منافع تجار از انقلاب مشروطه
این جمله اگر بیانگر همه واقعیت نباشد، خالی از واقعیت هم نیست. حال سوال اساسی این است که تجار در جنبش مشروطه‌خـواهی ایرانیـان چـه منـافعی داشتند؟ برای پاسخ به این سوال باید در پی یافتن انگیزه‌های آنان از مشـارکت در انقـلاب، تحلیل خواسته‌های رسمی که انقلابیون طی مبارزاتشان به دربار فرستادند و بیـانگـر منـافع تجار از مشارکت‌در جنبش انقلابی بود، ارتباط تجار با دیگر گروه‌های مشـارکت کننـده و بسیاری موارد دیگر که مستقیم یا غیرمستقیم تعیین‌کننده منافع این گروه است، باشیم. قبل از پاسخ به این سوالات برای روشن شدن هرچه بیشتر بحـث منـافع تجـار، فهـم چهـره عمومی اقتصاد ایران که تجارت مهم‌ترین بخش آن بود تا حدود زیادی راهگشای ما خواهد بود؛ چراکه با نگاهی اجمالی به شرایط اقتصادی آن دوره و درک زمینه‌های به‌وجودآورنـده اعتراضات تجار، منافع آنها بهتر مشخص می‌شود.
مهم‌ترین مسائل تجاری ایـران پـیش از مشـروطه عبـارت بود از: «۱.افـزایش حجـم تجارت خارجی ایران به‌خصوص با روسیه و انگلیس؛ ۲.افزایش حجم تجارت خـارجی ایران با روسیه در مقایسه با رقیب دیگرش انگلیس؛ ۳.افزایش واردات کالاهـای خـارجی و علاقه بخش‌هایی از مردم به مصرف این اجناس؛ ۴.کاهش ارزش پـول ایـران در برابـر ارزهای خارجی؛ ۵.ناتوانی صنایع تولیدی ایـران در مقایسـه بـا صـنایع مشـابه خـارجی» (ترابی فارسانی، ۱۳۸۴:۱۳۰). چنانچه به موارد بالا، ناامنی که از عوامل مهم عدم رشد تجاری به‌حساب می‌آیـد، بی‌نظمی در امور گمرکی، نبودن تعرفه‌های مشـخص و یـکسـان قـانونی و درنهایـت رشوه‌گیری، فساد مالی و مالیات‌های سنگین از سوی حکام را هم اضافه کنـیم (همـان: ۲۳) می‌بینیم که تجار از این وضعیت ایران، که از پیش در مناسبات جهانی درگیـر و بـا حضـور فزاینـده دو امپراتـوری قـدرتمنـد روسـیه و انگلـیس کم و بیش بـه کشـوری نیمه‌مستعمره تبدیل شده بود، بـیشتـرین تهدیـد را علیـه منافع‌شـان حـس می‌کردنـد. تجار ایرانی در مقابلـه بـا چنـین شـرایطی قبـل از انقـلاب مشـروطیت راه‌حـل‌های گوناگونی را برای دفاع از منافع خود امتحان کردند. راه‌حل‌های موقتی، نظیـر بـه تابعیـت کشورهای روسیه و انگلیس درآمدن یا خریداری زمین‌های کشاورزی از سوی آنان که بـا گذشت زمان ناکافی از کار درآمد.
ارسال نظر