نگاهی به جاذبه‌های گردشگری قلعه‌های خاموش

فرناز حیدری* قلعه‌های قدیمی یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری در هر کشور هستند؛ چرا که بسیاری از گردشگران بازدید از چنین مکان‌های پر رمز و رازی را بر فضاهایی مدرن و گاه بی‌هویت ترجیح می‌دهند. احیا و بازسازی چنین فضاهای ساختارمداری که در اعصار پیشین قلب تپنده هر جامعه‌ای را تشکیل می‌داده‌اند، نه‌تنها می‌تواند زمینه را برای جذب گردشگران داخلی و خارجی فراهم کنند، بلکه برای آشنایی هر چه بیشتر نسل‌های امروز با تاریخچه متفاوت گذشتگان نیز مفید خواهند بود. دژ مستحکم دانوب یک نمونه پیشنهادی از طرح‌های بازسازی قلعه‌های قدیمی الگویی است که در دژ قرون وسطایی گلوباک واقع در کشور صربستان در دست اجرا است. این قلعه که در فاصله ۴ کیلومتری روستایی به همین نام واقع شده، یکی از مهم‌ترین مناظر دیدنی است که اغلب توسط تورهای گردشگری رودخانه دانوب در برنامه‌های بازدید مسافران گنجانده می‌شود. دژ مذکور با ۱۰ برج دیده‌بانی بزرگ در گذشته مکانی جهت کنترل رفت و آمد و در عین حال کسب عوارض و مالیات بوده است. در طول تاریخ قلعه گلوباک، تاخت و تازهاو حکمرانی‌های مختلفی از اقوام ترک گرفته تا مجار و اتریشی را نیز شاهد بوده، اما امروز در کانون توجهات مراکز گردشگری صربستان قرار دارد. کشور صربستان که قرار است تا سال ۲۰۱۵ درآمد خود را از صنعت توریسم به ۳/۱ میلیارد یورو ارتقا بخشد، مصرانه تلاش می‌کند تا قابلیت‌های توریستی این کشور را برای پذیرش ۸/۵ میلیون نفر ارتقا بخشد. هدف از بازسازی این مجموعه که ساخت آن به قرن ۱۴ میلادی برمی‌گردد، جذب هرچه بیشتر گردشگر و سرمایه است، اما در عین حال حفاظت از بخشی از رودخانه دانوب نیز جز اهداف آن برشمرده می‌شود. بنابر برنامه این مجموعه، قرار است که در این مجموعه امکانات فرهنگی نظیر آمفی‌تئاتر، رستوران و یک مرکز گردشگری نیز اجرا شود. با وجود اینکه احیا این دژ قدیمی سالیان سال موضوع مذاکرات و طرح‌های بی‌شماری بوده، اما شهرداری گلوباک عنوان کرده که این طرح قطعا در سال ۲۰۱۴ میلادی به ثمر خواهد نشست. پیش‌بینی‌های لازم تاکنون مطالعات امکان‌سنجی برای کلیه طرح‌هایی که به منظور احیا و بازسازی این مجموعه ارائه شده، انجام شده ولی تنها یکی از این طرح‌ها در دستور کار قرار گرفته است. پیمانکار این بنا پس از کسب مجوز ساخت، قرار است که بازنگری جدی در مسیر دسترسی قلعه انجام دهد و حتی اقدامات لازم جهت تقویت تونل ورودی را هم مدنظر قرار دهد تا سازه با هیچ نوع خطر احتمالی اعم از ریزش و... مواجه نشود. یکی از مواردی که برای بازسازی هر نوع بنای از این دست ضروری به نظر می‌رسد، بازبینی مسیرهای دسترسی و در صورت ضرورت تعریف مسیر جدید است. در مورد جاده قلعه گلوباک پیش‌بینی گذر روزانه ۶۰۰ ماشین شده و پیمانکاران بنا باید پیش از بازسازی سازه اصلی، یک مسیر دسترسی فرعی و یک تونل به طول حدود ۱۹۰ متر را در دل کوه تعبیه کنند تا این مسیر بتواند در مواقعی نظیر فصول شلوغ توریستی که شاهراه اصلی عملا اشباع است، جوابگوی حجم بالای ترافیک باشد. این پروژه که اجرای آن از اردیبهشت سال ۲۰۱۴ شروع خواهد شد به احتمال زیاد مدت ۲ تا ۳ سال به طول خواهد انجامید و مستلزم هزینه‌ای معادل ۸۸۰/۷۶۴ یورو نیز خواهد بود. دژ خاموش سریزد قلعه دور افتاده سریزد نیز یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان است که قدمت آن به دوره ساسانیان باز می‌گردد. این قلعه که در گذشته حافظ سرمایه‌های مردم اعم از غلات، حبوبات و حتی اشیای قیمتی بوده توسط خندقی که دور تا دور بنا را احاطه می‌کرده، حفظ می‌شده است. قلعه خفته سریزد به جهت حفظ ترکیب اصلی ۳ طبقه خود، زمینه کافی را برای جذب بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی دارد؛ اما در حال حاضر تنها معدودی از مسافران مطلع گذارشان به این محدوده می‌افتد. بی‌تردید اجرای طرح‌های احیا و نوسازی خصوصا در مورد مسیر دسترسی به آن می‌تواند نه‌تنها در جذب هرچه بیشتر گردشگران بلکه به منظور حفظ اتاقک‌های اغلب فروریخته، بسیار موثر واقع شود. قلعه سریزد که از مصالحی چون آجر، گچ و خاک‌رس ساخته شده، دو درب اصلی، چندین برج دیده‌بانی و اتاقک‌های گلی بی‌شماری دارد. مسیر دسترسی به این قلعه از شهرستان مهریز و روستای سریزد است، اما برای رسیدن به آن مسافر باید از اطلاعات گاه ضد و نقیض ساکنان هم بهره بگیرد. بنابراین به نظر می‌رسد که اقدامات لازمی برای تبدیل این منطقه (آن‌گونه که در مورد قلعه صربستانی مشاهده شد)، صورت نپذیرفته است و پتانسیل‌های بالایی برای الگو قرار دادن پروژه‌هایی مثل قلعه گلوباک وجود دارد. * کارشناس ارشد مهندسی محیط‌زیست