فاطمه باباخانی

«چشم‌انداز محیط‌زیست جهانی» در چاپ ششم خود، (چشم‌انداز محیط‌زیست جهانی برای غرب آسیا) «GEO-۶ for West Asia » بخشی از یک فرآیند جهانی است که هدف آن بازبینی و ارزیابی وضعیت محیط‌زیست جهانی، شناسایی اولویت‌های جهانی و منطقه‌ای، بازبینی سیاست‌ها و گزینه‌ها و ترسیم چشم‌انداز مسائل محیط‌زیستی است؛ اینها در حالی است که مسائل نوظهور را نیز شناسایی می‌کند. این نشریه در ماه مه ۲۰۱۶ طی دومین مجمع محیط‌زیست سازمان ملل (UNEA ۲) کار خود را آغاز کرد. ارزیابی منطقه‌ای GEO-۶ برای غرب آسیا؛ کشورهای مشرق عربی (عراق، اردن، لبنان، فلسطین اشغالی، سوریه)، یمن و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس (بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) را پوشش می‌دهد. این ارزیابی توسط هفت اولویت منطقه‌ای هدایت شده است: آب، زمین، منابع دریایی، تنوع زیستی، هوا، تغییرات اقلیمی و مدیریت آب. همراه با اولویت‌های منطقه‌ای شناخته شده، دو موضوع بر گزارش ارزیابی آسیای‌غربی حکمرانی می‌کند: «صلح، امنیت و محیط‌زیست» همراه با «رابطه آب، انرژی و غذا».

محیط‌زیست ما مدام تهدید می‌شود و دلیلی برای فقدان صلح و امنیت و افزایش درگیری شده است. جنگ سوریه و بی‌خانمانی عظیم مردم در خاورمیانه اثرات محیط‌زیستی بسیار شدیدی داشته که سلامت میلیون‌ها نفر را در این منطقه به‌شدت به خطر انداخته است. بحران مهاجران منطقه‌ای نیز اثر عمیقی بر محیط‌زیست این منطقه به‌خصوص بر سلامت آن گذاشته است. به‌عنوان مثال مدیریت ضعیف آب احتمال بروز بیماری را تشدید می‌کند. در اوایل جولای سال ۲۰۱۵، قریب به ۹۷/ ۲ میلیون پناهجو در لبنان، اردن، یمن و عراق وجود داشتند که چیزی حدود ۱۴۴۰ تن زباله در روز تولید می‌کردند. در لبنان به تنهایی که بالاترین تمرکز پناهجویان در جهان را داراست، آوارگان روزانه حدود ۷/ ۱۵ درصد از کل زباله شهری کشور را تولید می‌کنند. عدم همکاری منطقه‌ای در منابع آبی مشترک و تقاضای رو به افزایش آب و استثمار بیش از حد منابع آبی زیرزمینی تهدیدهای جدی برای این منطقه به‌شمار می‌روند.

استخراج بیش از حد منابع آبی زیرزمینی در سراسر منطقه خاورمیانه منجر به نابودی کیفی آب، نفوذ آب شور، فرسایش و نمک‌زایی سفره‌های آب و افزایش هزینه‌های پمپاژ آنها شده است. تنها چهار کشور از ۱۲ کشور در غرب آسیا سالانه به ازای هر فرد بالای ۱۰۰۰ مترمکعب آب دارند. عدم وجود توافق در منابع آبی مشترک به علاوه آلودگی پهنه‌های آبی، مدیریت آب در این منطقه را پیچیده‌تر کرده است. این امر منتج به مسائل مربوط به کمبود غذا، خطرات سلامت انسان و بی‌ثباتی اجتماعی-اقتصادی می‌شود. اشتراک اطلاعات و داده‌ها بین کشورها بسیار محدود است. به‌عنوان یه پیامد، هیچ درک مشترکی از کیفیت و توسعه دسترسی، استفاده و روندهای مربوط به آب وجود ندارد. این امر مانع توسعه دیدگاه مشترک در مدیریت منابع آبی مشترک می‌شود. اما بالاترین خطر محیط‌زیستی در این منطقه آلودگی هوا است. تخمین زده می‌شود که آلودگی هوا به تنهایی عامل بیش از ۷۰ هزار مرگ زودرس در غرب آسیا در سال ۲۰۱۰ بوده است. عملیات نظامی طی جنگ خلیج فارس و پس از آن توفان‌های شن و گرد و غبار را افزایش داده است و سلامتی انسان‌ها و هم چالش‌های اجتماعی- اقتصادی را باعث شده است.

هم در سال ۲۰۰۴ و هم در سال ۲۰۰۸ بالاترین نرخ مرگ و میر بین کودکان زیر پنج سال به آلودگی هوا در عراق و یمن مربوط بوده است. الگوهای مصرف ناپایدار آب، انرژی و امنیت غذایی را تهدید می‌کند. جمعیت زیاد و نرخ رشد شهری در ترکیب با الگوهای مصرف فعلی، موجب افزایش فشار بر منابع آبی و زمینی محدود این منطقه شده است. کشورهای آسیای‌غربی که تحت‌تاثیر هجوم ناگهانی مردم بی‌خانمان هستند با چالش‌های رفع نیازهای انرژی خود روبه‌رو هستند. این امر به دلیل سوزاندن موادی مانند پلاستیک، لاستیک‌های اتوموبیل و دیگر مواد زائد در شرایط غیرقابل کنترل و برای اهداف گرمایشی، جنگل‌زدایی را افزایش و کشورها را در معرض آلاینده‌های هوا قرار می‌دهد. اقلیم گرم و خشک در کشورهای حوزه خلیج فارس منجر به تقاضای سرمایشی بالا در طول سال می‌شود. کاهش مداوم زمین‌های کشاورزی به دلیل رشد جمعیت، شهری‌سازی، فرسایش زمین و بیابان‌زایی، امنیت غذایی در این منطقه به‌خصوص در کشورهای مشرق عربی و یمن را به خطر خواهد انداخت. درگیری‌ها حول استفاده از زمین و سوء‌مدیریت عمومی منجر به چرای بی‌رویه، فرسایش زمین، در نهایت بیابان‌زایی می‌شود.

سالانه تولید زباله جامد شهری حدود سه درصد افزایش می‌یابد. بیش از ۵۰ درصد زباله جامد شهری در این منطقه شامل ضایعات غذایی می‌شود. این امر مشکل را پیچیده‌تر می‌کند؛ چرا که قریب به ۹۰ درصد زباله جامد شهری در خاورمیانه در مناطقی ریخته می‌شوند که بدون پوشش هستند؛ مایعی که از این منطق خارج می‌شود،منابع کمیاب آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند و بیماری‌ها‌ را گسترش می‌دهد. گزارش ارزیابی یک سناریو طی ۲۵ سال آینده ( ۱۰ سال پس از تاریخ هدف برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار) ارائه می‌دهد. با پذیرش این دیدگاه مثبت، چندین پیامد قابل دستیابی است: افراد سالم، آب پاک و بهداشت خوب، انرژی سبز، تولید و مصرف جوابگو، کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، حفاظت از زندگی دریایی و محافظت از منابع زمینی و سطحی از همکاری منطقه‌ای که برای صلح، عدالت و امنیت برای همه کار می‌کند. گرچه سیاست‌های درست لازمه حکمرانی خوب، همکاری منطقه‌ای، دسترسی و اشتراک داده‌ها است، اما توسعه ظرفیت و انتقال به یک اقتصاد سبز فراگیر لازمه دستیابی به سناریوی بالا خواهد بود. حل این آسیب‌پذیری‌های متصل به‌هم در سیاست‌های موثر، پایدار، اجتماعی-اقتصادی و محیط‌زیستی اثر تهدیدات محیط‌زیستی بزرگ مانند تغییرات اقلیمی و خطرات طبیعی را کاهش خواهد داد و سلامت محیط‌زیستی را حفظ خواهد کرد. انجام این نوع از سیاست‌ها و چارچوب‌های منظم می‌تواند منجر به اثرات متعدد در بخش‌های متفاوت شود و به سلامت جامعه در غرب آسیا بینجامد.

منبع: The Middle East In London