شورای راهبری، گردشگری سلامت را ساختارمند می‌کند
پرستو فخاریان Parastoo.fakharian@gmail.com در بخشی از متن توافق‌نامه نهادهای مرتبط با گردشگری سلامت آمده است: «منظور از گردشگری سلامت فرآیندی است که برای پیشگیری، حفظ، بهبود و ارتقای سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدت بیش از 24ساعت و کمتر از یک سال صورت گیرد.» طبق این توافق‌نامه گردشگری سلامت مجموع خدمات سلامتی، گردشگری، مدیریتی، آموزشی، بازاریابی، حمل‌ونقل، امور گمرکی، بیمه، تبلیغات و تسهیل در امر ورود و خروج گردشگری را شامل می‌شود. علاوه‌بر این به‌طور کلی هدف از گردشگری سلامت تنها ارزآوری عنوان نمی‌شود. در این صنعت همچنین بسط مناسبات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی؛ توسعه صادرات؛ مبادلات بازرگانی در حوزه سلامت در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی؛ توسعه صادرات؛ کسب درآمد ارزی؛ تبادل دانش فنی و فناوری پیشرفته و... ازجمله اهداف مهمی هستند که طرح می‌شوند.

«ایران از حیث گردشگری سلامت در بین کشورهای اسلامی و کشورهای عضو اکو، از مقاصد عمده برای جذب گردشگر به حساب می‌آید و می‌تواند با معرفی امکانات و زیرساخت‌های خود به جهان، سهم ارزآوری خود از این راه را افزایش دهد؛ راهی که نسبتا برای توسعه اقتصادی ما هزینه‌های کمتری دارد» این را دکتر محمد پناهی می‌گوید که حالا قریب دوماه است به مقام دبیری شورای راهبری گردشگری سلامت رسیده است؛ شورایی که وظیفه دارد هماهنگ‌کننده بخش‌های مرتبط با امر توریسم سلامت در کشور پهناورمان ایران باشد.دکتر پناهی در گفت‌وگوی اختصاصی‌اش با «دنیای اقتصاد»، به این نیز اشاره می‌کند که امروزه صنعت گردشگری توانسته 7 درصد از مبادلات اقتصادی جهان را به خود اختصاص دهد و سالانه چیزی حدود 100میلیارد دلار گردش مالی را موجب شود. به گفته او در این میان گردشگری سلامت توانسته یکی از بخش‌های پراهمیت حوزه توریسم در دنیا باشد و آنچه برای توسعه آن در ایران نیاز است، فرهنگ‌سازی، بازاریابی مناسب و اطلاع‌رسانی است. او که رئیس انجمن گیاهان دارویی استان البرز و مشاور ارشد انجمن گیاهان دارویی کشور نیز هست، باور دارد که این بحث هم می‌تواند به ارزآوری کمک کند و هم نرخ اشتغال را در میان فارغ‌التحصیلان پزشکی افزایش دهد. در گفت‌وگویی که با ایشان داشتیم، از سازوکار و اهداف شورای راهبری گردشگری سلامت پرسیدیم و اینکه نحوه نظارت در این بخش به چه صورت است و مباحثی دیگر از این دست.

جناب آقای دکتر، ایران در چند حوزه گردشگری سلامت پتانسیل و امکانات دارد؟
ما در هر سه حوزه اصلی توریسم سلامت توانایی‌های منحصربه‌فردی داریم؛ هم در گردشگری درمانی هم در طبیعت درمانی و هم در گردشگری تندرستی. در بحث گردشگری درمانی، حضور پزشکان حاذق و زیرساخت‌های بیمارستانی مطلوب و همچنین مراکز درمانی‌ای که دارای استانداردهای مناسب هستند، باعث می‌شود که بتوانیم در این بخش یکی از سرآمدان باشیم.
از سوی دیگر در بخش طبیعت درمانی، کشورمان جزو 10 کشور برتر در دنیا برشمرده می‌شود. ما دارای مراکز آب‌های معدنی (آب‌های گرم و آب‌های سرد) و همین‌طور دارای تنوع گونه‌های گیاهی هستیم؛ تا جایی که می‌توان تنوع گونه‌های گیاهی را در کشور برابر کل قاره اروپا دانست. از این جهت است که می‌توانیم یکی از قطب‌های طب سنتی، گیاهان دارویی، باغ گیاهان، مراکز ماساژ درمانی و نمک درمانی، لجن درمانی و... باشیم. علاوه‌بر این در حوزه گردشگری تندرستی؛ از آنجا که کشور عزیزمان چهار فصل است، می‌تواند دارای ظرفیت بسیار خوبی برای طبیعت‌گردی و گذراندن دوران نقاهت بعد از درمان باشد. بر این اساس از همه جوانب ایران پتانسل گسترش توریسم سلامت را دارد.
یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که در حوزه گردشگری سلامت مطرح می‌شود ودغدغه برخی از فعالان این حوزه است، غیرساختارمندی و ناضابطه‌مندی در توریسم سلامت است آنها معتقدند در این بین دلال‌ها گاه بیش از پزشکان درآمد کسب می‌کنند! آیا می‌توان گفت که شورای راهبری این ساختارمندی را ایجاد خواهد کرد؟
ما به این خاطر که بتوانیم دارای ساختار و تشکیلات منسجم باشیم، نیازمند همکاری‌های بین بخشی بودیم. از این رو تمام متولیان امر گردشگری سلامت را گرد هم جمع کردیم که این گرد هم آمدن منجر به امضای تفاهم‌نامه‌ای شد که به موجب آن هماهنگی‌ها و انسجام لازم در این خصوص صورت گیرد.
این دستگاه‌های ذی‌ربط به سیاست‌گذاری و نظارت بر عملکرد فعالان حوزه گردشگری سلامت کمک خواهند کرد. با تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی توسط شورا که به‌تدریج انجام خواهد شد، این حوزه به سمتی سوق خواهد یافت که کمترین ناهنجاری و آسیب‌هایی از این دست را که اشاره کردید شاهد باشیم. به هر روی یکی از مهم‌ترین اهداف ما نیز جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی در این عرصه است و همین‌طور از وظایفی که برای شورای راهبری تعیین شده، هماهنگی بین بخش‌ها و تدوین نظام جامع است که می‌تواند در راستای همین موضوعات و رفع
چنین مشکلاتی باشد.
این شورا از نمایندگان کدام نهادها تشکیل شده است؟
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی - وزارت امور خارجه و سازمان نظام پزشکی در تاریخ 5/1/93، پس از بحث و تبادل‌نظر کارشناسی و بررسی فنی و تخصصی در ارتباط با ضرورت ساماندهی و توسعه گردشگری سلامت، توافق‌نامه تشکیل «شورای راهبری گردشگری سلامت» را تصویب نمودند که بالطبع اعضای آن مرکب از معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری؛ معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ معاون کنسولی، امور مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه و رئیس سازمان نظام پزشکی است. این اعضا به‌صورت مستمر ماهی یکبار با هم جلسه خواهند داشت. همین‌طور دبیرخانه این شورا نیز در محل معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی قرار دارد.
کمی پایه‌ای‌تر به موضوع بپردازیم. اساسا اهداف اصلی شورا چیست؟
شاید بتوان گفت، هماهنگی در سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت در صنعت گردشگری سلامت از اصلی‌ترین اهداف ما است که متعاقب آن اهداف مهم دیگری نظیر برنامه‌ریزی برای ارتقا و توسعه صنعت گردشگری سلامت و همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم در دستور کار قرار می‌گیرد. همچنین تدوین دستورالعمل و آیین‌نامه‌های لازم به‌منظور ساماندهی کلیه فعالیت‌های مرتبط با گردشگری سلامت و تدوین دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های لازم به‌منظور هدایت فعالان بخش دولتی و خصوصی و جلوگیری از فعالیت غیرقانونی فعالان توریسم پزشکی در کشور از جمله اهدافی است که برای این شورا تعیین شده است.
شما در بخشی از سخنان خود به یکی از وظایف شورای راهبری گردشگری سلامت اشاره کردید. چه وظایف و مسوولیت‌های دیگری برای آن تعریف شده است؟
همان‌طور که پیش‌تر قید کردم، ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های ذی‌ربط در امور و برنامه‌ریزی و تدوین سیاست‌های کلی گردشگری سلامت، از اصلی‌ترین وظایف ما هستند. همچنین تدوین نظام جامع استانداردهای ناظر بر محصولات و خدمات گردشگری سلامت از جمله وظایف این شورا است که به نقش نظارتی آن اذعان می‌کند. وظیفه هماهنگی در تدوین ضوابط، دستورالعمل‌ها، آیین‌نامه‌ها و صدور مجوزهای مرتبط با فعالیت مراکز و موسسات مرتبط با حوزه گردشگری سلامت نیز به عهده این شورا گذاشته شده است.
از سوی دیگر به‌منظور تسهیل فعالیت در بخش گردشگری سلامت، تدوین نظام جامع حمایتی اعم از مالی و غیر مالی از فعالان این بخش نیز به عهده شورای راهبری قرار گرفته است که قاعدتا دانش آموختگان و فارغ‌التحصیلان این حوزه از اولویت‌های اصلی سیاست‌گذاری و حمایتی بخش گردشگری سلامت خواهند بود. یکی دیگر از وظایف ما نیز پیش‌بینی و پیگیری تخصیص بودجه و اعتبارات مورد نیاز در حوزه گردشگری سلامت توسط دستگاه‌ها است که به موجب این بند، شورا باید بودجه‌ای را که دستگاه‌های مرتبط قرار است دریافت کنند، پیگیری کند تا بتوان اعتبارات را جذب بخش گردشگری سلامت کرد.
ساماندهی سیستم آماری گردشگران سلامت برحسب نوع، هزینه‌ها، خدمات دریافتی و بازارهای مولد؛ معرفی توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها در حوزه گردشگری سلامت؛ برنامه‌ریزی در راستای آموزش، پژوهش و فرهنگ‌سازی در حوزه گردشگری سلامت؛ صدور مجوز، نظارت و حمایت از نمایشگاه‌ها و همایش‌های مرتبط با گردشگری سلامت در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی؛ برنامه‌ریزی برای معرفی امکانات و زیرساخت‌ها و جذب گردشگران سلامت در بازارهای هدف؛ و مشارکت و حضور موثر در رویدادهای ملی و بین‌المللی مرتبط با توسعه گردشگری سلامت از دیگر وظایفی است که برای این شورا درنظر گرفته شده است.
یک بار دیگر به امر نظارت بر فعالیت بخش‌های مرتبط با توریسم سلامت برگردیم. این مکانیسم نظارتی به چه صورتی خواهد بود؟
نظارت شورا بر مراکز گردشگری سلامت توسط دستگاه‌های عضو و مرتبط صورت می‌گیرد و دستگاه‌های ذی‌ربط مطابق قوانین و وظایف محوله این نظارت را انجام می‌دهند. از جهت دیگر برای ارائه خدمات بهتر و بهینه به گردشگران سلامت، وظیفه شورا هم‌افزایی و ایجاد انسجام و همچنین تدوین آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و مجوزهای مربوط با فعالیت مراکز درمانی است.
سرمایه‌گذاری در این حوزه را چطور ارزیابی می‌کنید و آیا این شورا در حوزه مسائل و مباحث سرمایه‌گذاری نیز ورود پیدا می‌کند؟
بالطبع هرجا که گردشگر بیشتر استقبال کند، سرمایه‌گذاران نیز تشویق به حضور در آن خواهند شد. در این حوزه هم جذب گردشگر افزایش پیدا کرده و متعاقب آن علاقه بخش خصوصی هم برای سرمایه‌گذاری بالا رفته است؛ به‌گونه‌ای که امروز ما شاهد متقاضیان بسیاری هستیم که برای تشکیل دهکده‌های سلامت و امثال این پروژه‌ها اعلام آمادگی می‌کنند. اما حوزه‌های سرمایه‌گذاری چندان به شورا مربوط نمی‌شود.
با این حال چنین موضوعاتی را ما در کارگروه‌های تخصصی ایجاد شده بررسی می‌کنیم که در بحث سرمایه‌گذاری کارگروه زیرساخت‌ها می‌تواند نقش محوری داشته باشد. همچنین شورای راهبری، نقش مستقیمی در امر تسهیلات ندارد و چنانچه پیش‌تر اشاره شد، بیشتر به بحث‌هایی نظیر برنامه‌ریزی و آموزش و پژوهش اهتمام می‌ورزد.
و نکته پایانی شما برای مخاطبان ما؟
ما امروز نیازمند فرهنگ‌سازی برای توریسم سلامت کشور هستیم و همچنان مشکلات بسیاری سر راه قرار دارد که امیدواریم بتوانیم با کمک مردم و اطلاع‌رسانی رسانه به این امر دست یابیم. از این حیث باید تشکر کنم از همکاری صمیمانه‌ای که رسانه‌ها برای شکل‌گیری این فرهنگسازی مبذول داشته‌اند.