ایران؛ مدیر جدید مجمع کشور‌های صادر‌کننده گاز
این گزارش مربوط به نخستین دوره دبیر کلی محمد‌حسین عادلی بر مجمع کشور‌های صادر‌کننده گاز در سال 2013 است که توسط خبرگزاری بلومبرگ منتشر شده است. لذا ممکن است برخی از آمار و ارقام موجود در آن ، دستخوش تغییر شده باشد. « دنیای اقتصاد» به سبب آن که اهمیت تحلیل‌های مندرج در این مطلب کما بیش به قوت خود باقی است اقدام به بازنشر آن می‌نماید.
محمدحسین عادلی از معاونان سابق وزارت امور خارجه ایران در نشست مجمع کشور‌های صادر‌کننده گاز در تهران به‌عنوان دبیرکل این مجمع انتخاب شد؛ مجمعی که ۱۳ کشور عضو آن ۶۰ درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند.عادلی سال آینده جانشین لئونید بوخانفسکی از روسیه خواهد شد و متعهد شده ایران را به جمع بازیگران مهم در میان کشور‌های صادر‌کننده گاز بازگرداند.این گزارش با طرح این ادعا که تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا باعث کاهش صادرات نفت ایران به نصف میزان قبل شده و برخی از پروژه‌های صادرات گاز ایران را لغو کرده است، می افزاید: تایم جیمز مدیرعامل شرکت ناویتاس یک شرکت مشاور بازارهای انرژی می گوید: این رای نشان‌‌دهنده‌ این است که رویکرد‌ها نسبت به ایران در حال تغییر و تنش‌ها رو به کاهش است، زیرا ایران به نمایندگی اوپک گازی در سطح بین‌المللی انتخاب شده است.عادلی در سال ۲۰۰۵ از سمت معاونت وزارت خارجه برکنار شد. پیش از آن وی به‌عنوان سفیر ایران در کانادا و انگلیس و همچنین به‌عنوان رئیس کل بانک مرکزی فعالیت می‌کرد.

سایت گلوبال پالیسی ژورنال در ادامه می نویسد: وی دارای مدرک دکترای مدیریت بازرگانی از دانشگاه کالیفرنیا است. وی بنیانگذار موسسه مطالعات اقتصادی و بین‌المللی روند است که کارش انجام گفت‌وگوهای جهانی است.زاک آلن تحلیلگر حوزه انرژی می گوید: ایران به این دلیل عادلی را نامزد کرده که وی با کار در سطوح بالا برای تسریع توسعه منابع صادرات گاز ایران آشنا است و باعث افزایش قابل توجه ذخایر ارزی ایران خواهد شد.بررسی‌های بریتیش پترولیوم نشان می‌دهد ایران سومین تولید‌کننده بزرگ گاز در جهان و یکی از وارد‌کنندگان این سوخت است. این شرکت همچنین سال گذشته ذخایر ایران را بالاتر از روسیه اعلام کرد که از سوی گازپروم شدیدا مورد انتقاد قرار گرفت.عادلی گفت: ما برای همکاری با دیگر صادر‌کنندگان که عضو این مجمع نیستند تلاش خواهیم کرد زیرا این کار برای همه مفید است.رابین میلز رئیس موسسه مدیریت پروژه و مشاور انرژی منار در دبی گفت: لغو تحریم‌ها باعث تشویق شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای از سرگیری پروژه‌های ال‌ان‌جی در ایران خواهد شد.آلن با بیان اینکه فرصت‌ها برای ایران و سرمایه‌گذاران خارجی بسیار زیاد است افزود: عادلی احتمالا دسترسی ایران به سران دولت‌ها و صنعت جهانی نفت را افزایش خواهد داد.

اهداف حضور ایران در این مجمع
گاز می‌تواند ماده اولیه تولید مواد پتروشیمیایی و پالایشی باشد یا به‌صورت مایع شده یا با خطوط لوله صادر شود. تزریق گاز به منابع نفتی، می‌تواند با افزایش ضریب بازیافت از مخازن نفتی، علاوه بر افزایش ظرفیت تولید نفت در کشور، گاز مخازن مشترک را ذخیره و صیانت کند. بهره‌گیری از فرصت‌های موجود و نیز فرصت‌هایی که در آینده ایجاد خواهد شد، نیازمند برنامه‌ای جامع است. نقش گاز طبیعی در تامین انرژی جهان در حال افزایش است. براساس مطالعات انجام گرفته، پیش‌‌بینی می‌شود مصرف جهانی گاز طبیعی به بیش از ۵ تریلیون مترمکعب در سال ۲۰۳۰ برسد و سهم گاز طبیعی در سبد انرژی مصرفی از ۲۳ درصد در سال ۲۰۰۰ به حدود ۲۹ درصد در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. بر این اساس و طبق پیش‌بینی EIA تقاضا برای گاز طبیعی از ۱۸ درصد کل تقاضای انرژی در سال ۱۹۷۰ میلادی به ۲۸ درصد در سال ۲۰۳۰ میلادی خواهد رسید و طبق روند کنونی، طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰ با رشد سالانه ۴/۲ درصد، بیش از ۲ برابر خواهد شد. انتظار می‌رود با پیشرفت فناوری‌های جدید تبدیل گاز طبیعی به سوخت‌های مایع مورد استفاده در بخش حمل‌ونقل طی سال‌های آتی، این افزایش تقاضا بیشتر شود.

از مجموع منابع شناخته شده گاز جهان، حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد آن در سه کشور روسیه، ایران و قطر قرار دارد و بقیه کشورها منبعی که بتوانند در دراز مدت بازار این سه کشور را با آن تهدید کنند، در اختیار ندارند. با وجود این پتانسیل بالا در برخورداری از منابع گازی، تا سال ۲۰۰۱ کشورهای دارنده گاز هیچ سازمانی برای هماهنگی و تصمیم‌گیری در مورد گاز نداشتند. تا اینکه به پیشنهاد ایران و موافقت سایر کشورهای دارنده گاز، مجمع کشورهای صادرکننده گاز در سال ۲۰۰۱ در تهران بنیاد نهاده شد تا همکاری محسوسی بین کشورهای تولیدکننده و صادرکننده گاز به وجود آورد.کل ذخایر گازی جهان در پایان سال ۲۰۱۱، معادل ۴/۲۰۸ تریلیون مترمکعب برآورد شده است. در میان مناطق مختلف جهان، کشورهای منطقه خاورمیانه با دارا بودن ۴/۳۸ درصد از این ذخایر رتبه نخست را به خود اختصاص داده‌اند (معادل ۸۰ تریلیون مترمکعب). کشورهای منطقه اروپا و اوراسیا نیز با در اختیار داشتن ۸/۳۷ درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در جهان رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌اند (معادل ۷/۷۸ تریلیون مترمکعب). همچنین کشورهای عضو OECD، ۹ درصد و کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۹/۰ درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی را در اختیار دارند. این در حالی است که کشورهای عضوGECF، ۵۹ درصد از ذخایر اثبات شده گاز طبیعی (معادل ۶/۱۲۲ تریلیون مترمکعب) را در اختیار دارند. همچنین تغییرات ۲۰ سال گذشته این شاخص نشان‌دهنده افزایش چشمگیر ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در مناطق مختلف جهان به خصوص در کشورهای عضو GECF و منطقه خاورمیانه است. در حالی که این شاخص در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و شمال آمریکا طی این مدت با کاهش روبه‌رو بوده است.

کل گاز طبیعی تولیدی در جهان در سال ۲۰۱۱، معادل ۲/۳۱۷۸ میلیارد مترمکعب برآورد شده است. در میان مناطق مختلف جهان، کشورهای منطقه اروپا و اوراسیا با معادل ۶/۳۱ درصد رتبه نخست را به لحاظ تولید گاز به خود اختصاص داده‌اند (معادل ۴/۱۰۳۶ میلیارد مترمکعب). کشور‌های شمال آمریکا نیز با سهم ۵/۲۶ درصدی از تولید گاز طبیعی رتبه دوم را به خود اختصاص داده‌اند (معادل ۲/۸۶۴ میلیارد مترمکعب). همچنین کشورهای عضو OECD، ۸/۳۵ درصد و کشورهای عضو اتحادیه اروپا ۷/۴ درصد از تولید گاز طبیعی را دارا می‌باشند. لذا همان طور که مشاهده می‌شود کشورهای این مناطق بر خلاف سهم پایین‌‌تر خود از ذخایر گاز طبیعی، سهم بیشتری در تولید جهانی آن به خود اختصاص داده‌ا‌ند. لازم به ذکر است که کشورهای عضو GECF، با در اختیار داشتن ۳/۳۶ درصد (معادل ۰۲/۱۱۷۶ میلیارد مترمکعب) رتبه نخست تولید گاز طبیعی در جهان را دارا هستند.برخی از کارشناسان انرژی شکل‌گیری مجمع کشورهای صادرکننده گاز را یکی از برنامه‌های بلندمدت ایران می‌دانند که با پیشنهاد و پیگیری‌های دیپلماتیک ایران تشکیل یافته است. از نظر برخی تحلیلگران، ایران، سیاسی‌ترین موضع را نسبت به این امر اقتصادی دارد. به طور کلی استراتژی ایران در مورد شکل‌گیری این مجمع را باید در چارچوب استراتژی کلان انرژی ایران دید.

ایران به خوبی از اهمیت انرژی در بازارهای بین‌الملل کنونی و آتی، آگاه است. قرار داشتن در رتبه دوم به لحاظ دارا بودن ذخایر گازی پس از روسیه و بهره‌گیری از ابزار متمرکز انحصار انرژی در ژئوپلتیکی خاص و قرارگیری در رینگ انرژی خزر تا خلیج فارس به همراه پتانسیل سیطره و موقعیت ژئوپلتیکی در مسیرهای انتقال انرژی به بازارهای مصرف، سبب شده که ایران این پتانسیل را داشته باشد که در صورت حضور در بازارهای منطقه‌ای و نیز اروپایی بتواند در صورت وابستگی این کشورها به انرژی گاز طبیعی اش، از فشارهای سیاسی نسبت به خود بکاهد و به‌عنوان یک ابزار سیاسی به گاز بیندیشد. در این راستا بهره‌گیری از این ابزار برای حل و کاهش فشارهای بین‌المللی اولین هدف سیاسی ایران می‌تواند باشد. پس ایران می‌تواند نسبت به موضوع انرژی رویکردی سیاسی داشته باشد. هدف دیگر ایران که ماهیت اقتصادی دارد، افزایش درآمدهای ارزی حاصل از فروش گاز است که از طریق افزایش قیمت در چارچوب کنترل عرضه درمجمع گاز امکان‌پذیر خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران، سال‌ها است که تلاش کرده، منابع درآمدی خود را متنوع‌تر کند. گاز و صادرات آن می‌تواند گزینه مناسبی در این راه باشد. اگر چه محدودیت توان فنی ایران برای افزایش تولید انرژی سبب شده که ایران برخلاف کشورهایی چون قطر و روسیه (در حیطه گاز) و عربستان و عراق (در حوزه نفت) نتواند استراتژی افزایش تولید را برای افزایش درآمد از انرژی در پیش بگیرد اما طبیعی است که اثرات مجمع گاز بر تصحیح فرمول قیمت گاز در قراردادهای خرید و فروش گاز و افزایش احتمالی قیمت گاز می‌تواند اثرات مهمی بر درآمدهای گازی ایران و رشد آن داشته باشد.

به نظر می‌رسد با توجه به اینکه ایران خود دارای منابع عظیم گازی است بتواند با استفاده از دوره ریاست خود بر مجمع کشورهای صادرکننده گاز با رایزنی‌های لازم در بازارهای گازی نفوذ بیشتری داشته باشد. یکی از موانع فعلی موفقیت مجمع گاز، نبود یک بازار منسجم است که این امر طرفین درگیر در تجارت گاز را با مشکل مواجه کرده است، این امر فرصت مناسبی است تا جمهوری اسلامی ایران با استفاده مناسب از ریاست بر مجمع گاز ضمن تعامل بیشتر میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده گاز جهان، باعث رفع این موضوع و ارتقای جایگاه دیپلماسی به‌ویژه دیپلماسی گازی ایران شود. مجمع صادرکنندگان گاز شاید بتواند این تعامل سازنده را ایجاد کند و چارچوبی برای فعالیت‌ در این عرصه در سطح جهان را در اختیار مسوولان کشورمان قرار دهد.

توضیح: این گزارش مربوط به نخستین دوره دبیر کلی محمد حسین عادلی بر مجمع کشورهای صادر کننده گاز در سال 2013 است که توسط خبرگزاری بلومبرگ منتشر شده است، لذا ممکن است برخی از آمار و ارقام موجود در آن، دستخوش تغییر شده باشد."دنیای اقتصاد" به سبب آن که اهمیت تحلیل های مندرج در این مطلب،‌کماکان به قوت خود باقی است، اقدام به باز نشر آن می نماید.