گروه تاریخ و اقتصاد: بخش سوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را می‌خوانید در روز شنبه، ۲۰ اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی: آقا شیخ محمدعلى: تاریخ‌نویسان در همه وقت از اروپا و آسیا گرفته تمام وقایع عالم را می‌نگارند بدیهى است که سعادت و حیات یک مملکت و همچنین فنا و اضمحلال آن بسته به دو قوه است، یکى قوه مقننه و دیگرى قوه مجریه و هرگاه از یکی از این دو قوه تکاهل و تسامحى در اداى وظایف‌شان بالنسبه به سعادت و مملکت شود و یقینا آن مملکت رو به اضمحلال گذارد آن هیات به لعنت ابدى گرفتار خواهند بود و تا حال آنچه هیات کابینه که انتخاب شده بودند چون با مجلس متفق‌المسلک نبودند این بود که به زودى منفصل شدند، ولى این هیات کابینه مملکتشان با مسلک مجلس یکى است، پس باید تمام افراد و اهل این اتاق کارى بکنند که مورد لعن و مذمت تاریخى نگردند و هرچه که در قوه دارند در نجات و حیات این مملکت با تمام قوا بکوشند.

آقا سید حسن تقى‌زاده: چند مدت قبل از این عقیده وزیر مالیه این بود، یعنى از اول هم همین بود و بعد اظهار داشته و اصرار کردند که نجات ایران بسته به اصلاح امور مالیه است و کم کم عقیده خود را نوشته و سایر وزرا هم همان لایحه ایشان را تصویب کردند و نجات مملکت را در همان دانستند حتى ملت هم همین طور احساس کردند و در سایر ممالک اختلال امور از عدم همراهى پادشاه با ملت می‌شد و این وزرا که با مجلس و ملت هم مسلک بودند پادشاه قبول نکرد که در این مورد استعفا بدهند، پس امروز به هیچ‌وجه مانعى در بین نیست و پیشرفت کار منوط به وجود خودشان است، زیرا که شخص اعلیحضرت استعفاى آنها را که منافى با پلیتیک مملکت بود قبول نکرد و یک هیجانى هم‌در ملت پیدا شد و گفتند که باید همین وزرا بر سر کار باشند و تمام قوا در همراهى با شما حاضر است و در این صورت این هیات کابینه هیچ محظورى ندارند و باید کمال جد و جهد را در اجراى آن لایحه داشته باشند و حالا خوب است که علت استعفاى وزرا بوده در همان موضوع مذاکره شود.

آقا میرزا فضلعلى آقا: در این مورد بنده نمی‌خواهم اظهار تشکر کنم، زیرا که اظهار تشکر دورى خواهد شد، اما همین قدر عرض می‌نمایم که بعد از این ملت حاضر نیست که در ترتیب و اجراى امور تاخیر شود، لهذا سه مطلب دارم به وزارت جنگ که به آن لیاقت و شایستگى که دارند مطالب بنده را قبول خواهند فرمود. اولا باید وزارت جنگ را به طور صحیح اداره نمایند که فقط منحصر به شخص وزیر نباشد و ثانیا اینکه قشون حاضره را منظم و مرتب نمایند. ثالثا اینکه در باب قشون ملى که به آن همه احکام حجج‌الاسلام و اصراراتى که انجمن‌ها نمودند به یک ترتیب خوشى تحت نظم و قانون بیاورند که امروزه احتیاج ما به قشون از همه چیز بیشتر است و از سایر وزرا هم استدعا می‌شود که در این مورد همراهى نمایند و هر موقع که وزارت جنگ بخواهد اصلاحى بنماید با او همراهى و مساعدت کنند.

وزیر جنگ: پس از عرض تشکر فوق‌العاده از اظهار حسن‌ظن آقایان وکلا می‌توانم عرض کنم به مقتضاى حس ایرانیت خودم آنچه از من برآید خدمت به این ملت باید بنمایم و همچنین به همراهى هم قطارها و شرایطى که شده ان‌شاءالله می‌توانم در این امر که به بنده رجوع شده است یک کارى بکنم و هرگاه خداى نخواسته آن شرایط به عمل نیاید بنده زود خودم را از این خدمت منفصل نموده و نمی‌گذارم ایرادى بر من وارد شود و آن شرایط را هم غلب از آقایان شاید از خارج اطلاع داشته باشند و لازم نیست عرض کنم و اینکه آقاى حاج امام جمعه فرمودند بنده نمی‌خواهم که سطحى کار کرده باشم و امیدوارم که اسباب آن فراهم آمده بتوانم از عهده مسوولیت خود برآیم و این فریضه ایرانیت بنده است که خدمت به ملت و مملکت بنمایم.

آقا سید محمدجعفر: بنده می‌خواهم تایید نمایم فرمایش آقاى حاج امام جمعه را اعتقاد در تمام امور موجب پیشرفت کار است چون وزراى ما تماما مسلمان و اعتقاد به حفظ اسلام و مملکت دارند امیدواریم که با همراهى دولت و ملت امورات را به‌زودى اصلاح و موانعى که در راه ترقى ملت است بردارند.

وکیل‌التجار: بدیهى است که:

به زر می‌توان لشکر آراستن

زلشکر بسى کارها خواستن‏

و چنانچه گفته شده روح مملکت مالیه است و بعد تنظیم قشون بعد از آنکه مالیه ما به‌طورى که گفته شد به دست وزارت مالیه اصلاح شد و نیز دولت و ملت ثابت کردند که با مسلک وزرا متحد و همراه و در همه نوع فداکارى حاضرند دیگر هیچ عذرى براى وزرا باقى نخواهد ماند و باید نهایت جد و جهد را فرموده نتیجه صحیح برداشته به این معنى که اول مالیه و بعد ادارات قشون را منظم نمایند.

وزیر مالیه: بنده عرض می‌کنم که تا به حال که کار پیشرفت نکرده براى تزلزل امور مالیه بوده معلوم است کسى که وزارت مالیه با اوست باید تمام همت‌اش مصروف به اصلاح امور مالیه باشد ولى فقط چیزى که هست این است که وزیر مالیه می‌تواند راه اصلاح را پیشنهاد کند، اما اجراى آن با تمام افراد ملت است و اگر آن ترتیبى را که بنده پیشنهاد کرده‌ام تصویب نموده‌اند همان را باید وکلای مجلس و تمام افراد ملت با تمام قوا اجرا نمایند.