گروه تاریخ و اقتصاد: بخش هشتم از گفت وگوی نمایندگان مجلس شورای ملی در روز شنبه، پنجم اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی را می‌خوانید. موضوع مورد بحث مذاکره درباره لایحه وزارت تجارت و تجدید کنترات رئیس مدرسه فلاحت است: مخبرالملک: طوری که جناب وزیر تجارت گفتند هر علمى اسباب عملیات مخصوص می‌خواهد. مثلا مهندس نظام و مهندس فلاحت و مهندس معدن‌شناس لازم داریم و تمام اینها هم اسباب لازم دارند، پس براى اینکه صرفه منظور شود، خوب است همه اینها در یک جا باشند و دروس مشترکه را در یک جا بخوانند آن وقت براى تجارت یک اتاق لازم است و یک نفر معلم همچنین براى فلاحت یک معلم و یک اتاق لازم است به همین ترتیب سایر علوم دیگر، پس به عقیده بنده همین یک مدرسه را ما تکمیل نماییم بهتر است از اینکه چند مدرسه تاسیس شود و به علاوه هیچ‌کدام از این شاگردها مقدمات آنها کامل نیست، پس در هر صورت اگر ما همین مدرسه دارالفنون را تکمیل نماییم بهتر است از تاسیس ۱۰ مدرسه دیگر.

وزیر تجارت: بنده هم در این باب با جناب مخبرالملک همراه هستم. اینکه این لایحه را عرض کردم براى همین بود که یکباره یا درب این مدرسه را ببندید یا کنترات او تجدید شود و اینکه گفتند هفت هزار تومان مواجب می‌گیرد چنین نیست و اما اینکه در مدرسه فلاحت نباید مقدمات خوانده شود این تقصیرى نیست براى اینکه شما مدرسه مقدماتى نداشتید چنانچه بنده خودم در مدرسه سیاسى که بودم دیدم. آنجا که هر یک از شاگردان مقدمات یک علم را می‌دانستند و باقى را نمی‌دانستند و هکذا. پس شما باید مدرسه مقدماتى داشته باشید تا اینکه شاگردان در آنجا تحصیل مقدماتى نمایند. بنده که این مدرسه را دیدم گفتم دو کلاس مقدماتى تشکیل بدهند و اگر می‌خواهید که مدرسه صحیح داشته باشید این است که باید چند مدرسه صحیح داشته باشید این است که باید چند مدرسه بزرگ مقدماتى تشکیل نمایید که پروگرام آنها صحیح باشد و حالا هم اگر می‌خواهید این مدرسه دایر باشد بنده می‌توانم تا یک اندازه با دادن بعضى اسباب و داخل نمودن شاگرد در عملیات ترتیب بدهم و اگر نمی‌خواهید آن هم بنده تا یک درجه با این رأى هم عقیده هستم که درب این مدرسه را به کلى مسدود نموده و مدرسه مقدماتى صحیحى تشکیل کنند.

مخبرالملک: اینکه جناب وزیر گفتند تقریبا با عرض بنده یکى است. بنده عرض می‌کنم که ما امروز نباید براى هر مدرسه یک معلم بیاوریم و چون قوه و استطاعت ما کم است تمام را در یک نقطه جمع کرده و آنجا را اصلاح نماییم که تماما در یک مدرسه دروس مشترکه را بخوانند و مقدماتى را هم در یک مدرسه جمع کنیم از روى پروگرام صحیح که کاملا از آنجا بیرون بیایند.

نوشته‌اند که ما حاضریم امتحانات خود را در تحصیلات خودمان بدهیم و معلوم بداریم که ترقى نموده‌ایم، اما در باب تجدید کنترات داشر باید تا یک درجه از ترتیب و شروط کنترات مجلس مستحضر باشد که بتواند رأى بدهد.

حاجى معین‌التجار: مساله دو تا است، یکى در باب داشر است و یکى هم در اساس مدرسه فلاحت است و اینکه در سابق نتیجه کامل حاصل نشده حرفى نیست. حتى از مدرسه دارالفنون با آن توجهات ناصرالدین شاه به واسطه نواقصى که داشت نتیجه کامل حاصل نشد، ولى حالا که بنا شد این مدرسه در تحت نظارت یک وزیر مسوول عالمى باشد باید امیدوار شد و ترتیب جزئیات آن با آن وزیر است و باید اموراتى را که ناقص است تکمیل نماییم. این مدرسه فلاحت را هم فرض می‌کنم که از آن مدارس ناقص است و باید نواقص را تکمیل کرد.

حسنعلى خان: بنده می‌خواهم که در این باب مسوولیت وزرا عرض نمایم چون در همه مطالب به آنها ایراد می‌نمایند، لهذا عرض می‌کنم لایحه که به مجلس می‌آید آن حقیقت مالیه را باید ملاحظه نمایند و مجلس با شخص هیچ وقت طرف نیست. اگر هم چیزى از او دیده شود آن وقت با جناب مخبرالملک هم عقیده هستم و باید امروزه براى رفع این نواقص عده مدارس را کم کرده و همان عده قلیل را تکمیل نماییم.