اولین نخست‌وزیر شاه جدید

علی سهیلی اولین وزیر امور خارجه پهلوی دوم

رضاشاه که توانسته بود از یک سرباز ساده خود را به شاه یک کشور قدیمی تبدیل کرده و ۱۶ سال بر ایران حکومت کند، در شهریور ۱۳۲۰ به دلایل گوناگون به خارج از کشور تبعید شد. او روز ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ ضمن انتقال دارایی خود به محمدرضا پهلوی از تهران رفت. در این روزها اما شعله‌های جنگ دوم جهانی زبانه کشیده و به ایران رسیده بود. روس و انگلیس، بازیگران اصلی در ایران، در حالی که باید در جبهه‌های متحد علیه آلمان می‌جنگیدند، ناگهان متوجه شدند که آلمان‌ها در ایران حضور جدی دارند.

خانم آن لمبتون انگلیسی تعداد آلمان‌ها را ۲ هزار نفر گزارش کرده بود، در حالی که دولت ایران شمار آنها را ۶۶۰ نفر می‌دانست. پس از رفتن رضاشاه، بار دیگر موضوع جمهوری‌خواهی یا برگرداندن شاهزاده‌های قاجار و برپایی دوباره سلسله شاهی در میان ایرانیان مطرح شد. در چنین شرایطی بود که به هر حال محمدرضا به عنوان شاه دوم پهلوی بر تخت نشست. موضوع تعیین نخست‌وزیر دوباره در دستور کار بود. محمدعلی فروغی که از ۱۳۱۴ به بعد دیگر منصب دولتی نداشت و بدنامی سیاستمداران اواخر دوره رضاشاه را نیز نداشت در کانون توجه قرار گرفت. روز ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ هیات دولت به شرح زیر معرفی شد:

۱- محمدعلی فروغی نخست‌وزیر

۲- علی‌اصغر حکمت وزیر پیشه‌ و هنر

۳- علی سهیلی وزیر امور خارجه

۴- اسماعیل مرآت وزیر بهداری

۵- دکتر محمدعلی سجادی وزیر راه

۶- عباسقلی گلشائیان وزیر بازرگانی و اقتصاد

۷- سرلشگر احمد نخجوان وزیر جنگ

۸- امان‌الله جهانبانی وزیر کشور

۹- دکتر مشرف نفیسی وزیر دارایی

۱۰- حمید سیاح وزیر پست و تلگراف

۱۱- علی‌اصغر حکیمی وزیر کشاورزی

۱۲- دکتر عیسی صدیق وزیر جنگ

۱۳- مجید آهی وزیر فرهنگ

پس از تبعید رضاشاه و آزادی فراهم شده در فضای سیاسی ایران و در ۷ مهرماه ۱۳۲۰ حزب توده تاسیس و کمیته مرکزی آن نیز معرفی شدند. محمدعلی فروغی به عنوان نخست‌وزیری که سال‌های زیادی سپری کرده بود، روزهای سختی را در این دوره از نخست‌وزیری تجربه می‌کرد. براساس نوشته فخرالدین عظیمی‌ در کتاب «بحران دموکراسی در ایران» فروغی با ۳ موضوع مهم مواجه بود: اول، طغیان عشایر بود که از طرف برادران قشقایی در فارس به آن دامن زده می‌شد و عشایر غرب نیز در پی کسب اقتدار از دست رفته بودند. موضوع و مشکل دوم، ناپدید شدن اقتدار عملی اداره‌های دولتی در نواحی تحت اشغال شوروی به ویژه در آذربایجان بود. شوروی‌ها، گروهی از ارامنه را بر مردم این مناطق حاکم کرده بودند و اموال مالکان و کارخانه‌داران را مصادره می‌کردند. سومین موضوع، کمبود شدید مواد غذایی به ویژه نان، شکر و نفت بود که با قیمت‌های بالا به فروش می‌رسید. مجلس دوازدهم پس از مشروطه نیز که در ۲۲ آبان ۱۳۲۰ افتتاح و شروع به کار کرده بود، از یک طرف و انتقاد شدید مطبوعات از طرف دیگر، بر وخامت اوضاع می‌افزود. استیضاح وزیر دارایی که منجربه معرفی دولت جدید شد و اکثریت شکننده‌ای (۶۵ رای از ۱۱۲ رای) که به فروغی داده شده بود، موجب شد که در ۱۱ اسفندماه ۱۳۲۱، دولت استعفا کند.