فعالیت صنعت پتروشیمی در ایران در سال ۱۳۴۲ با بهره‌برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز و به دنبال آن، در سال ۱۳۴۳ شرکت ملی صنایع پتروشیمی تأسیس شد و امروز، پتروشیمی ایران در ۶۰ سالگی به صنعتی تبدیل‌شده است که تداوم رشد و توسعه در آن می‌تواند تحولی عظیم در اقتصاد کشور ایجاد کند و جایگاه ایران در منطقه را ارتقا دهد.

پتروشیمی در جهان: ارزش فروش کل محصولات پتروشیمیایی و شیمیایی جهان با احتساب صنایع تکمیلی و پایین‌دستی در سال ۲۰۲۰، حدود ۳۶۷۰ میلیارد دلار برآورد شده است. چین به‌تنهایی با ۱۴۸۸ میلیارد دلار ارزش فروش و سهم ۴۴ درصدی در جایگاه نخست دنیا قرارگرفته است. ایران با احتساب مجموع صنایع پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی، حدود ۱۷ میلیارد دلار محصول، تولید و روانه بازارهای داخلی، منطقه‌ای و جهانی کرده است.

محصولات پایه: توسعه افقی و عمودی زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی نیازمند تولید و به‌کارگیری محصولات پایه است. ظرفیت تولید سالانه محصولات پایه صنعت پتروشیمی در سال ۲۰۲۰ در جهان ۸۶۰ میلیون تن، چین ۲۶۰ میلیون تن، عربستان ۴۴ میلیون تن، آمریکا ۱۰۴ میلیون تن و ایران ۳۰ میلیون تن است. محصولات پایه شامل هشت محصول، متانول، آمونیاک، اتیلن، پروپیلن، بوتادی‌ان و BTX (بنزن، تولوئن و زایلین) است.

ایران در سال ۹۹ با ۳۰ میلیون تن ظرفیت تولید محصولات پایه ازنظر کمی پس از عربستان در رتبه دوم منطقه قرار گرفت و سهم ۳.۵ درصدی را در دنیا به خود اختصاص داد. پیش‌بینی می‌شود با اجرای برنامه هدفمند توسعه متوازن و پایدار این صنعت، ایران در سال ۲۰۲۶ با ظرفیت تولید ۵۷ میلیون تنی محصولات پایه می‌تواند جایگاه نخست منطقه شود، درحالی‌که عربستان به ۴۸ میلیون تن در سال خواهد رسید.

محصولات عمده: سهم محصولات عمده صنعت پتروشیمی در خاورمیانه ۱۰ درصد از سهم جهانی در سال ۲۰۲۰ با ظرفیت ۱۹۶ میلیون تن محصول اصلی با تناژ تولید بالا بوده است؛ به ترتیب بالاترین میزان، عربستان ۸۶ میلیون تن، ایران ۵۴ میلیون تن، قطر ۱۸ میلیون تن، امارات ۱۵ میلیون تن، عمان ۱۱ میلیون تن، کویت و ترکیه نیز هرکدام ۶ میلیون تن از ظرفیت محصولات عمده پتروشیمی در خاورمیانه را به خود اختصاص داده‌اند.

پتروشیمی در ایران: هم‌اکنون ۶۷ مجتمع پتروشیمی با ظرفیتی حدود ۹۰ میلیون تن در سال در کشور فعال است. این صنعت در سال ۹۹ بدون نظر گرفتن طرح‌هایی که در ماه‌های پایانی سال به بهره‌برداری رسیده‌اند، عملکرد ۷۷ درصدی نسبت به ظرفیت اسمی قابل بهره‌برداری داشته و با تولید حدود ۳۴.۲ میلیون تن محصول قابل‌فروش، درآمدی معادل ۱۵ میلیارد دلار را برای کشور محقق کرده است؛ ۲۷.۸ میلیون تن مواد شیمیایی، ۷.۸ میلیون تن انواع پلیمر و ۶.۸ میلیون تن کودهای شیمیایی در سال گذشته در این صنعت تولید و حدود ۱۱ میلیون تن محصول میانی در این صنعت به‌عنوان خوراک‌های بین مجتمعی مبادله شده است. پیش‌بینی می‌شود امسال نیز بیش از ۲۱.۵ میلیارد دلار در این صنعت درآمد به دست آید.

سرمایه: توسعه پایدار و پیوسته صنعت پتروشیمی نیازمند تأمین سرمایه است. تا انتهای سال ۹۹ به‌منظور تحقق ۸۳.۵ میلیون تن ظرفیت اسمی صنعت، زیرساخت‌های موردنیاز ازجمله اسکله‌ها، خطوط لوله و طرح‌های در حال اجرای جهش دوم و سوم درمجموع ۷۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شد که نشان از ورود میانگین سالانه ۱.۳ میلیارد دلار سرمایه به این صنعت است.

تأمین مالی: مجموع تأمین مالی ارزش صنعت پتروشیمی ایران برای احداث طرح‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی از سال ۱۳۷۷ تا پایان ۱۳۹۹ از منابع داخلی و خارجی معادل ۲۶.۳ میلیارد دلار بوده است. صندوق ذخیره ارزی با ۲.۱ میلیارد دلار و صندوق توسعه ملی با ۶ میلیارد دلار ازجمله منابع تأمین مالی داخلی با سهم ۳۱ درصدی است.

سهم منابع خارجی نیز تا امروز  ۶۲ درصد است که سه کشور آسیایی امارات، چین و ژاپن با ۷ میلیارد دلار و ۸ کشور اروپایی فرانسه، انگلیس، آلمان، ایتالیا، بلژیک، اسپانیا، هلند و اتریش با مبلغ ۹.۴ میلیارد دلار بیشترین سهم را در تأمین مالی از منابع خارجی در صنعت پتروشیمی ایران داشته‌اند. ۱.۸ میلیارد دلار به دیگر منابع داخلی و خارجی (مانند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، فروش اوراق ارزی در خارج کشور و یا تسهیلات ارزی پراکنده دریافت شده از بانک‌های داخلی) اختصاص دارد.

تأمین نیاز داخل: بررسی آمار حاکی از آن است که حدود ۱۵ هزار بنگاه فعال در صنایع پایین‌دست صنعت پتروشیمی در کشور مشغول به فعالیت هستند. یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و توسعه این بنگاه‌ها، تأمین پایدار خوراک‌های موردنیاز آن‌هاست. در سال ۹۹ صنعت پتروشیمی ۳.۳ میلیون تن پلیمر و ۲.۱ میلیون تن محصول شیمیایی برای تأمین خوراک موردنیاز بنگاه‌های فعال در صنایع پایین‌دست صنعت پتروشیمی عرضه کرده است.

فروش محصولات پتروشیمیایی در بورس کالا و انرژی، روند توسعه و جلوگیری از خام‌فروشی را به شکل مطلوبی نشان می‌دهد، به‌طوری‌که مقدار فروش این محصولات از ۲.۱ میلیون تن در سال ۹۰ به ۵.۴ میلیون تن در سال ۹۹ رسیده است.

 

اخبار مرتبط