دردسرهای صندوق‌های خانگی
صندوق‌های خانگی جایگزین وام‌های بانکی
نیاز به نقدینگی و تلاش برای تأمین آن، همواره از واقعیاتی بوده که بنا به دلایل گوناگون و در بخش‌های مختلف از صنعتی تا کارمندی و شهروندی وجود داشته است.
از طرفی هم به‌موازات این نیاز غیرقابل‌انکار، دشواری‌ها و سنگ‌اندازی‌ها برای رفع آن از طریق سیستم‌های رسمی و دولتی روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
تا جایی که بسیاری از متقاضیان باوجود نیاز بسیار به این تسهیلات، عطای پیگیری برای دریافت وام بانکی را به لقایش می‌بخشند.
به‌تبع، جایگزین‌هایی لازم است تا بتواند بدون گذر از چنین مراحلی پرپیچ‌وخمی، مشکلات مالی افراد را پوشش دهد که این ضرورت در چارچوب‌هایی همچون وام‌های قرض‌الحسنه خانگی دنبال شده است. در آغاز با حجم کمتر و در میان اعضای خانوار اما به‌تدریج با افزایش چالش‌های مالی و پیچیدگی‌های دریافت وام بانکی دامنه فعالیت این صندوق‌ها گسترده‌تر و با استقبال بسیاری از مردم هم روبرو بوده است.
گفتنی است که اینجا سخن از صندوق‌هایی مانند آل طاها و محمد رسول‌الله که تقریبا یک دهه قبل تخلفاتی را در اصفهان داشتند در میان نیست بلکه افرادی موردنظر، قرار دارند که به‌طور خودجوش برای تشکیل چنین صندوق‌هایی گام برمی‌دارند. در این فرایند، به‌عنوان نمونه ۲۰ تَن از افراد متقاضی در قالب به‌اصطلاح توافقی از پیش تعریف‌شده، به پرداخت ماهیانه مبلغی ۵۰۰ هزار تومان در ۲۰ ماه، مبادرت می‌ورزند و در این قالب هرماهه ۱۰ میلیون تومان به یک نفر از متقاضیان، تسهیلاتی موسوم به قرض‌الحسنه خانگی پرداخت می‌شود.
و در تاریخ‌هایی مشخص به‌صورت قرعه‌کشی و با حضور اعضا توسط سرگروهی که مورد اعتماد و تأیید تمام طرفین است، قرعه‌کشی انجام می‌پذیرد و فرد برنده موفق به اخذ وام می‌شود.
اما بحث قابل‌تأمل باوجود تمام مزایا و منافع صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی، مشکلات گوناگونی است که در برخی موارد ادامه فعالیت صندوق را غیر ممکن ساخته و اعضایش را با خسارت و ضرر واردشده باقی می‌گذارد.
حتی گفته می‌شود بخشی از پرونده‌های قضایی مربوط به صندوق‌های خانگی است که افراد به دلیل بی‌توجهی و اعتماد کاذب برای خود و دستگاه قضا گرفتاری و مشکل به وجود آورده‌اند.
صندوق‌های خانگی بدون تشریفات اداری
فردی که نامش از قرعه درمی‌آید با هر قسط چه مقدار اضافه پرداخت می‌کند؟
چگونه قرعه‌کشی انجام شود که تقلبی در آن صورت نگیرد؟
محل برگزاری قرعه‌کشی کجا باشد؟
آیا همه‌ی اعضا باید در زمان قرعه‌کشی حضورداشته باشند یا با تعداد مشخصی هم قابل‌قبول است؟
و سؤالات مختلف دیگری که برای همین وام خانگی به ذهن افراد می‌رسد و ابهاماتی را هم ایجاد می‌کند.
بااین‌وجود در دیدگاه موافقان قرض‌الحسنه‌های خانگی که تعداد آن‌ها در اصفهان کم نیست، به پرداخت تسهیلات به‌دوراز تشریفات معمولی اداری و بانکی اشاره می‌شود، مزیتی که از بزرگ‌ترین امتیازات چنین صندوق‌هایی است؛ یا اینکه بنا بر اصل اعتماد عمومی بین اعضاء ممکن است چند روزی هم به آن‌ها مهلت داده شود تا بتوانند سهم خود را به صندوق بازگردانند.
لازم به ذکر است پرداخت این نوع از تسهیلات اگرچه با برخی از مشکلات دست و پاگیر سیستم بانکی و مالی معمول در جامعه روبه‌رو نیست اما تجربه‌های فراوانی هم از شکست آن‌ها وجود دارد. موضوعی که حاکی از ریسک حضور و دریافت تسهیلات از این صندوق‌ها است.
به‌علاوه در مواردی مشکلاتی مانند بی‌قانونی و فقدان نظارت‌های جدی، سرمایه در گردش این صندوق‌ها را تهدید به‌نحوی‌که نزاع و درگیری‌های محلی و فامیلی را موجب می‌شود.
برخی از دایرکنندگان این صندوق‌ها هم از اعتماد عمومی افراد به خود سوءاستفاده کرده و ممکن است اقدام به کلاه‌برداری از افراد کنند درصورتی‌که هیچ مدرک و سند قانونی موجود نیست و این‌گونه دست مراجع هم برای پیگیری بسته می‌ماند.
چالش دیگر از بین رفتن اعتماد در میان اعضا است که به‌نوعی گام اول برای از بین رفتن تعادل و نظم صندوق محسوب می‌شود. درواقع به طول انجامیدن قرعه‌ها و صبر و انتظار چندساله زمینه ابهام و بدگمانی را فراهم کند.
درمجموع عدم مدیریت مطلوب متولیان، عدم پرداخت اقساط و فقدان پاسخگویی شفاف به مردم، باعث بروز مشکلاتی شده و فعالیت تعدادی از این صندوق‌ها متوقف یا با چالش‌هایی مواجه شده است.
علی پورصداقت جامعه‌شناس با اشاره به مزایا و معایب صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی به دنیای اقتصاد می‌گوید: اگر برای این صندوق‌ها هم سازوکارهای قانونمندی در نظر گرفته می‌شد البته بدون آنکه اعضا درگیر موانع اداری شوند بسیاری از مشکلات آن‌ها قابل‌حل بود.
وی بیان می‌کند: باوجودآنکه این صندوق‌ها تسهیلات موردنیاز را راحت‌تر به اعضای خود می‌دهند، اما شکایات و پرونده‌هایی هم از چنین مراکز وجود دارد که نشان می‌دهد چندان خالی از اشکال نیست.
این کارشناس تصریح می‌کند: ایجاد برخی سوءاستفاده‌ها، تأخیر در پرداخت اقساط به‌ویژه از سوی افرادی که درهمان مراحل اولیه وام خود را دریافت کرده‌اند، شیوه قرعه‌کشی، عدم پاسخگویی صحیح به اعضا و... موجب می‌شود در برخی از این صندوق‌ها اختلافاتی رخ‌داده و به شکایت‌های قضایی منتهی شود.
وی تأکید می‌کند: قالب قرض‌الحسنه‌های خانگی بسیار ساده‌تر از بانک‌ها و مراکز اعتباری است که متقاضیان خود را با موانع زیاد روبرو می‌کند و اگر افرادی موفق به دریافت وام از این مراکز مالی هم شوند ناچار به پرداخت سودهای بالایی هستند؛ بنابراین بهتراست با توجه به ویژگی‌های مثبت صندوق‌ها برای پایداری بیشتر، به‌دوراز ناسالم بودن قرار گیرند.
پورصداقت می‌گوید: توصیه می‌شود افراد قبل از شرکت در این صندوق‌ها شناخت و اعتماد کافی از مدیریت آن داشته باشند؛ و در صورت تقاضا برای دریافت وام‌هایی با مبالغ سنگین، بررسی و دقت نظر بیشتری هم از سوی مدیریت نسبت به اعضا و هم از سوی اعضا نسبت به مدیریت انجام گیرد زیرا تخلف می‌تواند دوجانبه باشد.
ممکن است افرادی با دریافت وام خود، بدون هیچ نام ونشانی، مابقی اقساط را پرداخت نکنند و یا آنکه مدیریت صندوق نیز با انجام تخلفاتی می‌تواند مشکلات زیادی را برای اعضا به وجود آورد.
اگر بانک‌ها بدون دردسر تسهیلات بپردازند
باوجود آگاهی نسبت به چالش‌های صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی می‌طلبد شهروندان در این مورد با حزم و احتیاط بیشتری برخورد کنند.
ضرورت دارد متقاضیان پیش از عضویت به بررسی دقیق‌تری نسبت به مسوولان صندوق‌ها مبادرت ورزند و با شناخت کافی در این مسیر گام بردارند.
واضح آنکه شناخت کافی، تضمین‌کننده عملکرد سالم و حصول شایسته اخذ وام در قالب صندوق‌های خانگی است.
در این میان عده‌ای معتقدند نحوه مدیریت سرگروه، نقش بسزایی در پیشبرد امورِ مربوطه این صندوق‌ها ایفا می‌کند، برخی هم شناخت کافی از اعضا را تضمین‌کننده تحقق اهداف صندوق‌های مذکور و عاملی نسبتاً تأثیرگذار در پیشگیری از بروز سوءاستفاده‌ها، کلاه‌برداری‌ها و مشکلات و نارسایی‌های احتمالی عنوان می‌کنند.
باور تعدادی هم آن است در صورت فامیلی و خانوادگی بودن تشکل‌های این‌چنینی، احتمال بروز مشکلات و چالش‌های احتمالی کاهش پیدا خواهد کرد.
ازسویی به نظر می‌رسد تعریف سیاست‌های مدبرانه و اعمال اصلاحات لازم در نظام بانکی که بتواند وام‌های قرض‌الحسنه را به‌طور مطلوب‌تر و کم مانع‌تری به افراد ارائه دهد بهترین راهکار برای حل برخی چالش‌های صندوق‌های خانوادگی است.
چه‌بسا باوجود قرار داشتن در یک‌روند قانونی افراد با اطمینان بیشتر و جدای از سوءاستفاده‌های شخصی فرصت‌طلبان می‌توانند موفق به دریافت تسهیلات شوند.
قطعاً اقدام به وام‌گیری از طریق بانک، بسیار مطمئن‌تر اما به‌شرط آنکه تأمین نقدینگی افراد با شرایط آسان و قابل انجام تر و بدون بهره‌های گران‌قیمت انجام پذیرد.
