنچه در قطعنامه شاهد هستیم محقق شود، تیم مذاکرهکننده ایران بود. ما «تحریم» را به «محدودیت» تبدیل کردیم و دامنه‌‌‌اش را نیز تقلیل دادیم.» رئیس پیشین تیم مذاکرهکننده هسته‌‌‌ای ایران در پاسخ به این پرسش که یکی از دعواهای مهمی که در یک سال و نیم اخیر با آمریکا، اروپا و اوکراین داریم، ادعای به‌کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین از سوی روسیه است، با توجه به رفع محدودیت‌های تسلیحاتی ایران در سال پنجم و اکنون در سال هشتم، تولید و فروش پهپادها برای ایران آزاد و قانونی است؟ گفت: «دیگر هیچ محدودیتی در این رابطه نداریم.» وی درباره دعوای ایران بر سر پهپادهای شاهد ۱۳۶ با این ادعا از سوی غرب که ایران این پهپادها را برای جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار داده است، تصریح کرد: «تفسیر بنده از بند مربوط به محدودیت موشکی و لیست نظام کنترل موشکی (MTCR) این است که «نباید از خارج اقداماتی که به توسعه پهپاد در ایران کمک می‌کند، انجام شود، نه اینکه فروش پهپاد توسط ایران ممنوع باشد».
آمریکایی‌‌‌ها و اروپایی‌‌‌ها با یک برداشت «خودسرانه» آن ادعا درباره پهپاد شاهد ۱۳۶ را مطرح کردند که بر فرض درست بودن آن ادعا، دیگر از امروز آن هم مبنایی ندارد. اما به نظر من از سال پنجم اجرای برجام محدودیتی در رابطه با فروش پهپادها برای ایران وجود نداشته است. البته آنها می‌توانند ادعایشان را مطرح کنند، اما از نظر من قرائت حقوقی معقول وجود دارد که آن ادعا را نقض می‌کند.» وی در ادامه گفت‌‌‌وگویش با «ایسنا» درباره لغو نکردن تحریم‌‌‌های تسلیحاتی، موشکی و هسته‌‌‌ای طبق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا گفت: «این اقدام اروپایی‌‌‌ها تخلف از برجام بود، البته مدعی هستند اولین تخلف‌‌‌شان از برجام است در حالی که تخلفات متعدد آنها از ابتدای اجرای برجام را بنده در زمان مسوولیتم در وزارت امور خارجه در نامه‌‌‌هایی به آقای بورل و خانم موگرینی مکتوب ارائه کردم.
اگر این‌‌‌قدر تبختر دارند که بگویند تاکنون نقض تعهد نداشتیم، توصیه می‌‌‌کنم بروند و کمی روند گذشته را مطالعه کنند.» ظریف در پاسخ به این پرسش که چرا سه کشور اروپایی عضو برجام به جای توسل به اقداماتی مثل لغو نکردن تحریم‌‌‌های تسلیحاتی یا نقض برجام، از اسنپ بک استفاده نمی‌‌‌کنند؟ با این توضیح که کلمه «اسنپ بک» در قطعنامه وجود ندارد، بلکه عنوان «بازگشت به شرایط قبل از برجام» به کار رفته است تصریح کرد: «اینکه سه کشور اروپایی از این سازوکار استفاده نمی‌‌‌کنند، به معنای آن نیست که نمی‌توانند یا امکانش نیست، بلکه در شرایط امروز جهان نمی‌‌‌خواهند از آن استفاده کنند.
البته شرایط امروز برای ایران مثل شرایط سه سال پیش که آمریکا از برجام خارج شد، نیست. معتقدم کماکان به نفع اروپا و جامعه بین‌الملل نیست که این مکانیزم فعال شود. در نامه‌‌‌ای که آقای روحانی به سران کشورهای اروپایی در اردیبهشت ۹۸ نوشتند، صراحتا اعلام کردند که اگر اسنپ بک شود، چه اتفاقی می‌افتد. بر اساس بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱، اگر بازگشت قطعنامه‌‌‌ها صورت گیرد، ما هم از اجرای تعهدات‌‌‌مان خارج می‌‌‌شویم، با این تفاوت که بازگشت به اجرای تعهدات، فراتر از تعهدات برجامی است و احتمال دارد شامل معاهده ان‌پی‌تی هم شود.»
رئیس هیات مذاکرهکننده هسته‌‌‌ای کشورمان در دولت یازدهم و دوازدهم در پاسخ به اینکه اگر سه کشور اروپایی از اسنپ بک استفاده نمی‌‌‌کنند به خاطر شرایط‌شان در جنگ اوکراین و درگیری در انتخابات آمریکاست یا از واکنش ایران نگرانند؟ خاطرنشان کرد: «هر دو اینها مهم است. آنها می‌‌‌دانند که اسنپ‌بک بدون سر و صدا نخواهد بود و حتما تبعاتی دارد و الان چون با بحران بین‌المللی روبه‌رو هستند و با شرارت‌‌‌های رژیم صهیونیستی هم دومین بحران در منطقه و خاورمیانه رقم خورده، حتما تمایل ندارند بحران دیگری را به آن اضافه کنند.»
ظریف درباره اهمیت سال دهم برجام در ۲۰۲۵ گفت: «سال دهم خیلی مهم است، چون ایران از دستور کار شورای امنیت خارج می‌شود و دیگر امکان بازگشت قطعنامه‌‌‌ها هم نیست، یعنی اگر کشوری بخواهد قطعنامه‌‌‌ای علیه ایران بدهد، باید روندی را که برای این منظور وجود دارد طی کند. بنابراین دو سال آینده در چنین روزهایی برهه حساسی برای ایران خواهد بود.»
وی در پاسخ به این پرسش که احیای برجام را تا چه اندازه در شرایط فعلی امکانپذیر می‌‌‌دانید؟ اظهار کرد: «معتقد نیستم بازگشت به برجام امکانپذیر نیست، گرچه بسیار دشوار شده است. به نظرم انتخاب بهتری نسبت به برجام وجود ندارد. مساله مهم این است که غرب هم انتخاب بهتری نسبت به برجام ندارد و اروپایی‌‌‌ها و آمریکا هم این را درک می‌کنند. امروز همه درک می‌کنند که اقدام ترامپ در خارج شدن از برجام، پرخسارت‌ترین کار بود که منافع دنیا، اروپا، آمریکا و سایر کشورها را به خطر انداخت. دوستان نگویند اگر منافع آمریکا به خطر افتاده، پس به نفع ما بوده است؛ نگاه با حاصل جمع صفر مدتی است که منقضی شده است. یک مساله می‌تواند هم به نفع ایران و هم آمریکا باشد و یک مساله می‌تواند به ضرر هر دو طرف باشد، تا این واقعیت را نپذیریم، نمی‌توانیم با شرایط جهان امروز مواجه شویم.»
