قطر برای بار دوم است که از سوی پدر خودخوانده اعراب تنبیه می‌شود؛ هربار هم به بهانه‌ای. بار اول اعراب به رهبری عربستان سعودی قطر را به بهانه حمایت از اخوان‌المسلمین ایزوله کردند و این‌بار علاوه بر اخوانی‌ها و یوسف القرضاوی، سایر گروه‌های تروریستی را هم به آن اضافه کردند. قطر برای اعراب حکم نوازنده‌ای دارد که در ارکستراسیون آنها برای خود می‌نوازد. برای همین بیشتر اعراب وی را به چشم فرزند ناخلف می‌بینند. این در حالی است که به گمان برخی کارشناسان این کشور ثروتمند به انحای مختلف سعی کرده است استقلال خود را در برابر ریاض حفظ کند.

در حالی که به‌نظر می‌رسد اعراب وحدت رویه‌ای در مسائل بین‌المللی دارند اما در بزنگاه‌ها این اختلافات آنها بوده که رو شده است. برای بسیاری از کارشناسان نامحتمل به‌نظر می‌رسید پس از حضور ترامپ در ریاض و چنگ‌زدن به گوی جادویی برای وحدت بیشتر، اینگونه دمل‌های اختلاف سر باز کند. درست چند روز پس از بازگشت ترامپ به آمریکا بود که ناگهان ۴ کشور عربی اعلام کردند که به دلیل حمایت قطر از تروریست‌ها با این کشور قطع رابطه کرده‌اند. رویترز در این زمینه گزارش داد: عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی، بحرین و لیبی ارتباط دیپلماتیک خود را به دلیل آنچه حمایت قطر از تروریسم می‌خوانند، قطع کرد‌ه‌اند. این خبرگزاری این اختلاف را بزرگ‌ترین اختلاف کشورهای عربی در چند سال اخیر خواند و روزهای بعد از آن نیز چند کشور دیگر از آفریقا و آسیا به تبعیت از عربستان با این کشور قطع رابطه کردند. این‌بار ریاض مدعی بود که قطر از داعش و القاعده حمایت می‌کند. روز دوشنبه پیش عربستان به دیپلمات‌های قطر اخطار داد که ظرف ۴۸ ساعت باید این کشور را ترک کنند. این کشورها برای اینکه قطر را با مجازات بیشتری روبه‌رو کنند تمامی خطوط هوایی را به روی دوحه بستند.

در این‌باره گزارش شد که پروازهای دوحه با مشکلات فراوانی روبه‌رو شدند. مصر هم در پی اسپانسر مالی خود یعنی عربستان اعلام کرد که در پی اصرار و پافشاری قطر در راه دشمنی با مردم مصر روابط خود را با دوحه قطع کرده است. همچنین این کشور مرزهای آبی و هوایی خود را در برابر همه وسایل حمل‌ونقل قطر بست. بحرین نیز مدعی شد که قطر در تمامی سطوح از تروریست‌ها حمایت می‌کند. به‌دنبال آن نیز امارات حکم به اخراج دیپلمات‌های این کشور داد و ۴۸ ساعت نیز مهلت برای خروج دیپلمات‌های قطری مقرر کرد. این در حالی است که این کشورها به اتباع قطری هشدار دادند که تا دو هفته باید خاک این کشورها را ترک کنند. البته تبعات ایزوله کردن دوحه به همین‌جا ختم نشد و قطر از گروه ائتلاف جنگی عربستان سعودی نیز اخراج شد. حالا با محاصره هوایی و دریایی قطر، وسایل حمل‌ونقل دریایی قطر تنها می‌توانند از طریق آب‌های بین‌المللی یا ایران تردد کنند. در حال‌حاضر نیز برای پرواز مسیر ایران به روی هواپیماهای قطری باز است. در این شرایط از داخل قطر خبر رسید که همزمان با این تحولات بسیاری از مردم از ترس کمبود مواد غذایی به فروشگاه‌های این کشور هجوم آوردند.

به‌رغم اینکه دولت قطر گفته بود مواد غذایی به اندازه کافی وجود دارد اما انتشار این عکس‌ها نشان می‌داد که مردم این کشور برای تامین مایختاج خود به فروشگاه‌ها هجوم آورده‌اند. در این ارتباط بی‌بی‌سی گزارش داد که ۴۰ درصد مایحتاج غذایی قطر از مرز با عربستان تامین می‌شده است. بی‌بی‌سی در گزارشی اعلام کرد که عمده محصولات وارداتی قطر از این خط مرزی تامین می‌شود که یکی از این اقلام وارداتی غذا است و حدود ۴۰ درصد از محصولات غذایی از طریق این خط تامین می‌شود. البته در روزهای بعدی با حضور مواد غذایی ایران و ترکیه آرامش به این کشور بازگشت. این در حالی است که عربستان سعودی گفته بود با بستن راه بر روی کامیون‌ها تنها راه ورود مواد غذایی به این کشور دریا و مسیر هوایی خواهد بود. غانم نوزبیه، مدیر شرکت مشورتی کرون استورن گلوبال می‌گوید: بستن مسیرها موجب تورم در قطر خواهد شد و این امر تاثیر فوری در زندگی مردم قطر به‌وجود خواهد آورد. او می‌گوید: اگر قیمت‌ها بالا برود، تورم افزایش پیدا کند، مردم این کشور خاندان آل‌ثانی را تحت‌فشار قرار خواهند داد تا یا سیاست‌ها را تغییر دهند یا اینکه به‌دنبال سرنگونی آنها خواهند رفت. این کارشناس تصریح کرد که مردم این کشور روزانه یا هفتگی از مرزهای عربستان سعودی عبور می‌کردند تا غذای خود را از این کشور تامین کنند، زیرا قیمت محصولات غذایی در این کشور ارزان‌تر از قطر است. برخی می‌گویند با اقدام عربستان سعودی در بستن تنها مرز زمینی قطر، این کشور شبه‌جزیره‌ای عملا تبدیل به جزیره شد. قطر تنها یک مرز زمینی دارد که آن‌هم با عربستان است.

داستان گاز به کجا انجامید

در حالی که ساعاتی پس از برخی خبرگزاری‌ها اعلام کردند که خط لوله گاز دلفین بین قطر و امارات مسدود شده است، اما خبرگزاری رویترز گزارش داد انتقال گاز بین قطر، امارات و عمان بدون هیچ مشکلی ادامه دارد و تنش سیاسی بر آن هیچ تاثیری نداشته است. پیشتر برخی خبرگزاری‌ها اعلام کرده بودند که امارات خط لوله گاز دلفین را بسته است. این در شرایطی است که بی‌بی‌سی گزارش داد که جنگنده‌های کشورهای عربی روز سه‌شنبه بر فراز آسمان قطر به پرواز درآمدند و حریم هوایی این کشور را شکستند. به همین دلیل روزهای بعد ترکیه برای حفاظت از متحد خود یعنی قطر تصویب کرد تا نیروهای ترکیه‌ای در پایگاه نظامی‌شان در قطر حضور پیدا کنند.

واکنش نرم قطر

قطر هر چند گفته است که قصد ندارد تا در برابر خواسته‌های نامعقول کشورهای حوزه خلیج فارس کوتاه بیاید اما همواره در بیانیه‌های خود از این کشورها به‌عنوان برادر یاد کرده است. آنها در نخستین بیانیه رسمی‌شان نیز ضمن تقبیح ملایم رفتار کشورهای عربی اعلام کرد که حامی هیچ گروه تروریستی نیست. وزیر امورخارجه این کشور هم گفت اقدامات این کشورها غیرقابل‌توجیه است. داستان ایزوله کردن قطر از چندی پیش شروع شد. به گزارش الجزیره چندی پیش رسانه‌های قطری خبری منتشر کردند که در آن به نقل از امیر قطر آورده بودند که ایران قدرت منطقه‌ای است و باید با این کشور تعامل بیشتری داشت. همچنین در سخنان امیر قطر به نقش مثبت حماس و حزب‌الله لبنان نیز اشاره شده بود. البته الجزیره به نقل از مقامات دولتی مدعی شد که انتشار این خبر به‌دلیل هک بوده اما اشاره کرده که نشر سخنان منتسب به شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی از رسانه‌های قطر نیز اشتباه بوده است. هر چند قطر سعی کرد تا از این طریق آتش اختلافات بین این کشورها را کم کند اما رسانه‌های عربستانی اعلام کردند که هیچ حمله هکری در کار نبوده است و امیر قطر چنین سخنانی گفته است.

العربیه در نوک پیشانی این حمله با تهیه چندین گزارش بر صحت این گفته‌ها تاکید کرد. این در حالی است که در بحبوحه درگیری بین این کشورها، امیر قطر با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز گفت‌وگوی تلفنی داشت و رسانه‌های عربستان و امارات متحده عربی به شدت از رفتار قطر انتقاد کردند. رابطه قطر با کشورهای ائتلاف عربی سینوسی بوده و همواره بالا و پایین شده است. از زمان بهار عربی قطر همیشه به‌دلیل حمایت از گروه اخوان‌المسلمین مورد غضب سایر کشورهای مونارشی حاشیه خلیج‌فارس قرار گرفته است. اقدام اخیر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز برای بار دوم بوده که وارد فاز عملی شده است. دوحه هنوز اقدام عملی در برابر اقدامات این کشورها نداشته است اما وزارت امور خارجه این کشور در یک بیانیه ملایم گفته است که آنها بدون هیچ سند و مدرکی قطر را متهم به حمایت از تروریسم کرده‌اند. به گزارش الجزیره در این بیانیه آمده است: هدف این کشورها روشن است آنها می‌خواهند قیمومت خود را به قطر تحمیل کنند که این خود نقض حاکمیت یک کشور است.

خسارت اولیه به پروازهای قطری

یکی از مهم‌ترین تبعات ایزوله کردن قطر، اختلال در خطوط هوایی قطر و این کشورها بود. خبرگزاری الجزیره گزارش داد که پروازهای قطر به مشکل برخوردند و قطر ایرویز همان روز در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که به زودی تکلیف پروازها را مشخص خواهد کرد. گفته می‌شد در روز سه‌شنبه بیشتر پروازهای این کشور با تاخیر روبه‌رو شده بود. البته این مشکل دو طرف بود و این مشکل برای امارات متحده عربی هم به‌وجود آمد. خطوط هوایی اتحاد و فلای‌دوبای گفتند که پروازهای خود را از قطر به امارات و امارات به قطر به تاخیر انداختند و در نهایت نیز کلیه این پروازها کنسل شد. گفته می‌شود اختلا‌ل‌های به‌وجود آمده تبعات اقتصادی برای کشورهای حوزه خلیج فارس به‌ویژه قطر در پی خواهد داشت. قطر در حال حاضر برای رسیدن به اروپا از مسیر هوایی ایران استفاده می‌کند.

واکنش دیگر کشورها

در حالی که بحران در بین کشورهای عربی فراگیر شده است، ایران به این موضوع واکنش نشان داد و گفت این‌گونه رفتارها برای حل بحران خاورمیانه مناسب نیست. ایران در این درگیری سیاست بی‌طرفانه در پیش گرفت و طرفین را به مذاکره تشویق کرد. این در شرایطی است که رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه ایالات‌متحده آمریکا هم که در استرالیا به سر می‌برد از کشورهای عربی خواست تا اتحاد خود را حفظ کنند. او که روز سه‌شنبه پیش در سیدنی به سر می‌برد در کنفرانس خبری‌اش گفت: ما تشویق می‌کنیم تا طرفین درگیر پشت میز مذاکره نشسته و با یکدیگر گفت‌وگو کنند. او افزود: «اگر آنها به کمک آمریکا احتیاج داشته باشند واشنگتن آن را دریغ نخواهد کرد. برای کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس اتحاد لازم است.» البته به نظر می‌رسد در روزهای بعد دستگاه خارجی آمریکا در قبال این بحران دچار سرگیجه شده است. زیرا ترامپ در حالی که قطر را متهم به حمایت از تروریسم می‌کند اما تیلرسون همچنان از این کشورها می‌خواهد اختلافات خود را کنار بگذارند. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که عربستان سعودی در سفر ترامپ به این کشور از اتحاد بین این کشورها سخن گفته بود. در این زمینه رکس تیلرسون تصریح کرد: در نشستی که آمریکا در ریاض با رهبران کشورهای عربی داشته، اتحاد برای مبارزه با افراطی‌گری و گروه‌هایی مانند داعش لازم است.

بحران کوچک در پس بحران بزرگ

برخی از کارشناسان بر این باورند که عربستان سعودی به دنبال برکنار کردن حاکمان قطر است. این احتمال داده می‌شد که در داخل این کشور یک کودتا رخ بدهد اما چون عربستان از کودتا ناامید شده تصمیم گرفته است تا کلید بحران را برای فروپاشی آل ثانی بزنند. در این رابطه سی‌ان‌ان درگیری اخیر بین این کشورها را یک بحران بزرگ توصیف می‌کند. سی‌ان‌ان گزارش داد: آتش این بحران با اظهارات امیر قطر برافروخته شد که گفت ترامپ در برابر تهران سیاست‌های غلطی اتخاذ کرده و حتی گفته بود که ترامپ ممکن است تا پایان دوره‌اش در قدرت باقی نماند. آمریکا قصد دارد در این میان نقش میانجی را بازی کند. رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا فعلا از طرفین خواسته است آرامش خود را حفظ کنند. این در حالی است که جیمز متیس، وزیر دفاع ایالات‌متحده در اظهارنظری عجیب تهران را عامل این اختلافات معرفی کرده است. متیس مدعی شده است: اقدامات ایران رساتر از هر کلمه‌ای است.

رسوایی ایمیل‌های سفیر امارات در آمریکا

آتش اختلافات در بین کشورهای عربی در حالی شعله‌ور شده است که اخیرا یک گروه هکری با دستبرد به هات‌میل سفیر امارات در واشنگتن از نقش این کشور در ناآرامی‌های منطقه‌ای پرده برداشته است. در حالی که سایر خبرگزاری‌های عربی به سادگی از کنار این موضوع گذشته‌اند، شبکه خبری الجزیره نزدیک به دولت قطر با برجسته کردن این خبر به تحلیل محتوای ایمیل‌های لو رفته سفیر امارات در واشنگتن پرداخته است. روزنامه ‌صباح ترکیه نزدیک به دولت اردوغان نیز جزو رسانه‌های منطقه‌ای بوده که به این موضوع پرداخته است. بر اساس اسناد به‌دست آمده اعلام شده که امارات حامی کودتای ناکام در این کشور بوده است. شبکه خبری الجزیره در این زمینه گزارش داد: افشای ایمیل‌های اخیر یوسف العطیبی، فشارها را علیه این کشور بیشتر خواهد کرد. خلیل جهشان، مدیر اجرایی مرکز عرب در واشنگتن می‌گوید: اگر اصالت این ایمیل‌ها تایید شود، این ایمیل‌ها به منبعی برای فشار به امارات تبدیل خواهند شد. روز شنبه هکرها یکسری از ایمیل‌های سفیر امارات در واشنگتن را منتشر کردند که در آن مشخص شده است که بین امارات و اتاق فکرهای متحد با اسرائیل رابطه تنگاتنگی وجود دارد.

در این ایمیل‌ها مشخص شده است که امارات به‌دنبال مخدوش کردن چهره قطر و کویت بوده است. همچنین امارات از کودتا در ترکیه حمایت کرده و علیه نهضت‌های اسلام‌گرا مانند حماس و اخوان‌المسلمین اقداماتی انجام داده است. محمد رفعت، کارشناس کشورهای عربی در گفت‌وگو با الجزیره گفت: این اسناد نشانگر اقدامات شنیع امارات در خاورمیانه است. رفعت افزود: امارات به‌دنبال نابودی ملت‌ها است. این کشور تحت عنوان مبارزه با اخوان‌المسلمین در حال نابود کردن مردم لیبی و یمن است. در این ایمیل‌ها مشخص شده است که امارات رابطه نزدیکی با یک اتاق فکر به نام «دفاع از دموکراسی‌ها» داشته است. این اتاق فکر به شدت نزدیک به اسرائیل است و یکی از برنامه‌های این اتاق فکر دفاع از ثبات در عربستان و هدایت سیاست‌های جدید این کشور است. این موسسه همچنین در باب سیاست‌های داخلی عربستان سعودی و چالش‌های داخلی این کشور که رهبران‌شان با آنها مواجه هستند برنامه دارد، در عین حال که به سیاست خارجی ریاض هم پرداخته و گفته است که پادشاهی عربستان باید از «جهاد» در سراسر دنیا سلب مشروعیت کند.

الجزیره در ادامه می‌نویسد: در حالی که عربستان مشغول اجرای برنامه‌های دیکته شده است، خبرنگار الجزیره در واشنگتن در تحقیقاتی که داشته، متوجه شده است که امارات سعی دارد در خاورمیانه جانشین عربستان شود و نقش دست راست ایالات‌متحده را بازی کند. محمد الدوساری، نویسنده کویتی در گفت‌وگو با الجزیره گفت: اقدامات امارات موجب خواهد شد به زودی شورای همکاری خلیج‌فارس منحل شود. اما «عبدالباری عطوان» روزنامه‌نگار، تحلیلگر و نویسنده سیاسی مشهور دنیای عرب به قطع روابط چهار کشور عربی با قطر واکنش نشان داد. عطوان که از روزنامه‌نگاران ملی‌گرای عرب است در اکانت توییتر خود نوشت که قطع روابط (عربستان و سه کشور عربی دیگر) و بستن مرز با قطر مقدمه‌ای برای منزوی کردن دوحه است. عطوان نوشت: گام بعدی شاید دخالت نظامی برای تغییر رژیم در قطر باشد. این جنگی است که ماه‌ها پیش برای آن برنامه‌ریزی شده است.